میزبان حساس

عامل بيمارى زا جهت رشد و نمو و تکثير خودنيازمند يک محيط مناسب مى باشد که اين محيط مناسب در واقع ميزبان آن عامل بيمارى زا يا انگل است.ميزبان مى تواند يک موجود بى جان و يا جاندار باشد و شرايط بدنى او حساس بوده محيط مناسبى جهت زندگى عامل بيمارى زا را فراهم کند. اين ميزبان مناسبى براى رشد آن عامل بيمارى زا است و در نتيجه باعث ايجاد بيمارى و عفونت در بدن ميزبان مى شود.

زندگى انگلى موفق

براى آنکه پارازيتيسم بصورت کاملشرح داده و انجام شود چهار مرحله لازم است:

۱. نخست بايد راه ورود براى عامل بيمارى‌زا باشد که وارد بدن ميزبان شود. راه‌هاى ورود متعددند؛ مانند: دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، دستگاه تناسلى ادراري، پوست و... بعضى ميکروب‌ها ممکن است بيش از يک راه ورود داشته باشند مانند هپاتيت B، تب Q و تب مالت.

۲. پس از ورود عامل بيمارى‌زا به بدن بايد به بافت مناسب يا موضع انتخابي بدن ميزبان برسد که مناسب‌ترين شرايط لازم براى بقا و تکثير خود را بيابد.

۳. عامل بيمارى‌زا بايد يک راه خروج از بدن ميزبان بيابد تا بتواند به ميزبان جديدى برسد و نسل خود را ادامه دهد؛ که اگر راه خروج وجود نداشته باشد عفونت به خط پايانى خود خواهد رسيد، مانند هاري، طاعون خيارکي، کزاز و تريشينوز.

۴. عامل بيمارى‌زا پس از ترک بدن ميزبان بايد بتواند به‌مدت کافى در محيط خارج به بقاى خود ادامه دهد تا ميزبان تازه‌اى بيابد.

علاوه بر اينها براى ادامه روند عفونت يک عامل بيمارى‌زا نبايد سبب مرگ ميزبان شود بلکه بايد ايمنى خفيفى ايجاد نمايد تا ميزبان بازهم آسيب‌پذير بماند و دوباره به همان بيمارى مبتلا شود. بهترين نمونه اين موضوع ويروس سرماخوردگى است.

دوره کمون

عفونت تنها پس از يک دوره پنهانى معين بصورت آشکار درمى‌آيد، دوره پنهانى عبارتست از: مدت‌زمان بين هجوم عامل بيمارى‌زا و آشکار شدن نخستين نشانه‌هاى عضوى و عملى بيمارى موردنظر. در اين دوره عامل بيمارى‌زا در بدن ميزبان تکثير مى‌يابد و پس از آن که به‌اندازه کافى تراکم ميکروبى در بدن ميزبان به‌وجود آمد تبادل فيزيولوژيک او برهم خورده و بيمارى آشکار مى‌شود. ازنظر اپيدميولوژيست‌ها ميانهٔ دورهٔ پنهانى هم موردنظر است که عبارتست از زمان لازم براى بروز ۵۰ درصد موارد بيمارى پس از مواجهه با عامل بيمارى‌زا.

عوامل تعيين‌کننده دوره پنهانى عبارتند از: زمان لازم براى تجديد نسل يک عامل بيمارى‌زاى معين، مقدار آلوده‌کننده ميکروب، راه ورود ميکروب و حساسيت و استعداد ميزبان.

قاعدتاً بيمارى‌هاى عفونى در دوره پنهانى واگير نيستند ولى چند استثنا هم وجود دارد؛ مانند: سرخک، آبله‌مرغان، سياه‌سرفه و هپاتيت A که از اواخر دورهٔ پنهانى واگير هستند.

طول مدت دوره پنهانى از مشخصات بعضى بيمارى‌ها است. يک حداقل دوره پنهانى پيش از بروز ناخوشى وجود ندارد، يعنى دوران پنهانى برحسب نوع بيمارى‌هاى مختلف عفونى متفاوت است. و يک بيمارى معين هم در اشخاص مختلف دوره پنهانى گوناگون دارد. در بعضى بيمارى‌ها دوره پنهانى خيلى کوتاه و بين چند ساعت تا ۲ يا سه روز است. مانند مسموميت‌هاى غذايى استافيلوکوکي، وبار، اسهال خونى ميکروبى و انفلوانزا. در بعضى ديگر دوره پنهانى متوسط و ميانگين آن بين ۱۰ روز تا سه هفته است مانند حصبه، بيمارى‌هاى ويروسى مانند آبله‌مرغان، سرخک و اوريون. عده‌اى از بيمارى‌ها هم دورهٔ پنهانى طولانى (بين چند هفته تا چند ماه يا چند سال) دارند که به دشوارى مى‌توان دوره پنهانى آنها را به‌دقت اندازه گرفت مانند هپاتيت A و B، هاري، جذام و ويروس‌هاى کند (Slow viruses).

بيمارى‌هاى غيرعفونى مانند سرطان، بيمارى‌هاى قلبى و ناخوشى‌هاى روانى هم دوره‌ پنهانى دارند که مى‌تواند چند ماه تا چند سال باشد. در بيمارى‌هاى غيرعفونى اصطلاح دورهٔ مخفى معادل اصطلاح دوره پنهانى بيمارى‌هاى عفونى است.

دورهٔ مخفى عبارتست از دوره بين آغاز بيمارى تا مشخص شدن آن - در بيمارى‌هاى مزمن تداخل بين عامل ميزبان منجر به يک سلسله دگرگونى‌هاى ياخته‌اى ناشناخته مى‌شود.

دوره پنهانى در مطالعات اپيدميولوژيک اهميت اساسى دارد که عبارتند از:

- ردگيرى منبع عفونت و مبارزه با آن: در بيمارى‌هايى که دوره پنهانى آنها کوتاه و بين چند ساعت تا چند روز است، ردگيرى منبع عفونت و پيگيرى کارآزمايي انتشار عفونت ساده‌تر است، مانند مسموميت‌هاى غذايي، اسهال خونى ميکروبى و حصبه. در بيمارى‌هاى با دوره پنهانى متوسط (۱۰ روز تا سه هفته) يا بيشتر، وضعيت کاملاً متفاوت است و طيف کاملى از علل احتمالى وجود خواهد داشت که ناچار بايد علت اصلى را از آنها بيرون آورد. تنها با رديابى منبع عفونت برقرارى تدابير مبارزه با بيمارى بصورت مناسب ممکن خواهد شد.

- دوره مراقبت از بيمارى: دانستن دوره پنهانى در تعيين دوره مراقبت از بيمارى (يا قرنطينه) هم مفيد است. دوره قرنطينه معمولاً معادل حداکثر دوره پنهانى بيمارى توصيه مى‌شود.

- ايمن‌سازى: ازنظر پيشگيرى از بيمارى هم آگاهى بر دورهٔ پنهانى بيمارى براى پيشگيرى از بروز بيمارى بالينى با تجويز آنتى‌سرم‌ها و ايمونوگلبولين‌ها - به ما کمک مى‌نمايد.

- شناسايى همه‌گيرى با منبع مشترک يا پيشرونده: در همه‌گيرى‌هاى با منبع مشترک همه موارد بيمارى در طى يک دوره پنهانى بيمارى بروز مى‌نمايند ولى در همه‌گيرى‌هاى پيشرونده موارد بيمارى ديرتر از طولانى‌ترين دوره پنهانى شناخته‌شده هم روى مى‌دهند.

- پيش‌آگهى: از دوره پنهانى براى برآورد پيش‌آگهى بيمارى هم مى‌توان استفاده نمود. در بعضى بيمارى‌ها هرچه دوره پنهانى کوتاهتر باشد پيش‌آگهى بيمارى بدتر است (مانند کزاز و هاري). با اين ترتيب پيش‌آگهى با دوره پنهانى بيمارى مرتبط مى‌شود.