مطالعهٔ آزمایشی شایعه

مطالعهٔ آزمايشى شايعه

- يادآورى:

هيچ آزمايش شونده‌اي، پيش از اجراء آزمايش، اين متن را بخواند.

- هدف:

نشان دادن شيوهٔ تغيير شکل شايعه

گفتيم که شايعه عبارت از خبرى است که دهان به دهان مى‌چرخد و امکان بررسى درستى يا نادرستى آن وجود ندارد. براى آنکه شايعه وجود آيد، لازم است که اولاً خود خبر مهم باشد، ثانياً اطلاعاتى که اساس آن را تغيير شکل مى‌دهند مبهم باشند. در جريان انتقال خبر، تغيير شکل‌هائى ديده مى‌شود که همهٔ آنها را، همان‌طور که قبلاً اشاره کرديم، مى‌توان در سه مقولهٔ زير جاى داد:

- تقليل اجراء

- تشديد يا برجسته نشان دادن برخى ويژگى‌ها در جهت اغراق

- تشبيه يا تغيير شکل معنا و ترتيب اجزاء در جهت نگرش‌هاى افراد گروه. اين فرآيند به افراد اجازه مى‌دهد تا شايعه را طورى تغيير دهند که بتوانند حرف دل خود را بزنند.

- وسيلهٔ آزمايش:

تصويرى که از يک کتاب يا از يک مجله انتخاب شده است. اين تصوير بايد:

- اجزاء متعدد داشته باشد

- صحنه‌اى نشان دهد که در آنها انسان‌ها دخالت دارند و به حوادثى مربوط مى‌شود که براى آزمودنى‌ها جالب است (مثلاً سانحهٔ هوائى)

- تا اندازه‌اى مبهم باشد. در اکثر موارد، حذف زيرنويس تصوير کافى خواهد بود تا حالت ابهام پيدا کند. در صورت امکان يک دستگاه ضبط صوت.

- آزمايش:

اجراء آزمايش مستلزم وجود ۶ تا ۸ آزمودنى است. مى‌توان آزمايش را در جلو چشم دانش‌آموزان يا دانشجويان کلاس انجام داد. توضيحاتى که در زير مى‌آيد براى چنين موقعيتى است.

آزمودنى‌ها را از کلاس بيرون مى‌کنند. آزماينده تصوير انتخابى را به دانش‌آموزان يا دانشجويان کلاس نشان مى‌دهد و از آنها مى‌خواهد که تا پايان آزمايش هيچ حرفى نزنند و هيچ تفسيرى به عمل نياورند.

آزماينده يکى از آزماينده‌ها را صدا مى‌زند. از او مى‌خواهد که تصوير را بررسى کند. بعد، آزماينده آزمودنى را به اين صورت آموزش مى‌دهد:

'فرض کنيد شما شاهد اين صحنه بوديد. از شما مى‌خواهم که آن را با تمام جزئيات (دست‌کم ۲۰ جزء) و با صراحت تمام براى دومين نفرى که صدا مى‌زنم تعريف کنيد. نگوئيد که من روى اين عکس ... مى‌بينيم بلکه بگوئيد من ديدم که ... آرام و شمرده حرف بزنيد' .

اگر آزماينده دستگاه ضبط صوت ميکروفون سر خود داشته باشد مى‌تواند گفته‌هاى آزمودنى‌ها را بدون آنکه آنها مجبور شوند در مقابل ميکروفون حرف بزنند، ضبط کند. حتى آزماينده مى‌تواند ميکروفون و ضبط صوت را پنهان کند. در صورت عدم دسترس به ضبط صوت، دو يا سه نفر منشى مى‌توانند گفته‌هاى آزمودنى‌ها را به‌طور خلاصه يادداشت کنند. اين افراد نبايد هيچ يک از اجزاء را از قلم بيندازد.

بنابراين، آزمودنى اول، در حالى که به تصوير نگاه مى‌کند، داستان را براى آزمودنى دوم تعريف مى‌کند و از پيش به آزمودنى گفته شده است:

'آزمودنى اول، صحنه‌اى را براى شما تعريف مى‌کند که خود شاهد آن بوده است. گفته‌هاى او را خوب گوش کنيد تا بتوانيد وقايع را براى نفر بعدى تعريف کنيد' .

وقتى گزارش آزمودنى اول تمام شد، آزماينده تصوير را از او مى‌گيرد و آن را پنهان مى‌کند. آنگاه نفر سوم را صدا مى‌زند و اين دستورالعمل را به او مى‌دهد:

'نفر دوم صحنه‌اى را براى شما تعريف مى‌کند که خود او شنيده است. گفته‌هاى او را خوب گوش کنيد تا بتوانيد آنها را به نفر بعدى گزارش دهيد' .

آزمودنى دوم داستان را تعريف مى‌کند اما به تصوير نگاه نمى‌کند و نبايد آنها را ديده باشد. اين روش در مورد ساير آزمودنى‌ها نيز به کار مى‌رود.

- تحليل نتايج:

جدولى تنظيم مى‌کنند که تعداد ستون‌هاى آن به اندازهٔ تعداد آزمودنى‌ها است. از روى نوار ضبط صوت يا از روى يادداشت‌هاى منشى‌ها، اولين گزارش را در اولين ستون مى‌نويسند. بدين ترتيب که هر جزء را در يک سطر يادداشت مى‌کنند. براى گزارش دوم، درمقابل هر جزئى که عيناً وجود دارد يک x مى‌گذارند. اگر اجزاء تغيير شکل يافته باشد، جزء تازه را مى‌نويسند، و اگر اضافه شده باشد آنها را در زير ستون مى‌نويسند. در مورد ساير گزارش‌ها نيز همين روش را به کار مى‌برند.

از روى جدول موارد زير، را استخراج مى‌کنند:

۱. ميزان تقليل يا کاهش اجزاء. تعداد اجزاء هر يک از گزارش‌ها را مى‌شمارند.

۲. موارد تشديد يا برجسته نشان داده شده را مشخص مى‌کنند. بدين صورت که در مورد کدام قسمت صحنه بزرگنمائى و اغراق شده است.

۳. تشبيه يا تغيير معنا و ترتيب رويدادهاى صحنه. اين قسمت مخصوصاً براساس اجزاء تغيير شکل يافته يا اضافه شده آشکار مى‌شود.

موارد فوق مورد تحليل و تفسير قرار مى‌گيرد.