بازارهای قدیمی (۶)

تيمچهٔ امين‌اقدس، تهران

اين بنا در قرن سيزدهم هجرى قمرى، در عهد ناصرالدين‌ شاه قاجار ساخته شد و به نام امين (امينه) اقدس، يکى از همسران معروف ناصرالدين‌ شاه موسوم شد. اين تيمچه، شامل تيمچهٔ عظيم گنبد ضربى و يزدى‌بندى‌هاى محکم مزين به کاشى‌کارى است. بناى ياد شده در بازار تهران، پس از چهار سوق بزرگ قرار دارد.

تيمچهٔ حاج‌آقا عبداللّه (عطارها)، كرمان

اين تيمچه در سمت چپ بازار واقع شده و حجره‌هاى آن نقش انبار و کارگاه‌هاى عطارى بازار را دارند و از دو بخش تشکيل شده که بخش جلويى آن دو طبقه است و بخش دوم آن هم خانه‌‌اى است که به آن الحاق شده است. اين تيمچه بيش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد و مجموعاً ۲۷ حجره را در خود جاى داده است.

تيمچهٔ صدراعظم، تهران

اين تيمچه که در قرن سيزدهم هجرى قمرى، به همت ميرزا على خان اتابک صدراعظم ايران ساخته شد؛ داراى پوشش عظيم ضربى با حجره‌هاى دو طبقه است.

تيمچهٔ علاءالدوله، تهران

اين بنا در ميانهٔ‌ قرن سيزدهم هجرى قمرى به وسيله شخصى به نام علاءالدوله ساخته شده است و از ويژگى‌هاى معمارى تيمچه‌‌هاى بازارى ايران برخوردار است.

تيمچهٔ قيصريه، تهران

تيمچهٔ قيصريه در اواسط قرن سيزدهم هجرى قمرى و در زمان قاجاريه ساخته شده است. اين بناى معروف شامل سقف عظيم دو پوششى است و يزدى بندى‌هاى محکمى دارد که در بازار بزرگ و پس از بناى چهار سوق بزرگ واقع شده است.

تيمچهٔ كتاب‌فروشان، تهران

ساختمان تيمچهٔ کتاب‌فروشان، متعلق به قرن سيزدهم هجرى قمرى است. پوشش بزرگ ضربى، و يزدى‌بندى‌هاى آن چشم‌‌گير است.

تيمچهٔ كوزه‌گرها، كرمان

اين تيمچه که بزرگ‌تر از تيمچهٔ عطارها است و در جوار آن قرار گرفته، ‌ دو طبقه دارد. اين تيمچه در گذشته مرکز تجار يزدى بوده و در حال حاضر رونق سابق را ندارد و به انبار ريس (نخ قالى‌‌بافي)، پشم و پنبه تبديل شده است. در ورودى اين تيمچه بزرگ و چوبى است و طرح جالبى دارد.

تيمچهٔ مظفريه، تبريز

معروف‌ترين بخش بازار تبريز تيمچهٔ مظفريه است که در زمان وليعهدى مظفرالدين‌ ميرزاى قاجار به سال ۱۳۰۵ هجرى قمرى ساخته شد، بانى آن حاج شيخ محمد جعفر قزوينى از بازرگانان تبريز بوده است. با توجه به اينکه هر بناى نوبنيادى در تبريز اگر مورد توجه وليعهد وقت قرار مى‌گرفت، بايستى آن را به وليعهد پيشکش مى‌کردند، اين بازرگان کاردان نيز بنا را به نام مظفرالدين‌ ميرزا، مظفريه ناميد که مورد تحسين وليعهد قرار گرفت و از تصاحب و تملک آن خوددارى کرد.

در حال حاضر تيمچهٔ مظفريه يکى از مراکز عمدهٔ تجارت و صدور فرش آذربايجان و ايران است و شهرتى جهانى دارد. اين تيمچه دو طبقه دارد که هر طبقهٔ آن ۲۶ حجره فرش فروشى را در خود جاى داده است.

تيمچهٔ مهديه، تهران

تيمچهٔ مهديه که در اواسط قرن سيزدهم هجرى قمرى ساخته شده، داراى سقف بزرگ ضربى و يزدى‌بندى‌هاى محکم و عالى است.

تيمچه بازار خمين، خمين (صفويان، قاجاريان)

اين تيمچه با سقفى گنبدى و در مکانى گود و به صورت هشت ضلعى احداث شده است. اين مکان تنها اثر بازمانده بازار قديم خمين است که جنس مصالح و سبک معمارى آن کاملاً منطبق بر بازارهاى قديمى ايران مى‌باشد.

تيمچهٔ سرباز

بناى دو طبقه تيمچهٔ سرباز در شمال قيصريه قرار دارد. درِ ورودى اين تيمچه داراى قوس کليل است. لچکى‌هاى طاق‌نماى حجره‌هاى آن با کاشى‌هاى زرد و صورتى که نمايشگر صحنه‌هاى شکار، گل‌وبوته و پرندگان‌اند، تزئين گرديده‌اند. درها نيز داراى اُرُسى‌هاى چوبى بسيار زيبايى مى‌باشند.

تيمچهٔ سرپوشيده

اين تيمچه در جنوب قيصريه قرار گرفته است و روى آن با سقفى پوشيده شده است. اين تيمچه بنايى است دو طبقه که حجره‌هاى آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوين است.

تيمچهٔ حاج‌سيدکاظم

در ميان بازار، روبه‌روى راستهٔ سراج‌ها، تيمچهٔ سرپوشيدهٔ کوچکى قرار دارد که تعدادى از بازرگانان از جمله خودِ «حاج‌سيد‌کاظم چرم‌فروش» در آن تجارت مى‌کرده‌اند. هم‌اکنون، اين تيمچه مرکز چرم‌فروشى و بار فروشى است.

تيمچهٔ رضوى

اين تيمچه به سرمايهٔ «حاج سيدابوالقاسم رضوى اصفهاني» ساخته شده است. اين شخص تجارتخانهٔ خود را که در سراى سعادت بازار قزوين بود، به اينجا انتقال داده بود و انحصاراً از اين تيمچه استفاده مى‌کرد. اکنون اين تيمچه در دست بازماندگان اوست و به چوب‌فروشى تبديل شده است.

تيمچهٔ درويش‌مهدى

اين تيمچه در ميان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار، و در برابر درِ جنوبى سراى ضرابخانه واقع شده است. اين تيمچه قبلاً جايگاه شاهين‌سازها بود، ولى در حال حاضر بار فروشى است.

تيمچهٔ حاج‌محمدتقى

اين تيمچه که بانى آن «حاج‌محمد‌تقى يزدي» بوده است، در بازار آهنگرها واقع شده است و در حال حاضر بارفروشى است.

چهارسوق بزرگ، تهران

چهارسوق بزرگ، ‌ يکى از قديمى‌ترين بناهاى تهران است که در بازار اصلى شهر تهران و در اواسط قرن سيزدهم هجرى قمرى، پس از انتخاب اين شهر به پايتختى ايران، ساخته شد.

چهارسوق گنجعلى‌خان، كرمان

محل تقاطع دو راسته بازار را «چهارسوق» مى‌گويند. در گذشته اين مکان مهم‌ترين نقطهٔ شهر محسوب مى‌شده و نقش چهار راه ‌اصلى شهر را ايفا مى‌کرده است. چهار سوق مذکور جزئى از مجموعهٔ گنجعلى‌خان است.

نماى داخلى گنبد اين چهارسوق با گچ‌برى‌هاى جالب و نقاشى‌هاى زيباى عصر صفوى (۱۰۳۴-۱۰۰۵ هـ.ق) همراه با چهرهٔ شهروندان مهم آن دوره به تصوير درآمده است. نقاشى‌هاى مذکور با رنگ روغن ترسيم گرديده و عليرغم گذشت بيش از چهارصد سال هنوز زيبايى خود را حفظ کرده‌‌اند.

گنبد چهارسوق در زمان ساخت مرتفع‌ترين گنبد شهر به شمار مى‌‌‌آمده است. نورگيرهايى که در اطراف گنبد تعبيه شده، ‌ روشنايى لازم را تأمين مى‌کنند. اين چهارسوق در تابستان هواى خنک و مطبوعى دارد و همواره در اين قسمت باد مى‌وزد.

راسته بازار، تبريز

شايد بزرگ‌ترين و کامل‌ترين بازار تبريز از نظر تنوع اصناف و اجناس، راسته بازار باشد. در اين بازار، سراى حاج حسين ميانه، حاج سيد کهنه، سراى کمپانى، سراى خان، سراى دو درى ميانه، دو درى مد قالچى، سراى کچه چى‌لر، سراى در عباسى، سراى ميرزا جليل، تيمچهٔ حاج شيخ اول، حاج شيخ دوم، حاج شيخ سوم، تيمچهٔ حاج تقى، حاج محمدقلى، حاج صفر على، تيمچهٔ جعفريه، بازار قيزبستى، بازار شريف العلما، بازار کفاشان، بازار سراجان، کلاهدوزان، پنبه‌فروشان و دلاله‌زن کوچک قرار دارند يا به آن‌ها مربوط مى‌شوند.

راسته بازار كهنه، قم

اين راسته بازار آثار و مجموعه‌هاى زير را در بر گرفته است:

- سردر مدرسه رضويه که به عصر صفوى تعلق دارد و بازمانده يکى از کهن‌ترين مدارس قم است. سنگ‌نبشته‌اى با تاريخ ۱۰۹۴ ه-.ق در طاقنماى جبهه شرقى که رو به بازار کهنه باز مى‌شود، هنوز هم قابل رؤيت و مشاهده است.

- مسجد صابونى‌ها با پلانى مربع و فرمى چهار طاقى که دسترسى بدان از طريق راسته بازار کهنه ميسر است.

- مسجد چهلستون ميدان کهنه (معروف به مسجد منار) از آثار عصر قاجار مى‌باشد که با تک منارى ارزشمند با بن مايه‌هاى سلجوقى که در عصر زنديه نوسازى گرديده است مشهود است.

- ايوان و منارهاى بازمانده از مدرسه غياثيه (معروف به پامنار) در نزديکى ميدان کهنه متعلق به دورهٔ سلجوقى - تيمورى با کتبيه‌اى با تاريخ ۸۳۰ ه-.ق در تاج منار.

راسته بازار نو، قم

اين راسته بازار نيز آثار زير را در بر گرفته است:

ـ تيمچه بزرگ قم که با تاريخ ۱۳۰۱ هـ.ق به شماره ۱۹۰۲ در فهرست آثار ملى ثبت شده است.

ـ سراهاى پيرامون راسته بازار نو که در پيوند کالبدى با مجموعه بازار قرار دارند. اهم اين سراها عبارتند از: سراى صدراعظم، سراى همدانيه، سراى حاج عسگر‌خان، سراى شين، ‌ سراى حاج عباسقلي.

ـ حمام حاج عسگرخان که دسترسى آن از سوى راسته بازار نو است و به عصر قاجار تعلق دارد. فرم طاق بازار کهنه و نو پوشش رومى با مصالح آجر و خشت با اندود گچ است، با اين تفاوت که سقف بازار نو به دليل متأخرتر بودن ارتفاع بيش‌ترى دارد. عمده مصالح به کار رفته در بناهاى پيرامونى راسته بازار با آجر و با تزئينات گچى است.

روز‌بازار و هفته‌بازارها، استان گلستان

در سطح استان در روزهاى معينى از هفته، ‌ روز بازارهايى تشکيل مى‌شود که علاوه بر ارائه محصولات متنوع بومى و غيربومى بويژه محصولات صنايع دستى، به لحاظ سياحتى نيز از اماکن زيبا و جذاب استان محسوب مى‌شوند. اهم اين بازارها عبارتند از ‌:

- پنج‌شنبه بازار آق‌قلا که در مرکز شهر آق‌قلا قرار دارد. در اين بازار انواع کالاها و توليدات صنايع روستايى عرضه مى‌شود.

- دوشنبه بازار ترکمن که بخشى از بازار قديمى ترکمن‌ها محسوب مى‌شود و در ابتداى ورودى شهر تشکيل مى‌گردد و محل عرضه انواع کالاها و توليدات صنايع روستايى است.

- جمعه بازار گرگان که در روزهاى جمعه تشکيل مى‌شود و دستفروش‌ها و توزيع‌کنندگان، ‌ اجناس خود را در اين محل به معرض فروش مى‌‌گذارند. اين روز بازار در خيابان امامزاده عبداللّه شهر گرگان تشکيل مى‌شود.

- جمعه بازار گنبد که محل تجمع دستفروش‌ها و توزيع‌کننده‌هاى اجناس و انواع کالاهاست و در ابتداى ورودى شهر گنبد در روزهاى جمعه تشکيل مى‌شود.

روزبازارها و هفته‌بازارها، استان گيلان

در بازارهاى روز رشت، انزلى، لاهيجان، فومن و شهرهاى ديگر، هميشه محصولات غذايى تازه در اختيار مشترى قرار دارد. بازديد از اين بازارها، ساعت‌ها گردشگران را سرگرم مى‌کند. بيشتر زنان روستايى براى فروش محصولات روستايى در اين بازار حاضر مى‌شوند.

سراى حاجى‌رضا، قزوين (قاجاريان)

سراى حاجى‌رضا بنايى بسيار عالى و وسيع است که حياطى بزرگ دارد. بناى دو طبقهٔ آن در دو اشکوب ساخته شده و به وسيلهٔ‌ تاق‌هاى زيبايى به صورت يک تيمچه درآمده است. در گذشته، اين سرا محل دادوستد بازرگانان تبريزى و قفقازى بود و از سراهاى معمور به شمار مى‌رفت. ولى اکنون به حال نيمه‌‌متروک درآمده است.

در شمال اين سرا، محوطهٔ شترخان و جايگاه بارانداز جاى گرفته است که درِ آن به بازارچهٔ وزير باز مى‌شود. اين محوطه، درِ کوچکى هم از درون سرا دارد. اکنون از حجره‌هاى اين سرا به عنوان انبار استفاده مى‌شود.

سراى رضوى، قزوين (قاجاريان)

اين سرا که در جنوب قيصريه واقع شده است، بنايى دو طبقه است که سه درِ ورودى دارد. يکى از اين درها به بازارچهٔ وزير، ديگرى به قيصريه و سومى به بازار بزازها گشوده مى‌شود. در همهٔ حجره‌هاى اين سرا فعاليت بازرگانى انجام مى‌شود. اين بنا از آثار دورهٔ قاجار است. برخى نيز اعتقاد دارند که اين بنا از آثار دورهٔ صفويه مى‌باشد.