|
بى‌زر نتوان رفت به زور از دريا ٭
|
|
|
رک: بى‌پول مرو به بازار که آشت ندهند...
|
|
|
|
٭ مقتبس از مصراع اول با اين بيت سعدى:
|
|
|
|
زر ندارى نتوان رفت به زور از دريا
|
زور ده مرده چه باشد، زر يک مرده بيار
|
|
بى‌زرى کرد به من آنچه به قارون زر کرد٭
|
|
|
رک: بى‌پولى حلقه به گوش فلک کند
|
|
|
|
٭ به زمين برد فرو خجلت محتاجانم
|
.................(صائب؟ واعظ قزوينى)
|
|
بى‌زور حيدرى چه برآيَد ز ذوالفقار٭
|
|
|
|
٭ بى عون ايزدى چه کند دورِ آسمان
|
........................... (قاآنى)
|
|
بيست پا را بس است يک موزه
|
|
|
نظير: دور دور ميرزا جلال است، هر کارى حلال است
|
|
بيستون را عشق کَند و شهرتش فرهاد بود
|
|
|
رک: کى کاشت کى درو کرد؟
|
|
بى‌سود بوَد هر چه خورَد مردم در خواب٭
|
|
|
رک: خواب مشت پر کن نيست
|
|
|
|
٭..........................
|
بيدار شناسد مزهٔ منفعت و ضر(=بى‌ضرر) (ناصر خسرو)
|
|
بى‌سيم ز بازار تهى آيد مرد (قابوس‌نامه)
|
|
|
رک: بى‌پول مرو به بازار که آشت ندهند...
|
|
بيشتر اصحاب جنّت ابلهند ٭
|
|
|
رک: دنيا به کام ابلهان است.
|
|
|
|
٭ ترجمه‌اى است از حديث 'اکثر اهل الجنةالبُله' که مولوى نيز در مثنوى خود آن را اين چنين بيان داشته است:
|
|
|
|
اکثر اهل‌الجنةالبُله‌اى پدر
|
بهر اين گفته است سلطان‌البشر
|
|
بى‌عزيزان چه تمتع بوَد از عمر عزيز؟ (سعدى)
|
|
|
نظير:
|
|
|
بى‌دوست زندگانى ذوقى چنان ندارد (سعدى)
|
|
|
- به روزگار عزيزان که عمر عزيز
|
دريغ باشد بى‌دوستان به‌سر بردن (سعدى)
|
|
بى‌عيب خداست
|
|
|
نظير:
|
|
|
گل بى‌عيب خداست
|
|
|
- هيچ‌کس بى‌عيب نباشد (کيمياى سعادت)
|
|
بيکار نمى‌توان نشستن ٭
|
|
|
رک: بيکارى ام‌الفساد است
|
|
|
|
٭ گفتن ز من از تو کار کردن
|
........................... (نظامى)
|
|
بيکارى ام‌الفساد است
|
|
|
نظير:
|
|
|
آدم بيکار يا دزد مى‌شود يا بيمار
|
|
|
- بيمار باشى بِهْ که بيکار باشى
|
|
|
- بيگارى بِهْ که بيکارى
|
|
|
- طبّالى بِهْ که بطّالى
|
|
|
- کوشش بيهوده بِهْ از خفتگى است (مولوى)
|
|
|
- فارغ منشين به هيچ جائى
|
ميزن به دروغ دست و پائى (نظامى)
|
|
|
- بيکار نمى‌توان نشستن (نظامى)
|
|
بى‌کلاهى عار نيست
|
|
بيگارى به که بيکارى
|
|
|
رک: بيکارى ام‌الفساد است
|
|
بيگانه اگر وفا کند خويش من است٭
|
|
|
نظير:
|
|
|
بيگانه وفا کند بِهْ از خويش است
|
|
|
- گرگى که مرا شير دهد ميش من است
|
|
|
- دوستان وفادار بهتر از خويشند (سعدى)
|
|
|
|
٭ ..........................
|
ور خويش جفا کند بدانديش من است (باباافضل)
|
|
بيگانه وفا کند بَهْ از خويش است٭
|
|
|
رک: بيگانه اگر وفا کند خويش من است
|
|
|
|
٭ مردانگى مرد نه با ريش است
|
.............................. (...؟)
|
|
بى‌گُدار به آب نزن
|
|
|
نظير:
|
|
|
آب نديده موزه مکش
|
|
|
- اول عمق را بپرس بعد تويش شنا کن
|
|
بى‌گناهان دلير مى‌باشند
|
|
|
نظير: بى‌جرم دراز زيان باشد و مجرم کُند زيان (تفسير ابوالفتوح رازى)
|
|
بى‌گنه را به عفو حاجت نيست ٭
|
|
|
رک: سرِ بى‌گناه پاى دار مى‌رود اما بالاى دار نمى‌رود
|
|
|
|
٭ عفو کردن پس از گناه بوَد
|
........................... (ابن يمين)
|
|
بيل اگر کارى به زمين نداشت چوب به فلانش نمى‌کردند
|
|
بيل چوبى و پيرزن براى هم زدن هليم خوبند
|
|
بيل من انگشت من!
|
|
|
يعنى انگشت خود را بيل مى‌کنم و با آن زمين را مى‌کاوم تا از منّت ديگران خلاصى يابم.
|
|
|
رک: کچل شدم که منّت دلاک نکشم!
|
|
بيل نزده چاه کنده
|
|
|
رک: پول نداده وسط لحاف خوابيده
|
|
بيل و کلنگى مَنَه، باغ و عمارت سَنَه مثل ترکى است، يعنى زحمت بيل و کلنگ برداشتن و باغ و عمارت ساختن با من، حق مالکيت باغ و عمارت و لذّت سکونت در آن با تو است.
|
|
|
رک: کى کاشت، کى درو کرد؟
|
|
بيله تير، بيله طويله
|
|
|
رک: بيله ديگ، بيله چغندر
|
|
بيله ديگ، بيله چغندر ٭
|
|
|
نظير:
|
|
|
بيله تير، بيله طويله
|
|
|
- از چنان خرمن اين چنين خوشه
|
|
|
- به چنان ديگ لايق اين کمچه (دهخدا)
|
|
|
- آنچنان مادر اين چنين دختر
|
|
|
- وزيرى چنان شهريارى چنين
|
|
|
- باشد پسر چنين چو پدر باشد آنچنان
|
|
|
- چنان بوَد پدرى کش چنين بوَد فرزند (عنصرى)
|
|
|
- شير را بچه همى ماند بدو (مولوى)
|
|
|
- تره به تخمش مى‌رود حسنى به بالا
|
|
|
- آن جُل را اين چنين جُل کشى مى‌بايد (از جامع‌التمثيل)
|
|
بيمار باشى به که بيکار باشي٭ (از جامع‌التمثيل)
|
|
|
رک: بيکارى ام‌الفساد است.
|
|
|
|
٭ يا: بيمارى بِهْ که بيکاري
|
|
بيمار به سامره و درمان به بدخشان!
|
|
بيمار تيمار مى‌خواهد
|
|
بيمار خوش اشتهاء بهتر از سلامتِ بى‌اشتهاء
|
|
بيمار دار تيمار دارا است
|
|
بيمار عشق را به طبيب احتياج نيست
|
|
بيمارى بِهْ که بيمار دارى
|
|
|
نظير:
|
|
|
ز بيمارى بتر بيمار دارى
|
|
|
- آدم بيمار باشد بيماردار نباشد
|
|
|
- خواب تلخ است در آن خانه که بيمارى هست (صائب تبريزى)
|
|
|
- راحتى نيست در آن خانه که بيمارى هست (حالتى ترکمان)
|
|
بيمارى که تيمار دارد طبيبش ناخوانده آيد
|
|
بيمارى و پيرى، علاجش اين است که بميرى
|
|
بى‌مايه اگر رستم زال است ذليل (روحانى خراسانى)
|
|
|
رک: 'بى‌مايه فطير است' و 'بى‌پولى حلقه به گوش فلک کند'
|
|
بى‌مايه فطير است
|
|
|
رک: تا پول ندهى آش نخورى
|
|
بيم رسوائى نباشد نامهٔ ننوشته را
|
|
بى‌مگس هرگز نماند عنکبوت ٭
|
|
|
رک: خدا روزى‌رسان است
|
|
|
|
٭ رزق را روزى‌رسان پَر مى‌دهد
|
............................ (صائب)
|
|
بى مِى مست است و بى‌سرکه ترش
|
|
|
رک: بى مِى مست است و بى‌شراب ديوانه
|
|
بى مِى مست است و بى شراب ديوانه
|
|
|
نظير:
|
|
|
بى مَى است و بى‌سرکه ترش
|
|
|
- نخورده مست است
|
|
بين‌الحبات تسقط‌الآداب
|
|
|
نظير:
|
|
|
آنجا که دوستى بوَد تکلف چه حاجت است
|
|
|
- جائى‌که دوستى است تکلّف چه حاجت است (سعدى)
|
|
بين دو پلاس بر زمين است
|
|
|
رک: از آنجا مانده و از اينجا رانده است
|
|
بينديش و آنگه برآور نفس (سعدى)
|
|
|
رک: اول انديشه وآنگهى گفتار
|
|
بينوا در دو جهان روسياه است
|
|
|
رک: آدم بينوا در دو جهان روسياه است
|
|
بينوائى نتيجهٔ شرمگنى است (قابوس‌نامه)
|
|
|
رک: آدم کم‌رو هميشه کلاهش پسِ معرکه است
|
|
بى‌وفائى ديدن و گرمى نمودن مشکل است
|
|
|
نظير: از همدم بى‌وفا جدائى خوشتر
|
|
بيوه بى‌سر مى‌شود يتيم خودسر
|
|
بيهوده درى مزن که نگشايندت
|
|
بيهوده سخن بدين درازى نبوَد٭
|
|
|
رک: تا نباشد چيزکى مردم نگويند چيزها
|
|
|
|
٭ اين وجد و سماع ما مجازى نبوَد
|
وين رقص که مى‌کنيم بازى نبوَد
|
|
|
|
با بى‌خردان بگوى کاى بى‌خردان
|
..................(علاءالدين سمنانى)
|
|
|
|
نيز:
|
|
|
|
اين عالم پر ز صنع بى‌صانع نيست
|
.................. (آصف کرمانى)
|
