|
|
|
| يخچال دوقّوزپله (نه پله) اروميه، اروميه
|
|
| يخچال قديمى دوقّوزپله در خيابان عسگرخان و محلهٔ قديمى به همين نام در کنار نهر کوچکى واقع شده است. اين بنا از آثار باقيماندهٔ دورهٔ قاجاريه است که تا قبل از گسترش شهر اروميه اهالى نه تنها از يخ آن استفاده مى‌کردند، بلکه جهت انجام مراسم چهارشنبه‌سورى نيز به کنار نهر مى‌آمدند و در کنار حوضچهٔ آن که آب نهر بدان مى‌ريخت و فاصله‌اش با يخچال به ارتفاع ۴۰ متر بود، مراسم برگزار مى‌کردند.
|
|
| يخچال دوقّوزپله به علت فرم خاص معمارى و نوع مصالح به کار رفته در آن، سالم مانده و صدمات جدى نديده است. مصالح آن از پى تا محل شروع پاکار قوس‌ها، از سنگ تراشدار خاکسترى است و سقف پوششى آن که به صورت طاق و چشمه مى‌باشد از آجر انتخاب شده است. در محل شروع طاق‌ها و پاکار سقف بنا، شکاف‌هاى مدورى وجود دارد که احتمالاً محل نصب تيرهاى چوبى است که از آنها به عنوان داربست استفاده مى‌کردند. عمليات ساختمانى بنا و مصالح به کار رفته در آن با دقت انتخاب شده و از نظر قدرت و استحکام در وضعيت بسيار مطلوبى قرار دارد. اين اثر تاريخى هنوز به ثبت نرسيده است.
|
|
|
|
| اين بنا گنبدى شکل و آجرى است و در مسير بلوار ملاير به بروجرد واقع شده است. اين بنا در دوران قاجاريه ساخته شده است و بانى آن شخصى به نام ميرفتاح بوده است.
|
|
| ارتفاع بنا از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخيرهٔ يخ ۴ متر است. بنا داراى دو در، يکى به شکل دهليز مخصوص ريزش و تخليهٔ يخ و ديگرى در اصلى است که با پلکان به قسمت انتهايى يخدان و محل برداشت يخ منتهى مى‌شود. ضخامت ديوارهاى گنبد در قسمت تحتانى ۹۲ سانتىمتر و در بالا به سه رديف آجر ۲۰ سانتى‌مترى مى‌رسد. تنها عامل تزئين بنا دو رديف آجرکارى است که به طور کمربندى و به ضخامت ۲۲۰ سانتىمتر داخل بنا را پوشانده است.
|
|
| مصالح اصلى بنا عبارت‌اند از سنگ نتراشيدهٔ لبه‌دار طبيعى از کف تا سطح و از سطح به بالا آجرهايى به ابعاد ۵×۲۰×۲۰ سانتىمتر. در قسمت بيرونى و داخلى يخدان دو رديف خشت به کار رفته است که حالت عايق داشته و مانع از نفوذ گرما، در فصل تابستان، و ذوب شدن يخ‌ها مى‌شده است. در حال حاضر بعضى از قسمت‌هاى اين بنا تخريب شده است که در صورت تعمير و بازسازى مى‌تواند به عنوان يک اثر تاريخى که جاذبه‌هاى خاص سياحتى دارد مورد بازديد علاقه‌مندان قرار گيرد و يا به موزهٔ يخچال تبديل شود.
|
|
| يخچال نيمور، نيمور، محلات (صفويان، قاجاريان)
|
|
| اين يخچال در يک کيلومترى غرب نيمور نرسيده به ميدان سنگ واقع شده است. اين بنا تنها يخچال از يخچال‌هاى موجود در محور خمين - دليجان - محلات است که همچنان پا بر جا مانده، ولى کارکرد اصلى خود را از دست داده است. نماى بيرونى يخچال که به شکل گنبد مخروطى است بر اثر ريش‌هاى جوى فرسايش يافته و در بدنه آنها رگه‌هاى متعدد ناشى از اين فرسايش به چشم مى‌خورد. ضخامت ديوارهاى يخچال بيش از يک متر است. نماى داخلى گنبد يخچال با آجر کار شده و شکل هندسى جالب توجهى را به وجود آورده است. ارتفاع داخل يخچال از محل مخزن تا انتهاى مخروط که روزنه‌اى نيز بر اثر تخريب در آن به وجود آمده، حدود ۱۰ متر است. خود مخزن يخچال با خاک پر شده است. اين اثر تاريخى قابليت آن را دارد که با بهسازى و مرمت نقش کارکردى و ديگرى را در راستاى توسعه جهانگردى منطقه برعهده گيرد.
|
|
|
|
| يخچال‌هاى قديمى، يکى از بهترين تأسيسات ساختمانى‌اند که براى ذخيره‌سازى يخ به يادگار مانده‌اند. متأسفانه يخچال‌هاى يزد در دهه‌هاى اخير تخريب شده‌اند. اما يخچال ابرکوه و يخچال ميبد هنوز استوار و پابرجا هستند. يخچال ميبد از بهترين‌هاى موجود است. يخچال‌ها از چهار بخش عمدهٔ يخدان، گنبد، ديوار اصلى و حوضچه يا استخر تشکيل شده‌اند.
|
|
| در ايام زمستان که آب به حد کافى وجود دارد، آب به درون حوضچه يا استخر رها مى‌شده و شب هنگام، با توجه به برودت هوا يخ مى‌زده است. ديوارى بلند در طول استخر قرار داشته است که مانع تابش خورشيد به يخ‌ها مى‌شده و شرايطى را به وجود مى‌‌آورده تا لايه‌هاى يخ در شب‌هاى پياپى اضافه شوند.
|
|
| يخ‌ها را سپس کارگران مى‌شکستند و از طريق درگاهى مخصوص، به داخل يخدان که به صورت مخروطى بزرگ در زمين قرار دارد، منتقل مى‌شدند.
|
|
| گنبد مدور و مرتفع ساخته شده از گل، يخ‌ها را طورى از تابش مستقيم خورشيد حفاظت مى‌کرد که در فصل گرما استفاده از يخ‌ها را ممکن مى‌ساخت.
|
|
| يخچال‌هاى قديمى يکى از جالب‌ترين الگوهاى بهره‌گيرى از انرژى‌هاى پاک و ارزان هستند و مى‌توانند بار ديگر به لحاظ جنبه‌هاى اقتصادى و حفاظت از محيط زيست کاربردهاى جديدى پيدا کنند.
|
|
|
|
| يخدان عباس‌آباد در شش کيلومترى شهر رفسنجان مى‌باشد و از بناهاى يادگار حاج آقا على رفسنجانى بانى مجموعهٔ حاج آقا على کرمان است. اين بنا شامل حصارى بلند، مانند اکثر يخدان‌ها و مخزن يخ است که از خشت بنا گرديده و تزئينات خشتى زيبايى دارد. اين بنا در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
|
|
|
|
| در گذشته‌ها بناى يخدان مؤيدى خارج از شهر کرمان قرار داشت که بر اثر توسعهٔ شهرى اکنون داخل شهر جاى گرفته و اطراف آن فضاى سبز جالبى احداث شده است. پلان يخدان دايره‌اى و پوشش آن از خشت و ملاط رس است و به صورت گنبدى بزرگ نمايان است.
|
|
| يخدان‌هاى تاريخى، استان سمنان
|
|
| معمولاً در سمنان و ساير شهرهاى استان، بناها را عمدتاً به صورت خشتى - گلى و مدور و به صورت استوانه‌اى يا مخروطى و گنبدى مى‌ساختند و به آن يخدان مى‌گفتند. يخدان‌ها محل انبار يخ براى مصرف اهالى در فصل گرم سال بود : مهم‌ترين يخدان‌ها در حال حاضر عبارت‌اند از : يخدان آتشگاه سمنان در محلهٔ سابق آتشگاه سمنان، يخدان بيابانک در روستاى بيابانک سمنان، يخدان خزانه در روستاى گرمه مربوط به دورهٔ قاجاريه، يخدان ميان‌آباد شاهرود در روستاى ميان‌آباد از دورهٔ قاجاريه، يخدان مزج در کنار راه آسفالتهٔ مزج به کلاته خيج از دورهٔ قاجاريه، يخدان عباس‌آباد در حوالى روستاى عباس‌آباد، کنار جادهٔ شوسه تهران - مشهد (شاهرود - سبزوار) از دورهٔ قاجاريه، يخدان شه سفيد در روستاى شه سفيد گرمسار، حوالى امام‌زاده قوشه، يخدان کردوان واقع در روستاى کردوان گرمسار، يخدان‌هاى شمال شرقى و جنوب شهر سرخه.
|
