غارهای تاریخی (۲)

اشكفت سلمان، ايذه

غار سلمان در فاصلهٔ ۳ کيلومترى جنوب غربى شهر ايذه کنونى، در انتهاى دره‌‌‌اى واقع شده است. اشکفت سلمان محوطه‌اى وسيع است که در درون صخرهٔ طبيعى کوه به صورت سرپناهى با آثار آبرفتى و يک چشمه آب شيرين گوارا (که از درون غارى کوچک و باريک بيرون مى‌آيد) قرار دارد. روبروى مجموعه اشکفت سلمان در سمت راست و در منتهى‌‌اليه کوهى که روبروى آن است، دو نقش نيم رخ برجسته که در درون دو چهارگوش معقر حجارى شده‌اند، وجود دارد. نقش اول مرکب از تصوير سه شخص است که پشت سرهم در يک رديف ايستاده‌اند. آتشدانى فروزان در جلوى آنهاست که بلندى آن تا زانوان آنها مى‌رسد. در لوحهٔ دوم که با فاصله چند متر از لوحه اول و بر سطح قلعه سنگى ديگر حجارى شده، دو نقش وجود دارد که يکى از آنها نقش مردى و ديگرى نقش ‌زنى است. اما در شرق اين دو لوحه اشکفت بزرگ يعنى سايه‌بان خميده کوه قرار دارد که در زير آن بر روى بدنه کوه يک کتيبه مستطيل شکل ميخى و چند نقش حجارى شده و در زير اين کتيبه که در ارتفاع قرار دارد، محل نشستن و تختگاه و يا انجام مراسمى ديده مى‌شود.

غار آق‌قايا، همدان

در کنارهٔ غار سلطان بولاغ که در جادهٔ همدان واقع است، راهى وجود دارد که به ميانهٔ ديوارى مى‌رسد و بر فراز آن ديوار چند دهنهٔ ‌غار در کنار هم رو به شمال و به سوى جادهٔ شوسه ديده مى‌شود که عبارت‌اند از :

- غار شمارهٔ ۱:

غار کوچکى است که از يک فضاى ۳/۵×۴/۵ متر ساخته شده است و بلندى آن ۱/۷ متر است. در ديوارهٔ مقابل، سوراخى چند مترى ديده مى‌شود که از خاک پر شده است.

کف غار را خاک نرمى پوشانده است که در اثر جريان آب باران در شکاف سنگ‌ها به وجود آمده است. در بدنهٔ راست، دالان باريکى به طول ۵ متر ديده مى‌شود که به علت انباشتگى خاک بايد به شکل خزيده از آن گذشت. سر دالان به غار شمارهٔ ۲ باز مى‌شود و مانند راهرويى بين آن دو غار است.

- غار شمارهٔ ۲:

در کنار غار شماره يک قرار گرفته است و مانند دالان ساده‌اى به درازاى ۱۲/۵ و پهناى ۱/۸ متر کشيده شده است. بلندى آن به ۴/۵ متر مى‌رسد و بزرگ‌ترين اين غارها محسوب مى‌شود.

- غار شمارهٔ ۳:

دالان تنگ و سرراست ۷ مترى است که در ۳ مترى غار شمارهٔ ۲ در شيب تند بالاى پرتگاه قرار گرفته است. پهناى آن ۱/۵ متر و به شکل سنجاق است. در پايان دالان يک سوراخ تقريباً ۳ مترى است که ورود به آن براى اشخاص باريک اندام امکان‌پذير است.

غار آقداش، روستاى آقداش، نوبران، ساوه

اين غار در کوه‌هاى شمال روستاى آقداش بخش نوبران ساوه قرار دارد. در اين غار نقاشى‌هاى حاکى از سکونت انسان در عصر شکار وجود دارد، به همين لحاظ از مهم‌ترين محوطه‌هاى باستانى بخش نوبران به شمار مى‌رود.

غار اسكندر، روستاى سعيد ‌آباد،تبريز

غار اسکندر به فاصلهٔ ۳۰ کيلومترى تبريز در روستاى سعيدآباد واقع شده و دسترسى به آن از طريق جادهٔ ترانزيتى تبريز - تهران ميسر است. عرض دهانهٔ اين غار حدود ۵ متر و ديواره‌‌هاى داخل آن داراى استلاکتيت‌هاى جالب توجهى است.

غار انفجارى ايوان، كله‌جو، ايوان

اين غار در بالادست روستاى کله‌جوى شهرستان ايوان، در ميان سفره‌هاى سخت ديوارهٔ‌ غربى کوهستان بانکول قرار دارد. ورودى غار تا عمق ۱/۵ مترى، تنورى شکل (گرد) و صعب‌العبور است و گذر از آن به طور سينه‌خيز امکان‌پذير است. پس از گذشت از اين سمت و ورود به تالارى بزرگ، غار به دو شاخه تقسيم مى‌شود. يکى از تالارها مانند دالان است و ۵ متر ارتفاع و ۱۰ متر عرض دارد و عمق آن تا حدود ۴۰ متر از سفره‌هاى سنگى آهکى با استالاکتيت يا چکنده‌هاى مخروطى پوشيده شده است. پس از آن يک سراشيبى عميق و تند از شاخه غربى شروع مى‌شود که عمق آن هنوز شناسايى نشده است. لايه‌هاى سنگى آهکى سقف غار به علت رطوبت و دماى داخل غار که بر سنگ‌ها تأثير مى‌گذارد و باعث جدا شدن و سقوط آن‌ها از سقف مى‌گردد، به همين دليل نيز نام غار به انفجارى معروف شده است. احتمال مى‌رود در عمق زيرين اين غار منابع غنى آب به صورت حوضچه‌ها و انبارهاى بزرگ ذخيره شده باشد.

غار بورنيك كوچك، مهاباد

اين غار در نزديکى غار بزرگ بورنيک واقع شده است و طول و عرض کمترى دارد. بقاياى ديوارهاى خراب در دهانهٔ ورودى آن، نشان مى‌دهد که اين محل در گذشته سکونتگاه بوده است. درون اين غار، سکوهايى به منظور دستيابى به انتهاى آن ايجاد کرده‌اند.

غار پوستين‌دوز، روستاى لوجلى، شيروان

اين غار، يکى از غارهاى معروف منطقهٔ شيروان است که در ۶ کيلومترى شمال شرقى روستاى لوجلى واقع شده است و از مرکز شهرستان ۳۲ کيلومتر فاصله دارد و در دامنهٔ کوه‌هاى امام حاضر جاى گرفته است.

وجه تسميهٔ اين غار از روستاى متروکهٔ پوستين‌دوز، در ۳ کيلومترى شرق غار، ‌گرفته شده است. اين غار با دهانه‌اى نسبتاً بزرگ و گنبدى‌شکل، ‌ به عرض ۴ متر و ارتفاع ۳ متر، به دروازه‌‌اى شبيه است که به سوى جنوب غربى باز مى‌شود. محوطهٔ درون غار طورى است که بايد به صورت سينه‌‌خيز در آن حرکت نمود. پيچ‌و‌خم‌هاى درون غار به حدى است که بدون نخ‌کشى و راهنما، ممکن است غارنورد در داخل آن راه را گم کند. طول مفيد غار ۱۲۰ متر و بازديد از آن حدود ۲ ساعت به طول مى‌انجامد.

غارهاى ديگر موجود در سطح استان عبارت‌اند از:

غار آبله در حدفاصل قوچان - مشهد، غار کبراى در کلات نادرى، غار برده‌رستم در حدفاصل قوچان - مشهد (جنوب روستاى خيج)، غار چنشت در جنوب شرقى بيرجند، غار آتشگاه در خليل‌آباد کاشمر، غار بيدگ در بجنورد، غار بسيار معروف خدنگ در شهر قاين، غار سيدصادق در بجنورد، غار سير در بردسکن کاشمر و غارهاى پارس و بهشت.

غار تاريخى بيستون، هرسين

بر دامنهٔ‌ کوه بيستون و در بالاى سر مجسمهٔ هرکول، غارى معروف به غار «شکارچيان» قرار دارد. اين غار در سال ۱۹۴۹ م توسط پروفسور «کارلستون‌کون» باستان‌شناس امريکايى و استاد رشته پيش از تاريخ دانشگاه فيلادلفيا بررسى و حفارى گرديد. به عقيدهٔ‌ وى اين غار در دوره‌هاى مختلف از جمله دوره جمع‌آورى غذا، دورهٔ کشاورزى و دوره‌هاى تاريخى مورد استفاده قرار گرفته است. بدون ترديد شکارچيان مى‌توانستند براى مدتى طولانى به راحتى در اين غار زندگى نمايند. دورهٔ استقرار در اين غار با توجه به اشياء به دست آمده به دوران نئوليتيک مربوط مى‌شود. تکه‌سفال‌هاى دست‌ساز خشن و ابزار سنگى کوچک و ظريف گوياى اين دوره است. آخرين طبقه که خاک خاکسترى رنگى لايه‌هاى آن را تشکيل مى‌دهد، به دوران تاريخى مربوط است. اشيايى که در اين دوره به دست آمده تکه‌هاى مختلف سفال و خشت پخته مى‌باشد. ساير غارهاى استان کرمانشاه عبارتند از:

غارهاى داود، شهربانو، عسل و مردوزان و انار در ارتفاعات بيستون، غارهاى کليسا، مرشکار، ميرارى و نوروز‌خان در ارتفاعات کرمانشاه، غارهاى آوه‌زا و کبوتر در سنقر کليايى، غار آواز در ۲ کيلومترى جاده سنقر - کرمانشاه در روستاى چشمه سهراب، غار مجنون در کوه دالاهو، غار جوجو در کوه پراو، غار حاجى در روستاى کله جوب دينور، غار سيد شهاب در دهستان ميانراهان و غار گنشت در روستاى گنشت.

غار تاريخى چهل‌خانه، سعدآباد، دشتستان (برازجان)

در شمال سعدآباد از توابع برازجان، رودخانهٔ شاپور از بين صخره‌هاى سنگى و لايه‌‌هاى شن و ماسهٔ متراکم عبور مى‌کند. در دو سمت کمرکش اين صخره‌ها تعداد زيادى دخمه به صورت اتاقک‌هاى کوچک کنده شده است. دخمه‌هاى سمت راست رودخانه به صورت مجتمع در کنار هم قرار گرفته‌اند و تعداد آنها از دخمه‌هاى سمت چپ رودخانه بيشتر است. دخمه‌هاى سمت چپ رودخانه هم از نظر تعداد کمترند و هم به طور پراکنده‌اند.

در ايوان جلوى اتاق‌ها محل عبور و نشستن و شايد محلى براى دفاع تعبيه شده است. از هر راهرو به درون اتاق و راهرو ديگر راه‌هايى کنده شده است و همچنين براى رسيدن به قسمت پايين آن و دسترسى به آب رودخانه، آثار پلکان‌هاى مصنوعى ساخته شده از سنگ و گل ديده مى‌شود. در بالاى رديف سوم اتاقک‌ها بر فراز يک اتاق، آثار تيشهٔ حجارى که در تزئين سنگ خارا به کار مى‌رفت، باقى مانده است. محل يک کتيبهٔ سنگى چهارگوش نيز که در پيشانى سردر بيرونى غار حک شده، مشهود است. ستون‌هاى منفردى نيز بين فضاهاى دخمه‌هاى بزرگتر قرار گرفته‌اند که از جنس خود صخره و يک پارچه از آن تراشيده شده‌اند. بديهى است اين ستون‌ها به منظور تزئين و يا تنوع در فضا ايجاد شده‌اند. اين دخمه‌ها از درون به هم متصل هستند و در هر يک از اتاق‌ها طاقچه‌ها و آبراهه‌هايى نيز کنده شده است.

چهل خانه همان‌طورى که از اسمش پيداست به معنى وجود چهل خانه در اين مکان است. گفته مى‌شود چهل خانه به معناى چله‌خانه نيز هست، که مرتاضان و زاهدان در آن زندگى مى‌‌کردند. با مطالعاتى که راجع به اين نوع دخمه‌ها در نقاط مختلف ايران انجام گرفته، احتمال مى‌رود که آنها از نوع دخمه‌هاى تدفينى دوره‌هاى مادى و ساسانى باشند.

غار تاريخى گلجيك، زنجان

اين غار در ۳۵ کيلومترى جنوب غربى شهرستان زنجان، در ارتفاعات مشرف به روستاى حاج‌ارش، از توابع شهرستان زنجان واقع شده است و در حال حاضر، راه سواره‌رو ندارد و راه آن را بايد پياده پيمود.

اين غار عظيم که به طور طبيعى، از فرسايش سنگ‌هاى آهکى موجود در آن پديد آمده است، با داشتن آب‌وهواى مناسب، پناهگاه و مسکن انسان‌‌هاى دوران پيش از تاريخ بوده است.

ابعاد آن ۷۰۰×۱۰۰ متر و ارتفاع تقريبى آن ۵۰ متر است. درون اين غار آثارى از زندگى انسان‌هاى دورهٔ‌ آشولين تا بردوستين متعلق به شانزده تا سى‌هزار سال پيش از ميلاد کشف شده است.

درون غار، ابزار، ادوات، ‌ تيغه‌هاى سنگى و استخوان حيوانات شکارى به مقدار فراوان ديده مى‌شود. آنچه که بيش‌تر از همه درخور بررسى و اهميت است، آثار معمارى درون غار است که نشان از محصور نمودن فضاهاى زيستى و تعيين حريم‌ها دارد و تعيين حدود مالکيت را در آن دوره نشان مى‌دهد.

غار تايَه‌‌‌گَه، ملكشاهى، روستاى‌ورى، مهران

اين غار در ۲ کيلومترى جنوب غربى روستاى ورى در ميان دره‌اى که به رودخانهٔ جنوب روستا منتهى مى‌شود، ‌ قرار گرفته و تا مرکز بخش ملکشاهى ۱۵ کيلومتر فاصله دارد. طول دهانهٔ‌ غار ۲۵ متر و عرض (تالار) آن ۱۲۰ متر و بلندى سقف آن تا کف غار ۳۳ متر است. کف غار از شن و سنگ پوشيده است، استالاکتيت (چکنده) و استالاگميت (چکيده) که از رخسارهاى برجستهٔ‌ غارهاى آهکى‌اند، در کف و سقف آن مشاهده مى‌شود. در فاصلهٔ ده مترى ورودى غار استخر آبى قرار دارد که محل جمع شدن سيلاب‌هاى زمستانى است که معمولاً به داخل غار سرازير مى‌شوند. خفاش‌هاى زيادى نيز در اين غار زندگى مى‌کنند. اين غار به دوران دوم زمين‌شناسى مربوط است. ورودى اين غار از تالارى بزرگ شروع مى‌شود و انتهاى آن کم‌کم باريک شده و به قسمت‌هاى نامعلومى که هنوز شناسائى نشده‌اند، ‌ ختم مى‌شود.