استفاده صحيح از اوقات فراغت و افزایش مهارت های زندگی

 نی نی بان: در اوقات فراغت مي‌توان با کشف استعداد‌هاي افراد، آموزش‌هاي لازم را به افراد ارائه داد و به طور غير مستقيم در آن‌ها، مهارتهاي زندگي را ايجاد كرد. بنابراين برنامه ريزي براي اوقات فراغت و استفاده صحيح از آن در افراد اهميت بسزايي دارد. شرط استفاده صحيح از اوقات فراغت، آموزش مي‌باشد. با برنامه ريزي صحيح و مناسب مي‌توان نوجوانان را از بسياري از انحرافات بر حذر داشت. به طور مثال يکي از عوامل اساسي اعتياد نوجوانان، عدم برنامه ريزي صحيح براي اوقات فراغت آنان است. برنامه ريزي براي اوقات فراغت نشانه توجه جامعه به نوجوانان است. جامعه بايد با برقراري تعامل با نوجوانان و ايجاد انگيزه در آنها بتواند نوجوانان را به طور سالم تربيت کند. 

برنامه ريزي در زمينه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، اخلاقي و ديني در اوقات فراغت جوانان نقش مهمي در تربيت سالم افراد دارد.

کارکردهاي اوقات فراغت

رفع خستگي

يکي از کارکردهاي اساسي اوقات فراغت رفع خستگي و تأمين استراحت فرد است. انسانها همه به استراحت و رفع خستگي نياز دارند. کار مداوم بدون زماني براي رفع خستگي موجب پائين آمدن بازده عمل و آسيب ديدن سلامت رواني فرد مي‌شود. اما هدف از اين اوقات فراغت،‌ بطالت نيست بلکه مراد، زماني است که فرد در آن به تمدد اعصاب مي‌پردازد كه حاصل آن افزايش بازده است.

نياز به تفريح

پس از انجام کار در طي ايامي، آدمي نياز دارد تا اوقاتي را صرف تفريح کند. نقل مي‌کنند که حضرت علي (ع) در روزهاي جمعه، از شهر مدينه و به قصد تفريح مي‌رفتند. تفريح جنبه‌هاي مختلفي براي شادابي افراد مي‌تواند داشته باشد. در اسلام به تفريحات سالم متعددي اشاره شده است که نقش مؤثري در روح و روان فرد دارند. پيامبر اکرم با اشاره کردن به سفر به عنوان يک تفريح سالم مي‌فرمايند: «مسافرت کنيد تا سالم بمانيد.»

شکوفايي استعداد‌ها

استعدادهاي انسان اگر در زمينه و شرايط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي‌شوند. از اين جهت شناسايي اين زمينه‌ها در زندگي فرد بسيار مهم است. اوقات فراغت يکي از اين موقعيت‌هاي بسيار مناسبي است که فرد مي‌تواند با استفاده از آن به شناسائي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد. مثلا کسي که در نقاشي استعداد دارد در اوقات فراغت به نقاشي مي‌پردازد.

رشد اجتماعي فرد:

اوقات فراغت علاوه بر تأثيرات فردي که در شخصيت فرد دارد به رشد اجتماعي او نيز کمک مي‌کند. شرکت افراد در شبکه‌هاي اجتماعي موجب بهبود روابط اجتماعي فرد شده، به پيشرفت او از لحاظ اجتماعي کمک مي‌کند. بسياري از پيشرفت‌هاي فرد با پيشرفت اجتماعي فرد پيوند تنگاتنگ دارد بدين معنا كه حتي اگر فرد داراي بهترين و ارزنده‌ترين استعدادها باشد ولي تا زماني كه به ارائه آنها در جامعه نپردازد، چندان موفق نخواهد بود.

احاديث و روايات

«بار الها، اوقات فراغت من را در راستاي هدف خلقتم قرار ده.» (امام سجاد (ع))

«بکوشيد اوقات شما چهار بخش باشد: بخشي براي مناجات با خدا، بخشي براي تأمين معاش، بخشي براي مصاحبت و معاشرت با دوستان مخلص و بخشي براي کاميابي‌هاي مشروع خودتان. (اوقات فراغت سالم)» (امام کاظم (ع))

«دو نعمت است که بسياري از مردم در آن مغبونند، صحت و فراغت.» (رسول اکرم (ص))

«آدمي در اوقات فراغت خويش، گاهي بيش از ساير فرصتهاي زندگيش مي‌آموزد.» (کانت)

«به من بگوييد اوقات فراغت خود را چگونه مي‌گذرانيد تا بگويم که هستيد و فرزندان خود را چگونه تربيت مي‌کنيد؟» (فرانسيس دوکه)

«تمدن، محصول اوقات فراغت ملت هاست، مردماني که خور و خواب و شکار و غارت همه شب و روز آنها را پر کرده بود، هيچ تمدني نيافريدند. ظروف مقاوم تر، جامه‌هاي ظريف تر، معماري ماندگارتر، شعر زيباتر، ماشين‌ها، کتاب‌ها، ارتباطات، اختراعات، اکتشافات و همه وسايل رفاهي بشر، زاييده اوقات فراغت اويند.» (ويل دورانت)

ارائه پيشنهاد

به منظور تحقق کارکردهاي ايام فراغت، پيشنهادهاي زير عرضه مي‌شود تا راهنماي عمل برنامه ريزان اجتماعي و خانواده‌ها واقع شود.

- تأسيس ورزشگاه‌ها و فرهنگسراهاي متعدد و تشکيل انواع گروهاي اجتماعي، تفريحي، ورزشي، هنري، علمي و ادبي. چنين اقدامي ثمره‌هايي از جمله موارد زير را به دنبال دارد:

1) نظم و محتوا به اوقات فراغت بخشيده مي‌شود.

2) ايجاد روابط گروهي و فراهم كردن محيط تعامل اجتماعي، وجود هنجارها و دستور العمل‌هاي اجتماعي، و عرضه کنترل اجتماعي نظارت شده گروه بر اعضا سبب مي‌شود که اوقات فراغت به اشتغال و بي‌برنامه‌گي به ايفاي نقش در گروه تبديل شود.

3) ايفاي نقش در گروه‌هاي اجتماعي، تفريحي و ورزشي سبب بروز استعداد‌هاي هنري، ادبي و... مي‌شود.

شايان توجه است که اين نوع فعاليت‌ها اغلب با شادماني و احساس رضايت همراه است. جامعه شناسان بر اين عقيده‌اند که تأسيس مراکز رسمي براي گذراندن اوقات فراغت و ادغام اشخاص در گروه‌هاي اجتماعي با عملکرد تفرحي، هنري و ادبي، «احساس شادماني» را بدون «احساس فراغت» به آن‌ها ارزاني مي‌دارد. علاوه بر اين پرداختن اعضاي گروه به امور شاد و فرح‌بخش، جريان «اجتماعي شدن» آنان را تداوم مي‌بخشد، به گونه‌اي که کنترل اجتماعي و احساس انتظار ديگران از آن‌ها به وقت فراغت آن‌ها نيز تعميم مي‌يابد.

اجراي مفيد و مؤثر اين پيشنهاد مستلزم توجه به مواردي از جمله موارد زير است:

- ايجاد تنوع در امکانات عرضه شده: افزايش قدرت انتخاب افراد هر دو جنس براي نحوه گذراندن اوقات فراغت به گونه‌اي که هر نوع سليقه و علاقه‌اي را تحت پوشش قرار دهد، كه اين امر باعث رشد شخصيت و تکامل فکر و انديشه افراد مي‌شود.

- آگاهي دادن به مردم درباره مفهوم و کارکرد اوقات فراغت: تغيير نگرش مردم در اين جهت که اوقات فراغت صرفا استراحت کردن و بدون فعاليت بودن نيست. پيامد چنين نگرشي گاهي به مرز گريز از واقعيات زندگي نيز کشيده مي‌شود. حال آن که اگر تعطيلات را بخشي از فرايند تربيت بدانيم از اين فرصت بايد به صورت برنامه ريزي شده استفاده كنيم. در اين زمينه کميته‌هاي فرهنگي، هنري و همه مراکزي که به نحوي در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان دست اندر کارند بايد به شناسايي استعداد‌ها و علائق آن‌ها بپردازند و براي به حداکثر رساندن استفاده از اين ايام برنامه ريزي کنند. به ويژه اينکه بسياري از دانش‌آموزان با پايان سال تحصيلي با مشکل گذراندن اوقات فراغت مواجه مي‌شوند، زيرا هيچ برنامه خاص و مشخصي براي اين ايام ندارند.

- نقش والدين: برنامه ريزي والدين براي اين ايام بايد با مشورت و نظر خود فرزندان صورت گيرد نه فقط با اعمال نظر والدين، زيرا در غير اين صورت مهم‌ترين مشخصه مفهوم اوقات فراغت يعني نبود الزام، کم‌رنگ مي‌شود و درنتيجه کارکردهاي مطرح شده جايگاه خود را از دست مي‌دهند. آن چه در اين زمينه اهميت دارد، توجه دادن والدين به اين امر است که بايد همواره نقش راهنما داشته، فرزندان را با توجه به علائق‌شان در جهت رشد و پرورش استعداد هايشان ياري کنند. از آن جا که بسياري از خانواده‌ها توان استفاده از بسياري امکانات عرضه شده، همچون کلاس‌ها واردوهاي تفريحي، آموزشي را ندارند، لذا (ارائه راهکار‌هاي زير مي‌تواند بهره‌وري فرزندان آنان را از اين ايام تا حدودي افزايش دهد:

1 - امکان معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتمادشان فراهم كنيد. براي اطمينان بيشتر توصيه مي‌شود به نحوي با خانواده آنها ارتباطي هر چند اندک برقرار كنيد.

2 - کتاب‌هايي مناسب با علائق آن‌ها تهيه کنيد.

3 - امکان استفاده از کتابخانه‌ها را براي آنها فراهم آوريد.

4 - وقت بيش‌تري را به فرزندانتان اختصاص دهيد تا در نتيجه ارتباط متقابل، شناخت متقابل شما از همديگر نيز توسعه يابد.

5 - بخشي از کارهاي منزل را بنا به «انتخاب فرزندان» به آنها واگذار کنيد.

6- امکانات تهيه کارهاي دستي ارزان قيمت را در منزل فراهم آوريد و خود نيز راهنمايي آن‌ها را عهده دار باشيد.

نتيجه گيري

1 - وجود يا نبود برنامه ريزي در زمينه گذراندن اوقات فراغت مي‌تواند دو پيامد متضاد از اوقات فراغت را به همراه بياورد. اوقات فراغت مي‌تواند جامعه را توسعه دهد، اما مشروط به برنامه‌ريزي و بالعکس است. تاکيد بر داشتن برنامه ريزي از اين واقعيت سرچشمه مي‌گيرد که امروزه گذراندن اوقات فراغت به يکي از نيازهاي اساسي و عالي انسان کنوني بدل شده است، لذا برنامه ريزي براي آن جزئي جدايي ناپذير از برنامه ريزي فضايي و اجتماعي محسوب مي‌شود، زيرا فراغت در فضا اتفاق مي‌افتد و از اين نظر با برنامه ريزي فضايي ارتباطي نزديک پيدا مي‌کند. بنابراين برنامه ريزي موفق نيازمند درک روشن از شرايط اجتماعي و اقتصادي خواهد بود.

2 - عصر حاضر را عصر ارتباطات و فناوري مي‌گويند. حضور ده‌ها ماهواره با اهداف خاص و ده‌ها کانال تلويزيوني و رسانه‌هاي تصويري و صوتي، هم چنين شبکه اينترنت با پخش انواع و اقسام برنامه‌هاي هدفمند و جهت دار که در سراسر جهان سايه افکنده‌اند؛ ايجاب مي‌کند که با برنامه دهي متنوع فعاليتهاي ارزشمند، براي غني‌سازي اوقات فراغت و بيکاري کليه قشرهاي جامعه، به ويژه نوجوانان و جوانان، اقدام کنيم.