مجوز های قابل مبادله آلودگی

در سالهای اخیر آگاهی عمومی در مورد خطرات بالقوه وبالفعلی که محیط زیست را تهدید می کند افزایش یافته است نگرانی ها در مورد بدتر شدن کیفیت هوا, آب و از بین رفتن منابع طبیعی و گونه های زیست محیطی این ترس را ایجاد کرده که صدمات جبران نا پذیری بر محیط زیست وارد شود برای کاهش و احتمالاً از بین بردن آلودگی های موجود, روش های مختلفی در کشور های جهان به کار گرفته شده است, که از جمله جدید ترین رورشهای مبارزه با آلودگی مجوز های قابل مبادله آلودگی هستند که یک روش بازاری محسوب می شود

چکیده:

در سالهای اخیر آگاهی عمومی در مورد خطرات بالقوه وبالفعلی که محیط زیست را تهدید می کند افزایش یافته است. نگرانی ها در مورد بدتر شدن کیفیت هوا، آب و از بین رفتن منابع طبیعی و گونه های زیست محیطی این ترس را ایجاد کرده که صدمات جبران نا پذیری بر محیط زیست وارد شود. برای کاهش و احتمالاً از بین بردن آلودگی های موجود، روش های مختلفی در کشور های جهان به کار گرفته شده است، که از جمله جدید ترین رورشهای مبارزه با آلودگی مجوز های قابل مبادله آلودگی هستند که یک روش بازاری محسوب می شود.

طبق نتایج مشاهده شده، اجرای این برنامه در کشور های مختلف نتایج متفاوتی در بر داشته است که در این مقاله به طور خلاصه به بررسی این روش پرداخته و برخی نتایج مهم اجرای آنرا بیان می کنیم. همچنین به مقایسه آن با روش های سنتی تری چون مالیات و روش دستور و کنترل خواهیم پرداخت.

● مقدمه

«تحولات آب و هوایی بزرگترین و گسترده ترین ناکامی تجاری است که تا کنون مشاهده شده که می تواند باعث ۲۰ درصد افت اقتصاد جهانی و موجب اختلالات اجتماعی برابر دو جنگ جهانی شود.»

▪ نیکلاس استرن

در سالهای اخیر آگاهی عمومی در مورد خطرات بالقوه وبالفعلی که محیط زیست را تهدید می کند افزایش یافته است. نگرانی ها در مورد بدتر شدن کیفیت هوا، آب و از بین رفتن منابع طبیعی و گونه های زیست محیطی این ترس را ایجاد کرده که صدمات جبران نا پذیری بر محیط زیست وارد شود این باعث شده است که فشارها بر روی دولت ها اعم از کشورهای صنعتی و غیر صنعتی برای توسعه سیاستهای حفاظت محیط زیست افزایش یابد. روش تاریخی کنترل آلودگی، دستور و کنترل بوده است که تحت این مکانیزم قانون گذار تکنولوژیی را مشخص می کند که باید اجرا شود. اولین مرحله مشخص کردن استانداردهای کیفی می باشد، این استانداردها سقف مجاز وجود هر آلاینده را مشخص می کند. مرحله ی دوم مطمئن شدن از این امر است که استانداردها طبق روش و تکنولوژی الزامی از قبل معین شده اجرا شده است . برای اولین بار در اوایل سال ۱۹۷۵ هزینه های اجرایی سنگین این روش سنتی، آژانس حفاظت محیط زیست ایالت متحده را بر آن داشت که روش مجوزهای قابل مبادله که اکنون با نام برنامه مبادله آلودگی شناخته شده است را تجربه کند. از آن زمان مفهوم مجوزهای قابل مبادله در زمینه های گوناگونی علاوه بر کنترل آلودگی گسترش یافته است.

انتشار مجوزهای قابل مبادله یک نوع از مکانیزم هایی است که بر اساس بازار کار می کنند. این مجوزها به آلودگی اجازه می دهد که تا سطح یک استاندارد از پیش تعیین شده افزایش یابد و همانطوری که از اسم آن بر می آید این مجوزها می توانند بین واحدهای آلوده کننده مبادله شوند، از این رو واحدهایی که هزینه های کاهش آنها به طور نسبی بالا است، محرکی برای پیشنهاد مزایده این مجوزها را خواهند داشت. بنابر این خریداران مجوز از فروشندگان تمایل بیشتری به آلوده کردن دارند. با این حال نیز استانداردهای کلی زیست محیطی بدون تغییر خواهند ماند، به این دلیل فقط آن تعداد مجوز چاپ شده است که استاندارد در مجموع قابل دسترسی باشد. مبادله ی مجوزها بین واحد های آلوده کننده طبق این روش هزینه ی رسیدن به استانداردها را حداقل می کند. مجوزهای قابل مبادله عموماً به عنوان ابزارهای مقداری مورد توجه هستند، به این دلیل که آنها عرضه ی ثابت یک کالا که در این مورد آلودگی است، را سهمیه بندی می کنند.

حمایت از این روش که بر مبنای بازار است به عنوان روشی مناسب بوده که در ایالات متحده به سرعت گسترش یافت. برخی از سازمانهای عمومی زیست محیطی بخصوص صندوق حفاظت محیط زیست رویکرد مجوزهای قابل مبادله را به عنوان بخش مرکزی استراتژی های حفاظت محیط زیست خود در پیش گرفته اند. همچنین روش مجوزهای قابل مبادله برای کنترل آلودگی محلی در بین سایر ملل و حتی برای کنترل آلودگی های بین المللی نیز اجرا شده است. دانش ما درباره ی این مجوزها در این دو دهه ای که تحلیل های فراوانی در مورد آنها صورت گرفته به سرعت گسترش یافته است؛ نه تنها مدلهای تئوریکی بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند و کارهای تجربی مفصل تر شده اند، بلکه بیش از یک دهه است که ما تجربه ی تعبیر ورژن ها ی محدود اما عملی این رویکرد را نیز داریم. به نظر می رسد که اکنون زمان مناسبی برای ملاحظه و سازماندهی تجارب اجرای این برنامه عملی و خوش آتیه باشد.

● تاثیر مبادله بر محیط زیست

در بحث تاثیرات آلودگی برکیفیت محیط زیست ما از سه نوع مختلف آلوده کننده ها صحبت می کنیم. برای یک آلوده کننده جهانی تاثیرات آن بر محیط زیست بستگی به موقعیت منابع مختلف آلودگی و انباشت آلودگی های منابع مختلف دارد، که گازهای گلخانه ای یک مثال مهم برای آلوده کننده های جهانی می باشد. بعنوان مثال تاثیرات زیان بار انتشار یک تن دی اکسید کربن فرقی نمی کند که از ایالات متحده منتشر شده باشد یا از چین، که البته این بحث بیشتر آلاینده ها را در بر نمی گیرد در عوض خسارات آلاینده ها بستگی دارد به محلی که از آن منتشر شده اند. برای آلاینده های محلی موقعیت انتشار و مکانی که خسارت بر آن وارد می شود به طور نسبی در یک محدوده هستند. آلاینده های محلی فراتر از این می روند شاید صدها مایل دورتر از محل انتشار مثل دی اکسید سولفور، اما منطقه ی تاثیر گذار آنها به همان جایی که از آن منتشر شده اند محدود می شود. بنابراین برای آلاینده های محلی و منطقه ای موقعیت انتشار آلودگی ، موقعیت و اندازه ی زیانهای زیست محیطی را تعیین می کند. در اصطلاح اقتصاد محیط زیست انتشار یک واحد آلودگی در مکانهای مختلف آثار جانبی بر جای می گذارد برای آلاینده های محلی و منطقه ای تاثیرات زیست محیطی مبادله تابعی از دو مجموعه متغیر مهم هستند: ۱- هزینه های کنترل آلودگی که با متغیرهای مختلفی روبه رو است که نحوه ی توزیع و انتشار منابع مختلف را تعیین می کند، که نشان می دهد یک تولید کننده آلودگی ، آلودگی خود را تا نقطه ای کاهش می دهد که هزینه ی یک واحد بیشتر کاهش آلودگی، از قیمت یک مجوز بیشتر شود و یک آلوده کننده ای که بتواند هزینه کاهش آلودگی را به کمتر از قیمت مجوز کاهش دهد می تواند مجوز های خود را بفروشد و بر روی تکنولوژی های جدید سرمایه گذاری کند. در مقابل آلوده کننده ای با هزینه های کنترل آلودگی بالا می تواند پول خود را نگه دارد وهمان مقدار آلودگی را با خرید مجوز های اضافی داشته باشد و مبادله تا جایی ادامه پیدا می کند که کاهش یک واحد آلودگی اضافی با قیمت مجوز برابر می شود. ۲- آلودگی ها در مکان های مختلف سرتاسر یک منطقه می تواند آثار متفاوتی بر کیفیت محیط زیست داشته باشد. برای مثال در مورد آلودگی هوا ارتفاعی که در آن دسته ها و گروه های مختلف آلودگی را منتشر می کنند تاثیرات مهمی بر کیفیت جو دارد. به طور نمونه گروه هایی که در ارتفاعات بالاتر فعالیت می کنند نسبت به گروههایی که در ارتفاعات پایین تر عمل می کنند، تاثیرات بزرگتری بر محیط زیست دارند. همچنین تاثیرات به توپوگرافی زمین و شرایط هواشناسی بویژه شرایط جو و هوا نیز بستگی دارد. بنابراین برای آلودگی های منطقه ای و محلی مبادله میان منابع آلودگی در یک منطقه می تواند بر کیفیت محیط زیست در سطوح مختلف تاثیر داشته باشد و این مبادله تا جایی ادامه پیدا می کند که سطح محلی آلودگی در یک منطقه ثابت بماند.

اگر هدف سیاست عمومی حداکثر کردن رفاه اجتماعی باشد، توزیع بهینه تمرکز آلودگی در منطقه، به شکل تابع خسارت بستگی دارد، که این تابع به صورت خطی تمرکز آلودگی ها را به خسارت ربط می دهد . مثلاٌ اگر تابع خسارت محدب باشد بدان معنی است که یک واحد اضافی تمرکز آلودگی سبب میشود زیان های بالاتری را در سطوح بالاتر تمرکز آلودگی داشته باشیم، با این فرض رفاه جامعه زمانی ماکزیمم خواهد شد که آلودگی در یک نقطه متمرکز نباشد بلکه در سرتاسر منطقه گسترش پیدا کند. در مقابل، سطوح اضافی تمرکز آلودگی موجب زیانهای بزرگتری بر مناطق کثیف تر می شود. بر عکس می توانیم یک تابع خسارت مقعر را در نظر بگیریم که نشانگر این است که یک واحد اضافی در تمرکز آلودگی خسارات بزرگتری را در سطوح پائین تر تمرکز سبب می شود. در این حالت رفاه جامعه زمانی حداکثر میشود که آلودگی در یک مکان تمرکز پیدا کند نسبت به اینکه در نواحی مختلف گسترش پیدا کند در این مورد تمرکز یک آلاینده اثرات زیان بار کمتری را در منطقه موجب میشود.

البته این را باید در نظر گرفت که تمرکز نا متناسب آلودگی در یک مکان خاص ممکن است از نظر حداکثر کردن رفاه اجتماعی مطلوب یا نامطلوب باشد، که این امر به شکل تابع خسارت آلاینده بستگی دارد. حتی اگر کل رفاه اجتماعی با یک میزان تمرکز آلودگی در یک منطقه ویژه افزایش یابد، حامیان عدالت اقتصادی با این همه به پراکندگی آن توجه بیشتری خواهند داشت. اکثر بحث های علمی که هم اکنون رایج است بر این امکان تمرکز کرده اند که مبادله آلودگی ها، تمرکز اضافی آلودگی را در یک منطقه افزایش میدهد، که این دو مفهوم و رابطه را بیان میکند که یکی تشکیل کانونهای بحرانی است و دیگری تخریب استانداردهای کیفیت هوا.

در مورد آلاینده های محلی، کانون های بحران به طور متشابهی در موقعیت هایی هستند که سطوح آلودگی به طور ویژه ای بالا هستند، که در این مورد فاکتورهای جغرافیایی نقش مهمی را دارند. برای مثال برای یک سطح آلودگی داده شده، یک کانون بحران اگر آن منطقه بدلیل موانع جغرافیایی بسته باشد به طور مشابهی توسعه می یابد. مثل محدوده ی کشور کره که یک وزش باد نیز می تواند آلودگی را به جای اینکه از آن دور کند به این منطقه بیاورد. در مورد آلاینده های منطقه ای، اگر چه تنها به موقعیت انتشار آلودگی بستگی ندارد، روشی که آلودگی ها انتقال می یابند نیز مهم است. در نتیجه ممکن است در انتهای مسیر وزش باد یک کانون بحران داشته باشیم. حتی اگر آلودگی ها در هیچ یک از مناطق بالاتر متمرکز نشده باشند حامیان عدالت محیط زیست نگرانند که رژیم مجوزهای قابل مبادله وضعیت کانون های بحرانی را بدتر خواهد کرد. مدل قدیمی آلودگی را اغلب در همسایگان با درآمد پائین متمرکز می کردند. اگر تخصیص اولیه مجوزها بر اساس مدل قدیمی باشد، این طرح قدیمی تخصیص نا مناسبی از مجوزها را ایجاد خواهد کرد که قادر است آلودگی ها را از نرخ های قبلی آن بدون هیچ هزینه ی بالاتر ببرد. در مقابل در رژیم دستور و کنترل در نهایت ممکن است با قوانین سختگیرانه ای مواجه شویم. همچنین فاکتورهای قدیمی به طور متشابهی هزینه های نهایی کاهش آلودگی بالاتری داشته اند، در نتیجه آنها مجوزهای اضافی را بر طبق تخصیص اولیه می خرند و مقدار آلودگی را نسبت به حالت کارای کنترل آلودگی بالا میبرند .

در حقیقت حتی اگر امکانات قبلی در جوامع فقیر و محدود تخصیص داده نشده بود وقتی دولت برای اولین بار برنامه مبادله را انجام می داد، پویایی بازار می تواند موقعیت جوامع را در طول زمان تغییر دهد. به خصوص مکان نامطلوب محلی که در یک جامعه استفاده میشود می تواند جامعه را بسوی یک جامعه فقیرتر پیش ببرد و به طور آشکاری باعث ایجاد تبعیض شود. بنابراین هر تمرکزی از آلودگی در یک منطقه ویژه حتی اگر آن منطقه فقیر یا محدود هم نباشد نتیجه اش می تواند به عدالت محیط زیست صدمه بزند.

علاوه بر تولید و ایجاد کانون های بحران، رژیم مبادله همچنین می تواند منجر به تخلف از استانداردهای مکانی شود. یکی از مشکلات اساسی برنامه های مختلف زیست محیطی، تطبیق آنها با استانداردهای زیست محیطی است. برای مثال یکی از برنامه های ابتدایی استانداردهای زیست محیطی، برنامه هوای پاک بود که بعد از آن برنامه استانداردهای کیفی هوا بوجود آمد که شرایط حفاظت از اثرهای تخریبی بر سلامت جامعه و رفاه عمومی را فراهم می کرد. تحقیقات علمی که بر روی رژیم مجوزها نیز انجام شده نشان داده است که در آن مکانیسم استانداردهای هوایی به خوبی توضیح داده نشده است بنابراین برای مثال اگر سطح کیفیت هوا در یک منطقه ای به دلیل مبادله ی مجوزها از سطح استاندارد قبل از مبادله کمتر شود این به ما میگوید که رژیم مبادله در آن منطقه منجر به تخریب استانداردها می شود و همچنین قدرت بیان خود را نیز از دست می دهد.

جواد پاکدین

علیرضا کیخا

منابع:

۱- Colstad, Charles D., ۲۰۰۰, "environmental economics", Oxford University Press

۲-Ellerman, A. Denny, ۲۰۰۴, "A Note on Tradable Permits", Environmental & Resource Economics (۲۰۰۵) ۳۱: ۱۲۳–۱۳۱

۳- Stavins, Robert N., ۱۹۹۷,"Policy Instruments for Climate Change: How Can National Governments Address a Global Problem?", Resources for the Future

۴- Tietenberg, Tom, ۱۹۹۹, "the tradable permits approach to protecting the commons: what have we learned?" http://papers.ssrn.com/sol۳/papers.cfm?abstract_id=۳۱۵۵۰۰

۵- Ahn, Byong-Hun, Yong-Gun Kim, ۲۰۰۱, "tradable tagged permit system for global pollution control", Journal of Policy Modeling, Elsevier, ۲۰۰۱, Volume ۲۳

۶- Cason, Timothy N. Lata Gangadharan, Charlotte Duke, ۲۰۰۲, "market power in tradable emission market: a laboratory test bed for emission trading in Port Phillip Bay, Victoria", Ecological Economics, ۲۰۰۳, Volume ۴۶, Issue ۳

۷- Jason Scott, Janston and Robert G Fuler, ۲۰۰۴, "Tradable pollution permits and regulatory game", http://papers.ssrn.com/sol۳/papers.cfm?abstract_id=۸۸۱۰۶۸

۸- Tietenberg, Tom, "the tradable permits approach to protecting the commons: lesson for climate change", Ecological Economics, Volume ۲۴, Issues ۲-۳, ۳ February ۱۹۹۸, Pages ۲۴۱-۲۵۷

---