حبس از راه دور

در تعریف زندان و زندانی و جرمی که مرتکب شده است دنیای امروز نسبت به گذشته نرمش بیشتری دارد در تعریف جدید, زندانی لزوما کسی نیست که باید با اعمال شاقه در محیط های کثیف و سربسته زندگی کند بلکه او کسی است که اگر برای جامعه خطر محسوب نشود, می تواند بدون آن که در زندان حبس شود, تحت کنترل باشد

در تعریف زندان و زندانی و جرمی که مرتکب شده است دنیای امروز نسبت به گذشته نرمش بیشتری دارد. در تعریف جدید، زندانی لزوما کسی نیست که باید با اعمال شاقه در محیط‌های کثیف و سربسته زندگی کند؛ بلکه او کسی است که اگر برای جامعه خطر محسوب نشود، می‌تواند بدون آن که در زندان حبس شود، تحت کنترل باشد.

موضوع استفاده از دستبندهای الکترونیکی در برخی کشورهای دنیا نیز به دنبال همین تفکر، جدی شد؛ تفکری که برخی زندانیان را بدون آن که پشت دیوارهای زندان چیده شوند، می توان زیر نظر گرفت.

دستبند الکترونیکی به گفته رئیس سازمان زندان های کشور هم اکنون در هشت کشور جهان استفاده می شود و نتایج آن به اندازه ای راضی کننده است که ایران هم قصد دارد از آن استفاده کند.

این دستبندها با دستبندهایی که چیزی جز دو حلقه فلزی نیست و گاه هر دو دست یا دو پای متهمان و مجرمان را با آن می بندند و گاه یک حلقه آن به دور مچ مامور محافظ بسته می شود تا متهم یا مجرم فرار نکند، تفاوت های اساسی دارد.

دستبندهای فلزی موجود تقریبا دیگر هیچ امنیتی ندارد، چون بسادگی با یک سوزن یا شیء نازک و فلزی باز می شوند همچنین استفاده از آنها منوط به وجود یک مامور در کنار افراد تحت نظر است و چه بسیار زمان هایی که مامور نیز در کنار فرد است، اما متهم یا مجرم موفق به فرار می شود. این در حالی است که دستبندهای فلزی بیشتر در طول فرآیند بازداشت افراد و تا قبل از صدور حکم و به زندان افتادن آنها کاربرد دارد که این موضوع لزوم به کارگیری دستبندهای الکترونیکی را جدی تر می کند.

این دستبندها از نظر شکل ظاهری چیزی شبیه ساعت مچی است، البته کمی بزرگ تر و زمخت تر. رنگ این دستبندها مشکی است و زیر لایه روی آن مجموعه ای از تراشه الکترونیکی وجود دارد که مغز دستبند به شمار می رود. وقتی این دستبندها به دست زندانیانی بسته می شود که قرار است بیرون از محیط زندان دوره محکومیت شان را بگذرانند، ماموران ویژه مراقبت به کمک سیستم ردیاب جی پی اس می توانند از موقعیت مکانی آنها باخبر شوند یعنی این دستبندها به طور دائم پیام هایی برای ماموران می فرستد که موقعیت فرد را برایشان مشخص می کند.

زمان استانداردی که برای ارسال پیام برای این دستبندها تعریف شده هر ۳۰ ثانیه یا حداکثر یک دقیقه است تا به محض آن که فرد از محدوده تعریف شده خارج شد ماموران باخبر شوند و اقدامات لازم را انجام دهند.

همچنین اگر فردی که این دستبند را به دست دارد بکوشد آن را دستکاری یا آن را از خود دور کند بلافاصله دستبند، هم به خود او پیام های هشداری می دهد و هم به ماموران حفاظتی. این دستبندها به همین علت است که یکی از بهترین ابزارهای کنترلی به شمار می رود و خیال پلیس و زندانیان را تا حد زیادی از بابت فرار مجرمان راحت می کند.

● دستبند الکترونیکی و مضیقه های ما

تا پیش از آن که قانون جدید مجازات اسلامی در مجلس تصویب شود و به تائید شورای نگهبان برسد سازمان زندان ها استفاده از دستبندهای الکترونیکی را به تصویب نهایی این قانون منوط می کرد. حالا این قانون در دست است و مشکل سازمان زندان ها برای واردکردن این دستبندها به چرخه مصرف و تامین نشدن اعتبارات مورد نیاز آن است.

تاکنون غلامحسین اسماعیلی، رئیس سازمان زندان ها بارها اعلام کرده دستبندهای تولید داخل آنقدر ضریب امنیتی شان بالا نیست که بشود با خیال راحت از آنها استفاده کرد و تاکنون تولیدکنندگان برای بالا بردن ایمنی دستبندها اقدامی نکرده اند. به همین علت سازمان زندان ها به دنبال خرید دستبندهای خارجی است که بتازگی از دستبندهای تایوانی نام برده شده است. دستبندهای وارداتی هم تابع قیمت ارز هستند و هرگونه نوسان در این بخش، قیمت محصول را بالا و پایین می کند.

برای همین است که قیمت دقیق هر دستبند مشخص نیست، اما طبق تخمین رئیس سازمان زندان ها هر عدد از آنها حدود یک میلیون تومان هزینه دارد.

سازمان زندان ها برای تامین این هزینه ها مضیقه زیادی دارد و با این که در بودجه سال ۹۲ رقم های خوبی به عنوان بودجه به این سازمان داده شده، اما با توجه به کمبودهای شدید سازمان زندان ها باز هم کسری ها را پوشش نمی دهد. به همین علت است که روسای این سازمان در دیدارهای مکرر خود با نمایندگان مجلس بحث پرداخت هزینه دستبندها از سوی زندانیان را مطرح کردند که با مخالفت مجلس این موضوع منتفی شد.

حالا به گفته اسماعیلی، بنای سازمان زندان ها بر این است که زندانیان مشمول طرح مراقبت الکترونیکی - که از مزایای نظام نیمه آزادی بهره مند می شوند - پول هر دستبند را به عنوان ودیعه بپردازند تا پس از اتمام دوره محکومیت و به شرط آن که دستبندها را بدون نقص برگردانند ودیعه خود را پس بگیرند.

اما مضیقه های سازمان زندان ها در این بخش بیش از این است. به گفته رئیس این سازمان، اجرای طرح مراقبت الکترونیکی، هزینه مخابراتی و جابه جایی فرکانس ارتباط دستبند با سرور را هم دارد که برای تامین این هزینه ها باید فکری کرد. البته راه حلی که به ذهن مسئولان سازمان زندان ها رسیده دستکاری زمان ارسال پیام هاست، یعنی به جای این که پیام هایی که موقعیت جغرافیایی فرد را نشان می دهد هر ۳۰ ثانیه یا هر یک دقیقه یکبار ارسال شود مثلا هر پنج دقیقه یکبار فرستاده شود.

این راه حل البته هنوز نهایی نشده، اما اگر چه راهی برای کاستن از هزینه هاست ولی از آنجا که خطر استفاده از دستبندها را بالا می برد و به مجرمان مجال تحرک می دهد باید درباره اش بیشتر فکر شود.

● فواید این دستبند به هزینه هایش می چربد

دستبندهای الکترونیکی به ظاهر هزینه بر است، اما در باطن در این هزینه ها سودهایی خوابیده است. البته هنوز مشخص نیست کدام گروه از زندانیان مشمول طرح مراقبت های االکترونیکی می شوند ولی به نظر می رسد مجرمانی که مرتکب جرایم سبک شده اند و بازگشت آنها به جامعه مخل نظم و امنیت عمومی نیست در نهایت این دستبندها را به دست خواهند بست. نخستین سودی که از بابت اجرای این طرح به دست می آید عاید سازمان زندان ها خواهد شد؛ سازمانی با بودجه محدود که برای اداره امور زندان ها تاکنون آبروداری کرده است.

آمار جمعیت کیفری زندان های کشور در سال های اخیر هیچ گاه کمتر از ۲۰۰ هزار نفر نبوده و گاه چند ده هزار نفر نیز بیش از این تعداد شده است. هزینه های نگهداری این جمعیت در زندان ها سرسام آور است که به گفته مدیر کل بهداشت و درمان این سازمان همیشه هزینه های مربوط به ارتقای کیفیت زندگی در زندان ها صرف خوراک و پوشاک و مایحتاج اولیه می شود.

پس اگر بتوان آن گروه از زندانیانی را که جرایم سبک مرتکب شده اند و امید است با بازگشت به جامعه، راه اصلاح را در پیش بگیرند با استفاده از دستبندهای الکترونیکی تحت مراقبت های از راه دور قرار داد بخش زیادی از این هزینه ها حذف شده و برای مقاصد بهتری خرج خواهد شد.

سود بعدی نیز بی شک عاید نیروهای پلیس می شود، کسانی که همیشه بیم فرار مجرمان بویژه در زمان جابه جایی آنها از یک نقطه به نقطه دیگر و نیز متواری شدن آنها در دوره مرخصی را دارند.

و فواید استفاده از دستبندهای الکترونیکی بیش از دو بخش دیگر عاید مجرمانی می شود که با کمی اغماض می توان برای آنها رای به زندان نداد و در محل زندگی یا کارشان بدون آن که توجه اطرافیان را جلب کرد آنها را تحت مراقبت قرار داد.

این افراد، مجرمان حرفه ای و سابقه دار نیستند و برحسب اتفاق مرتکب جرم شده اند. آنها یک بار تجربه زندان را برای همه عمر کافی می دانند و از این که همین یک بار نیز به زندان افتاده اند، پشیمانند برای همین اگر دوره محکومیت خود را بیرون از زندان بگذرانند، هم به نفع آنها و هم به سود خانواده شان تمام می شود. طرح مراقبت الکترونیکی از زندانیان نگاه ویژه ای به خانواده ها دارد و همه تلاشش بر این است تا زندانیان به آغوش خانواده برگردند و گرفتار آسیب های ناشی از متلاشی شدن خانواده نشوند که سود این طرح در این بخش قابل محاسبه با اعداد و ارقام نیست.

به کارگیری این دستبندها سود دیگری هم دارد و آن اجرای مواد مندرج در قانون مجازات اسلامی است؛ قانونی که نسبت به قانون قبلی، مترقی است و در فصل های هفتم، هشتم و نهم بصراحت از نظام نیمه آزادی، آزادی مشروط و مجازات های جایگزین حبس نام می برد و در زمان صدور حکم این سه راه را پیش پای قضات می گذارد. اگر این سه فصل بدرستی اجرا شود و تجهیزات روز دنیا نیز به اجرای آن کمک کند بی شک از فشردگی فضای زندان ها و تبعات منفی تلنبارشدن انسان ها در محیط های بسته کاسته خواهد شد.

مریم خباز