آداب و روش شنیدن موسیقی معنوی

درشیوه ردیف دستگاهی و خصوصاً ردیف نوازی که بیشتر جنبه معنوی دارد وضعیت نوازنده و یا آوازخوان یاشنونده درحقیقت همه شنونده هستند بهتر است که به صورت نشسته برروی زمین و متقابلاً شبیه هم باشد

درشیوه ردیف دستگاهی و خصوصاً ردیف نوازی که بیشتر جنبه معنوی دارد وضعیت نوازنده و یا آوازخوان یاشنونده (درحقیقت همه شنونده هستند) بهتر است که به صورت نشسته برروی زمین و متقابلاً شبیه هم باشد. بدین معنی که اگرنوازنده برروی زمین نشسته شنونده هم برروی زمین بنشیند و اگرشنونده برروی صندلی قرارگرفته نوازنده و یا آوازخوان هم برروی صندلی قرار بگیرد.

تا از این طریق لااقل از طریق فیزیکی باهم همخوانی داشته باشند، تادرمراحل ظریف تر، هم دلی، هم بوجود بیاید.

عموماً فرهنگ های شرقی فرهنگ نشسته است زیرا دراین حالت قوای دماغی وحرکات فکری باتوان بیشتری فعّالیت پیدامی کنند.مانند مراقبه، مدیتیشن، اذکارمذهبی وتمرینات روحی یوگا.

درموسیقی معنوی ردیف نوازی شنونده بایددرهنگام شنیدن (که دقایق کوتاهی هم هست هراجرا درنهایت ۴۵دقیقه) ازحرکات اضافی چشم،سروگردن،دست وپا،سرضرب گرفتن بادست و پا (خصوصاً پاگرفتن ویا پاکوبیدن که هدیه غرب وآموزش دیدگان درهنرستان موسیقی عادت به این کاردارند،این عادات غلت باعث می شوند که فرد وزن موسیقی را نفهمد وآن را به صورت ریتمیک وساده برداشت نماید.زیرا موسیقی ایرانی براساس وزن می باشد نه ریتم واین تو بسیار باهم تفاوت دارند) و زمزمه کردن بپرهیزد.

بهتراست سررا کمی متمایل به پایین نگاه داشته وچشم خودرادرهمان محدوده به طرف پایین و به صورت نیمه باز و با کم ترین حرکات و یا درصورت لزوم ملایم، نغمات موسیقی را دنبال نماید.

یک شنونده درهنگام شنیدن موسیقی باید ازگفتگوهای درونی وحرکت فکری جدا ازحرکت و امواجی که خود موسیقی ایجاد میکند دوری کند و هیچگاه در لحظه شنیدن نغمات وجمله ها را با نغماتی که قبلاً آنهاراشنیده و یا نوازنده قبلی آنها را طور دیگری اجرا کرده مقایسه نکند و هرگز به این نیندیشد که الآن این چه گوشه و یا چه دستگاهی است که دارد نواخته می شود و یا باخود بگوید به به چه اجرایی یاچه گوشه زیبایی واز این قبیل توصیف ها.

هرگونه توصیف و قضاوت درواقع مانع از اتّصال شنونده و یا خود نوازنده باحقیقت موضوع می شود. زیرا شنونده درلحظه توصیف وقضاوت زیبا بودن ویانبودن و.......قطعه دست ازشنیدن می کشد وبه جای گیرنده پیام بودن برای خودش پیام ارسال می کند.

موسیقی معنوی خودجریانی پویا ازاصواتی مقدّس به همراه دارد که ذهن شنونده رابه درون زیبایی(فقط به مفهوم رایج مظاهری اش نه ،بلکه درتمام ابعادش وبه صورت تکامل یافته اش) رهنمون می سازد و شنونده رابه سیروسلوک در دنیایی تمثیلی ازعالم معنا دعوت می کند پس نباید بوسیله افکار اضافه و روندغلطی که ذکرآن به میان رفت سدّ راه این سیروسلوک درونی وبی غیل وقال شد.

پس باید با گوش جان و وانهادگی کامل ذهن (منفعل کردن ذهن) روندحرکت فکررا به موسیقی سپرد، تانغمات به خوبی هدایت حرکت فکری ما را به عهده بگیرند تا امواج موسیقی با شنونده همخوانی پیداکنند تاموسیقی تأثیرخود را به صورت حقیقی برشنونده بگذارد.

البته این آداب سختگیرانه ای که سخنی از آن به میان رفت بیشتر جنبه فردی واختیاری است و اصلاً نباید از روی تکلّف رعایت شود.چنان که تکلّف درفرهنگ معنوی سماع مردود می باشد وخودهمین عمل تمرکز خود و حتّی دیگر شنونده هاراهم بهم می زند مگر اینکه مستمع مبتدی باشد تا بدین وسیله بخواهد این فرهنگ را یاد بگیرد وگرنه تکلّف افراد منتهی دارای امواجی منفی بوده و فضای اجرای آن موسیقی و یا مراسم را آلوده می سازد.

"روایت است که وقتی استادچیره دست سنتور مرحوم حبیب الله سُماعی درجمعی ازدوستانش وهنرمندان هم عصرخودشروع به ساز زدن می کرد(حتّی ازهمان لحظه کوک کردن سازش)دل شنوندگان ومستمعین رامی برد وازاوّل اجرا تاپایان اجراهرکس درهروضعیتی که بود به همان صورت بدوناختیار باقی می ماند .

این بی حرکتی ازروی احترام وقبول داشتن آن استادنبود ،بلکه ناخواسته فرداسیرسحرنغمات زیبای موسیقی حبیب می شد"

وامّا ازهمه مهمتردراین فرهنگ پی بردن به سکوت هادر،عالم اصوات حتی درخودصوت وسکوت پس از اجرامی باشدکه سرشارازمعنویّت وآرامش درونی می باشد.وهدف نهایی موسیقی هم جزاین نیست.

درهمین ضمینه هم روایت است که:

"روزی عارف قزوینی درمنزلی که تنی چندازاساتید موسیقی درآنجا حظورداشتند درویش خان اجرایی باتارقطعاتی رانواخت ودرپایان فردی تاردرویش خان رابرداشت وآن سکوت زیبایی که بعدازاجرای تار درویش خوان مجلس رافراگر فته بودراناگهان بهم زدوشروع به ساززدن نمود، عارف قزوینی بانارا حتی وعصبانیّت به اوگفت توخجالت نمی کشی بعد ازساز به این زیبایی استاد سازمی زنی؟من داشتم دراین سکوت نغمات زیبای نواخته شده را درذهنم مرور میکردم و....."

(البته ممکن است که من این روایت را به صورت عینی ذکرنکرده باشم ولی همان منظور رامی رساند، یعنی اگرواقعاً ما موسیقی را خوب گوش کرده باشیم بعد از اجرای آن فرد باید درآرامش درونی خودفروبرویم وبرای لحظاتی سکوت نماییم وبه آرامی آن فضا را تغییر بدهیم)

حامد فندرسکی

برگرفته از وبلاگ ردیف نوازی