قطب‌نما

آورده‌اند که چینی‌ها، حدود چهار هزار و پانصد سال پیش قطب‌نما را اختراع کردند. این اختراع به‌وسیله بازرگانان عرب از چین به اروپا آورده شد و تاریخ نشان می‌دهد که اروپاییان در …

آورده‌اند که چینی‌ها، حدود چهار هزار و پانصد سال پیش قطب‌نما را اختراع کردند. این اختراع به‌وسیله بازرگانان عرب از چین به اروپا آورده شد و تاریخ نشان می‌دهد که اروپاییان در قرن دوازدهم قطب‌نما را بکار می‌بردند.

برای تعیین امتداد نصف‌النهار مغناطیسی بکار می‌رود. ساده‌ترین نوع آن از یک سوزن آهن‌ربائی ساخته شده است که در، یک صفحه افقی، حول مرکز خود می‌تواند بچرخد. در کشتی‌ها انواع دیگر آن مورد استفاده دارد. قطب‌نمای مغناطیسی قطب‌نمایی است که شامل یک عقربه مغناطیسی است و این عقربه در امتداد میدان مغناطیسی زمین قرار می‌گیرد [۵].

قطب‌نما

درباره پیدائی قطب‌نما روایات بسیار است. برخی اختراع آنرا به چینیان و برخی به ایتالیائیان و بعضی به ایرانیان نسبت می‌دهند. مسلم آن است که در ادوار اولیهٔ اسلامی ایرانیان از قطب‌نما و مشابهٔ آن قبله‌نما بهره کامل می‌برده‌اند. در روایات ایرانی چنین آمده که خضر پیغمبر قطب‌نما را کشف کرده است.

قطب‌نما مغناطیسی Compass

دستگاهی است مرکب از یک سوزن مغناطیسی، که با تعادل یافتن در روی یک نقطه ریز، برای گردش در یک سطح مستوی افقی آزاد است. سوزن مربوط همیشه به وضعی آویزان می‌گردد که یک انتهای آن به سمت قطب شمال مغناطیسی، نه قطب شمال جغرافیائی می‌ایستد.

قطب نمای برونتون Brunton Compass

نوعی قطب نمای جیبی که دارای شیب سنج است و در عملیات نقشه‌برداری و زمین‌شناسی کاربرد فراوانی دارد. قطب نمای زمین شناسی طوری ساخته شده که می‌توان زاویه بین امتدادهای مورد نظر را با جهت‌های معلوم مغناطیسی تعیین کرد. با این وسیله همچنین می‌توا امتداد و شیب سطوح (سطح لایه، سطح شکل) را در حین مطالعات زمین‌شناسی تعیین کرد [۷].

قطب‌نمای ژیروسکوپی gyro _ compass

قطب‌نمائی که در آن از خاصیت مغناطیسی استفاده نمی‌شود، و در نتیجه از توفان‌های مغناطیسی و مانند آن متأثر نمی‌شود، تشکیل شده است از یک چرخ دوار که بر محوری که در هر راستا می‌تواند قرار گیرد سوار است، به هنگام چرخش راستای محور و صفحهٔ دوران چرخ نسبت به فضا کاملاً ثابت می‌ماند؛ حفظ چرخش به وسیله الکتریسیته تأمین می‌شود [۷].

قطب نمای مغناطیسی magnetic compass

ساده‌ترین شکل قطب نمای مغناطیسی عبارت از عقربهٔ مغناطیسی است که در مرکز خود حول محور قائمی می‌چرخد، به‌طوری که آزادانه در یک صفحهٔ افقی حرکت می‌کند. اثر میدان مغناطیسی زمین موجب می‌شود که عقربه در امتداد نصف‌النهار مغناطیسی قرار گیرد. عقربه معمولاً در مرکز صفحهٔ مدور مدرجی قرار داده می‌شود که نقاط جهت‌های اصلی شمال، جنوب... شمال شرقی... بر آن مشخص شده‌اند. چون چنین قطب‌نمائی از میدان‌های مغناطیسی دیگر هم متأثر می‌شود، در دریانوردی از قطب‌نمای ژیروسکوپی استفاده می‌شود.

قطب‌نما، قطب‌نمای مغناطیسی Compass Magnetic

قطب‌نما در ساده‌ترین شکل از یک عقربهٔ مغناطیسی ساخته شده است که مرکز آن روی پایهٔ قائمی قرار دارد و آزادانه می‌تواند در سطح افق حرکت کند. تأثیر میدان مغناطیسی زمین سبب قرار گرفتن عقربه در امتداد نصف‌النهار مغناطیسی می‌شود. عقربه معمولاً در مرکز یک صفحهٔ دایره‌ای نشانه‌دار قرار دارد. و در دریای نوردی از آن استفاده می‌شود. قطب نما به‌جز زمین از میدان‌های مغناطیسی دیگری نیز تأثیر‌ می‌پذیرد [۷].

قطب‌نمای نجومی astro compass

اسبابی برای تعیین امتداد نسبت به ستارگان چون از خطاهائی که در قطب نماهای مغناطیسی و ژیروسکوپی وارد می‌شوند. متأثر نمی‌شود، برای تعیین خطاهای چنین اسباب‌هائی به کار می‌رود.

۵ ـ فرهنگ اصطلاحات الکترومیک کاربردی ـ عبدالله ارگانی

۷ ـ مدارهای الکتریکی و طرز کار آنها ترجمه ویکن ساهاکیان