خمیازه های کشدار بچه ها در سایه نبود برنامه ریزی

آسیب شناسی اوقات فراغت دانش آموزان در تابستان

آغاز تابستان، پایان مدارس! چه آغاز خوبی و چه پایان خوبتری! لحظه عزیز و شورانگیزی بود، لحظه ای که هر سال از نخستین دم بهار، بی صبرانه چشم به راهش بودیم آن سالها یادش به خیر. هر سال انتظار پایان می گرفت و تابستان با شور و حرارت خاص خودش و درست به هنگام، همچون همه ساله امید بخش و گرم و مهربان و نوازشگر می آمد و ما را از غربت زندان شهر، به دامن گستره های کویر می برده و شبهای کویر را چه زیبا در دیارمان و در سه ماه تعطیلی رصد می کردیم و از چادر سیاه شبهای ستاره بارانش دلمان غنچ می رفت و پلک هایمان خسته از شمارش ستاره ها و در پی دب اکبر و دب اصغر بودن سنگینی می کرد و به خواب خوش می رفتیم و روزهایش را عرق ریزان سعی می کردیم پا به پای بزرگترها در مزارع کار کنیم و از پینه بستن دستهامان نگران نبودیم.

اینطور نبود مثل برخی دخترکان و پسران نازک نارنجی امروزی زیر باد کولر و پشت رایانه و در اتاقی در بسته اوقاتمان را سپری کنیم و یا دائم از سر رفتن حوصله مان بنالیم، چون وقت خود را به بهترین نحو ممکن پر می کردیم و در پایان تعطیلات کاری مفید یاد گرفته بودیم و با دست پر سال تحصیلی جدید را آغاز می کردیم.

هر سال با شروع فصل تابستان و پایان سال تحصیلی، خانواده ها و نهادهای فرهنگی به یاد موضوعی به نام اوقات فراغت می افتند و برای گذراندن درست و اصولی آن برنامه ها می ریزند و اما باز در طول تابستان با نوجوانان و جوانان سرگردان خیابانها و کوچه ها و یا نشسته بر پای بازی های آزاردهنده رایانه ای روبرو شده و در پایان تابستان با آسیبهای اجتماعی ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش در مورد آنها مواجه هستند. اوقات فراغت و تعطیلات تابستان مسئله ای است که متولیان برنامه های فرهنگی باید به آن توجه و اهتمام ویژه ای داشته باشند، اما علی رغم تلاشهای صورت گرفته از سوی نهادهای ذیربط متاسفانه شاهد برخی کم کاری ها در این خصوص هستیم و می بینیم هر ارگان و یا سازمانی راه خود را می رود و برنامه هماهنگ و منظمی در این مورد وجود ندارد.

با این حال سؤال اساسی اینجاست که آیا کمبود بودجه مانعی بر سر راه برنامه ریزی های لازم در این خصوص می باشد اینکه موازی کاری هایی که بین سازمانها و نهادهای فرهنگی وجود دارد، در اجرای درست و دقیق برنامه های اوقات فراغت خللی ایجاد می نماید.

در دو شماره گزارش پیش رو به چرایی موضوع و راهکارها و تدابیر اندیشیده شده از سوی مسئولان ذیربط می پردازیم و پاسخ آن را از زبان کارشناسان می خوانیم:

● اوقات فراغت و آسیبهای اجتماعی

«از نگاه آسیب شناسی رفتاری، اوقات فراغت، زمان استراحت و متعلق به نوجوانان و جوانان است که باید والدین برای آنها برنامه ریزی کنند و در این رابطه دانش آموزان چند گروه هستند.»

دکتر پارسا افتخاریان عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پایه شاهرود در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان مطلب فوق در توضیحات بیشتری چنین می گوید، «گروه اول با تلاش و کوشش زیاد امتحانات خود را با نمرات عالی گذرانده و آماده تحصیل برای سال بعد می گردند. این دانش آموزان بخشی از وقت خود را به مطالعه دروس سال آینده و یا کلاس های تقویتی و زبان خارجه می گذرانند و یا اینکه برای ورود به دانشگاه آماده می شوند.»

دکتر افتخاریان اضافه می کند: «گروه دوم دانش آموزانی هستند که علی رغم کوشش در بعضی از دروس نمرات خوبی کسب نکرده اند که این دانش آموزان باید دوباره درس گذشته را تکرار کنند و تابستان خود را همراه با مطالعات سپری کنند. وی می گوید: «از نظر گذراندن اوقات فراغت حدود ۷۰ درصد از دانش آموزان ما برنامه خاصی برای تعطیلات تابستان ندارند.»

این استاد دانشگاه در ادامه به گروه دیگری از بچه ها اشاره می کند و می گوید: «تعدادی که توانایی مالی خانواده آنها اجازه می دهد، با ثبت نام در کلاس های ورزشی، موسیقی، زبان خارجه و...وقت خود را سپری می کنند و گروهی دیگر همراه با پدران خود مشاغل آنها را دنبال می کنند و گروه بعدی در بعضی مساجد و مدارس که دارای پایگاه های تابستانی هستند ثبت نام کرده و برنامه های آموزشی را دنبال می نمایند. و آخرین گروه که با بازیهای رایانه ای یا حضور در کوچه و خیابانها اوقات خود را می گذرانند و با جمله «حوصله ام سررفته»، حوصله دیگران را سر می برند و این گروه شامل اکثریت دانش آموزان ما بوده که مخصوصاً در اغلب شهرستان ها می توان آنها را مشاهده کرد.»

دکتر افتخاریان می گوید: «مشکل اصلی ما بودجه و امکانات نیست، چرا که دولت با اختصاص بودجه های قابل توجه، نهادهای مربوطه را مورد توجه قرار می دهد، اما کمبود مدیریت و برنامه ریزی و فقدان کارشناس اوقات فراغت، مشکل اصلی است که باید در این خصوص بیشتر کار تحقیقی صورت گیرد.»

● نقش تربیتی و آموزشی مدارس

معصومه رامهرمزی کارشناس ارشد الهیات و معارف اسلامی و دبیر یکی از دبیرستانهای تهران نیز در گفت وگو با کیهان نظر خود را درمورد سوژه گزارش و با اشاره به اینکه اوقات فراغت یک معضل همیشگی است و به شکل یک پدیده اجتماعی برای خانواده ها درآمده اینطور می گوید: «مدرسه درحال حاضر بیشترین کاربرد را برای خانواده ها پیدا کرده و از هویت اصلی خود برای والدین خارج شده است. خانواده ها بیش از آنکه به مدرسه به عنوان یک مرکز آموزشی نگاه کنند، به عنوان جایگاهی به آن می نگرند که بچه در تابستان و یا حتی در طول سال رها نباشد و وقت خود را فقط در آنجا بگذراند، حال آنکه هویت اصلی مدرسه آموزش وتربیت است نه محلی صرفاً برای جمع کردن بچه ها، و البته نکته مثبتی که این نگاه دارد این است که خانواده ها به ارزش و جایگاه مدرسه پی می برند و متوجه می شوند که بچه های خود را چقدر ارزان به مدرسه می فرستند و این درحالی است که وقتی ما در طول سال دستهایمان را به سوی خانواده ها دراز می کنیم، آنها از اندک کمک مالی دریغ می ورزند.»

وی می گوید: «این مسئله زمانی بیشتر نمود پیدا می کند که والدین برای ثبت نام فرزندان خود در کلاسهای تابستانی خصوصی مجبورند متحمل هزینه های بسیار بالایی شوند، حال آنکه آموزش وپرورش با برپایی پایگاههای تابستانی رایگان، اوقات فراغت بچه ها را بخوبی پر می کند.»

وقتی به او می گویم، با این توضیحات پس نباید مشکلی در بحث پر کردن اوقات فراغت بچه ها وجود داشته باشد، اما پس چرا همچنان می بینیم با شروع فصل تابستان این نگرانی بین خانواده ها دیده می شود و مسئولان را هم درگیر می کند، اینطور توضیح می دهند.«البته مشکل اصلی ما این است که همیشه اوقات فراغت را با شروع فصل تابستان آغاز می کنیم و در این زمینه برنامه سیال و همیشگی نداریم، درحالی که الان ازنظرروان شناسی ثابت شده یکی از راههای شناخت وجوه شخصیتی افراد این است که ببینیم اوقات فراغت خود را چگونه می گذراند.»

رامهرمزی در ادامه می گوید: «به بحث اوقات فراغت باید در تمام طول سال نگاه کنیم اشتباه ما این است که در طول سال تحصیلی تمام ذهن بچه ها را از درس و محفوظات انباشته می کنیم و نمی گذاریم از درس خواندن لذت ببرند چون فقط از آنها نمره می خواهیم و لذا بچه ها به علم آموزی فقط به صورت کلیشه ای و خسته کننده نگاه می کنند و منتظر فرصت سه ماه تابستان هستند تا درس و کلاس و مدرسه را کنار بگذارند، حال آنکه اگر اوقاتی مخصوص مطالعه آزاد، کارهای عملی، اردوها و کارهای تحقیقاتی در طول سال تحصیلی هم در اختیار نوجوانان و دانش آموزان قرار گیرد، قطعاً به نتایج مطلوبتری خواهیم رسید و بحث پرکردن اوقات فراغت را در تمام طول سال خواهیم داشت.»

وی به مشکل دیگری در بحث اوقات فراغت اشاره می کند و می گوید: «درد ما در مدارس این است که بسیاری از خانواده ها شناخت کافی از فرزندان خود ندارند و آن تعامل انسانی که به کشف شخصیت افراد منجر می شود، بین خانواده ها و فرزندان دیده نمی شود، که در این زمینه هم نیاز به کار و پژوهش داریم و سیاستگذاری های خاصی باید از سوی سازمان ملی جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان دانش آموزی و... صورت گیرد.»

● اوقات فراغت را درست تعریف نکردیم

«بزرگترین اشتباهی که انجام دادیم این است که تعریف درستی از اوقات فراغت ارائه نداده ایم و این لطمه بزرگی است که به سیستم آموزشی ما وارد شده است.»

دکتر محمدرضا کرمی معاون مطالعات راهبردی سازمان ملی جوانان در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان این مطلب و با تأکید بر اینکه سه ماه تابستان نباید فقط وقت فراغت باشد و تعریف اوقات فراغت نیاز به بازنگری دارد، چنین می گوید: «بچه ها در تابستان با ۱۶ساعت وقت بیکاری و استراحت مواجه هستند و البته در طول سال تحصیلی هم ۶تا۷ ساعت وقت فراغت دارند با این تفاوت که در مدرسه وقت فراغت پربارتری دارند چون با گروه همسالان خود آن زمان را سپری می کند، و در آن دوران با بحران «فصل زدگی» که در تابستان با آن مواجه هستیم، درگیر نمی شوند.»

دکتر کرمی در پاسخ به این سؤالم که چرا آمار پرخاشگری و ناهنجاری بین نوجوانان و جوانان در فصل تابستان علی رغم حضور در خانواده افزایش می یابد، اینطور پاسخ می دهد: «درست است که بچه ها در تابستان زمان بیشتری را برای در کنار خانواده بودن دارند، اما به دلیل عدم صحیح برنامه ریزی از سوی والدین آن هم بدلیل مشغله زیاد آنها، از این فرصت استفاده بهینه نمی شود و لذا بیشترین انحرافات و پرخاشگری ها برای نوجوانان رخ می دهد، و لذا چون مرجع دلسوز و مطلع از دوره نوجوانی یعنی معلم در کنار آنها حضور ندارد، و وقت بچه ها به گونه ای پر می شود که کمتر نقش تربیتی دارد، شاهد افزایش آمار ناهنجاری در این دوره سه ماهه تعطیلی بین جوانان و نوجوانان هستیم.»

وی در ادامه با اشاره به این مسئله که تابستان تهدیدی جدی است و نه یک فرصت، تصریح می کند: «اگر بخواهیم تربیت موفق و هدایت درستی برای نوجوانان و جوانان و مخصوصاً دانش آموزان داشته باشیم، نباید به اوقات فراغت به صورت فصلی نگاه کنیم، بلکه به صورت یک برنامه مستمر در تمام طول سال به آن بنگریم و از مزیتهای پرسود مدرسه و معلم استفاده کنیم و از این پتانسیل عظیم به نحو مطلوب بهره ببریم.»

معاون مطالعات راهبردی سازمان ملی جوانان می گوید: «دوره های آموزشی تابستانی باید در تمام طول سال ادامه یابد و ما مدارس نمونه و موفقی در این خصوص داریم که با بهره گیری از پتانسیل مدرسه، مساجد و بسیج توانستند در پرکردن اوقات فراغت بچه ها به نتایج مطلوبی دست یابند.»

وقتی نظر دکتر کرمی را در مورد کمبود بودجه برای برنامه ریزی صحیح اوقات فراغت جویا می شوم، اینطور توضیح می دهد: «نه تنها در این مورد کمبود بودجه نداریم، بلکه اسراف کاری بزرگی در این زمینه وجود دارد، چون در جای خود و به صورت صحیح و منطقی هزینه نمی شود.»

یک هفته نامه نگاری و تلفن، اما تلاش بیهوده!

علی رغم اینکه دو هفته زودتر از زمان نوشتن گزارش در خصوص اوقات فراغت، نامه نگاری های خود را با سازمان ملی جوانان برای مصاحبه با جناب آقای بذرپاش رئیس سازمان آغاز کرده و هر روز در ساعات مختلف از طریق تلفن پیگیر نامه شدیم، اما متأسفانه پس از گذشت ۹ روز، حتی برای دقایقی کوتاه هم، جناب رئیس سرشان خلوت نشد تا در گفت وگوی کوتاه تلفنی به سؤالات ما پاسخ دهند و این پاسخی از سوی مسئولان دفتر ایشان در اعتراض به گزارشگر کیهان بود: «مشغله ایشان خیلی زیاد است و فرصت مصاحبه ندارند!»

● بازی دانش آموزان در کوچه و خیابان ممنوع!

محمد بنیادی معاونت پرورشی و تربیت بدنی آموزش و پرورش شهر تهران برای رفع ابهامات موجود و اینکه وزارت آموزش و پرورش برنامه ها و تدابیر خاصی برای پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان اندیشیده است، در گفت وگو با گزارشگر کیهان با استناد به آیات قرآن کریم که خداوند می فرماید: اگر تحصیل تمام شود، ترغیب به آموزه های دیگری باید صورت گیرد، چنین می گوید: «ما ملزم هستیم که برای دانش آموزان بستر هایی را فراهم کنیم و بر اساس علایق، شرایط و منزل و مدرسه فضایی را ایجاد کنیم تا آنها حداکثر استفاده را از محتوای برنامه ها و اساتید آموزش و پرورش ببرند.»

وی می گوید: «در همین راستا آموزش و پرورش برنامه های خاصی را در دستور کار خود قرار داده که طرح «هجرت۳»، که یک کار جهادی و با مشارکت حداکثری دانش آموزان است، از مهمترین برنامه های تابستانی می باشد.»

وی در توضیح بیشتری در خصوص این طرح چنین می گوید: «در این طرح تمام مدارس تهران بدون استثناء به دست توانمند دانش آموزان، بهسازی، مرمت و زیباسازی می شود که پیش بینی شده در این طرح ۲ میلیون نفر دانش آموز راهنمایی و متوسطه شرکت کنند.»

وی با اشاره به اینکه برای این طرح ۵ میلیارد تومان در استان تهران تخصیص یافته است، اضافه می کند: «اردوی راهیان نور به غرب کشور و رامسر با حضور ۶ هزار دانش آموز در هر اردو، برپایی ۳ هزار دارالقرآن و ۳ هزار پایگاه تابستانی با هزینه هر طرح ۲ تا ۳ میلیون تومان، برپایی ۶ کارگروه برای غنی سازی اوقات فراغت و کلاسهای قرآنی- ورزشی- پژوهشی- فرهنگی، هنری از مهمترین محورهای برنامه معاونت پرورشی آموزش و پرورش می باشد.»

بنیادی با اشاره به اینکه یک میلیون دانش آموز در برنامه های فرهنگی شرکت می کنند، چنین می گوید: «برپایی ۳۰ همایش بزرگ قرآنی از اول تیر تا ابتدای ماه مبارک رمضان، با محوریت ولایت فقیه و با هدف بصیرت و آگاهی منبعث از قرآن و برگزاری برنامه ها و کلاسهای آموزشی مشاوره جوان و خانواده در کمپ کلینیک ها برای خانواده ها نیز جزو دیگر رئوس برنامه های تابستانی می باشد.»

بنیادی در ادامه با اشاره به طرح مدرسه محله می گوید:«از اول تابستان هیچ دانش آموزی حق ندارد در پیاده روها و خیابان و معابر عمومی به بازی مشغول شود و مدارس، چه دولتی و چه غیرانتفاعی، ملزم هستند بچه ها را از امکانات مدارس بهره مند سازند.»

وی همچنین به خانواده ها هم این مژده را می دهد که بچه ها می توانند در ایام تابستان از کلیه استخرهای سرپوشیده و سرباز از ساعت ۶ صبح تا ۱۱ شب به صورت نیم بها و در برخی موارد برای فرهنگیان به صورت رایگان استفاده کنند. همچنین این برنامه ها برای دانش آموزان در سراسر کشور و پرکردن اوقات فراغت آنها انجام می شود.»

عدم تناسب برنامه ها با نیازها و علایق و سلایق جوان امروز و تکراری و یکنواخت بودن برنامه ها، عدم وجود آمار دقیق و اطلاعات شفاف از برنامه های فراغتی، میزان رضایت مندی مخاطبین و همچنین عدم توزیع متناسب امکانات در سطح کشور و محدودیت دسترسی همه نوجوانان و جوانان به امکانات فراغتی از جمله مهمترین محورهای مشکلات موجود در خصوص اوقات فراغت بچه ها از سوی مدیر نمایندگی سازمان ملی جوانان استان تهران ذکر شده است.

ضمن اینکه هزینه های بالای برنامه های فراغتی مخصوصاً در بخش خصوصی که امکان استفاده اقشار ضعیف را ناممکن می سازد و عدم توجه خانواده ها به موضوع اوقات فراغت و تغییر این کارکرد در بین خانواده ها و جوانان ایرانی را هم باید به موارد بالا اضافه نمود.

امروزه پر کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان به طور کلی، یکی از مهمترین و اساسی ترین دغدغه های خانواده های ایرانیان محسوب می گردد.

بر اساس آمارهای موجود، ۵۰ درصد جمعیت کشور زیر ۲۰ سال و ۴۰ تا ۴۳ درصد زیر ۱۵ سال هستند، بنابراین ضرورت بازنگری و دقت نظر در برنامه های اوقات فراغت جوانان و نوجوانان از سوی مسئولان فرهنگی باید امری مهم و جدی تلقی گردد، گامهای اساسی برای غنی سازی اوقات فراغت برداشته و برای حل مشکلات مذکور تدابیر خاصی اندیشیده شود.

● فعالیتهای فراغتی

مهندس محسن زنگنه مدیر نمایندگی سازمان ملی جوانان استان تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه قبل از هر چیز باید نگاهی به تفویض اوقات فراغت و فعالیت فراغتی داشته باشیم می گوید: «چهار شرط عمده یک فعالیت که بتوان به آن فعالیت فراغتی اطلاق کرد، شامل، فارغ بودن از اجبار و وظایف اجتماعی، نداشتن هدف سودجویانه، احساس رضایت مندی و لذت و انتخاب به نحو آزاد و دلخواه است. بنابراین در خصوص کارکردهای اوقات فراغت، آنچه که بین اکثر اندیشمندان مسائل اجتماعی مشترک است می توان به استراحت، تجدید قوا، تفریح جسمی و روحی، رشد شخصیت و برقراری تعادل در شکل گیری هویت، کسب معلومات و ارتقاء آگاهی ها اشاره نمود.»

زنگنه در ادامه به برنامه های سازمان ملی جوانان در خصوص اوقات فراغت اشاره می کند و اینطور توضیح می دهد. «سازمان ملی جوانان با توجه به تعاریف و کارکردهای فوق، بر اساس ماده ۱۱۲ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، مسئولیت ساماندهی برنامه های اوقات فراغت جوانان کشور را عهده دار شده است. پیرو این امر، سازمان اقدام به تهیه و تدوین سند ملی توسعه و ساماندهی اوقات فراغت و ذیل آن برنامه جامعه ساماندهی اوقات فراغت کشور نمود که به تصویب هیأت دولت نیز رسید.»

زنگنه در ادامه به ارائه آخرین آمار پیمایش ارزش ها و نگرش های جوانان در حوزه فراغت می پردازد و می گوید:

«براساس این پیمایش که جمعیت ۱۴ تا ۱۹ سال را شامل می گشت، ۵۴% پاسخ گویان عنوان کردند که اوقات فراغت خود را اکثرا با خانواده خود می گذرانند. ۲۹% با دوستان و ۱۰% گزینه به تنهایی را برگزیده بودند. این در حالیست که حدود ۶۰% از پاسخگویان عنوان داشته اند که برنامه خاصی برای گذراندن اوقات فراغت خود ندارند و همچنین پاسخگویان در جواب این پرسش که چه موانعی باعث شده که نتوانید فعالیت مورد علاقه تان را انجام دهید، ۹/۳۳% نداشتن امکانات مالی و ۶/۱۹%در دسترس نبودن امکانات را دلیل اصلی این امر عنوان کرده اند.»

وقتی به او می گویم این آمارها بیانگر ضعف و کم کاری در حوزه اوقات فراغت می باشد، و نقش شما در این بین چه می شود، ضمن تایید سخنانم، اینطور پاسخم را می دهد:

«این پیمایش نشان می دهد که اولا بایستی درخصوص فرهنگ سازی و معرفی نقش و جایگاه اوقات فراغت در شکل گیری هویت نوجوان و جوان و نیز تاثیر آن در رشد و شکوفایی استعدادها و خلاقیت هایش در بین جوانان، نوجوانان و بالاخص خانواده ها بیشتر باید کارکرد که بر همین اساس، وظایفی در سند جامع اوقات فراغت برعهده رسانه ملی و دستگاه های فرهنگی-آموزشی نهاده شده است. علی رغم اهتمام دولت به افزایش فضاها و امکانات لازم فراغتی، بدلیل خلأ فراوان موجود در این حوزه و نیز عدم گستردگی صحیح این امکانات در سطح کشور بسیاری از جوانان قادر به پرداختن به فعالیت مورد علاقه خود در اوقات فراغت خویش نیستند.»

ا

● وقات فراغت، سوژه ای تابستانی!

کشور ما در تمام زمینه ها تجارب منحصر به فردی را به ثبت رسانده است که یکی از آنها نحوه گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان است. اوقات فراغت در طی سه دهه گذشته، متاثر از برخی سیاستگذاری ها، افت و خیزهایی را در بر داشته است. خانم فاطمه عاطف یکتا قائم مقام وزیر آموزش و پرورش در انجمن اولیاء و مربیان در گفت وگو با گزارشگر کیهان به مشکلات و ضعفهای موجود در حوزه اوقات فراغت اشاره می کند و می گوید : «در این ا مر به علت وجود تفاوتهای فردی به لحاظ سن و جنس، تحصیلات، موقعیت اجتماعی ، شرایط جغرافیایی، برخی به گمان شخصی بودن آن، سیاستگذاری و برنامه ریزی را جدی نگرفته و اقدامات حوزه های اجرایی را کافی می بینند، در صورتی که به اعتقاد صاحب نظران نحوه گذران اوقات فراغت هر جامعه آینه تمام نمای آرمانها، ارزشها و نگرشهای آن مردم و مبین دورخیزهای آنها به سمت صعود یا سقوط است.» خانم عاطف یکتا با اشاره به این مسئله که اکنون پس از سه دهه تجربه در امر کیفیت بخشی و غنی سازی اوقات فراغت وقت آن رسیده که به بازآرایی از زیرساختهای آن بپردازیم، در توضیحات بیشتری چنین می گوید: «اولین گام، بازآرایی در ساختار و ماموریتهای مراکز و سازمانهای متولی است.

در این راستا ضمن پرهیز از موازی کاری از هدر رفتن امکانات و سرمایه ها و سرگردانی بهره برداران جلوگیری می شود.»

قائم مقام وزیر آموزش و پرورش در انجمن اولیاء و مربیان در ادامه می گوید: «اگر جامعه هدف بحث اوقات فراغت در تابستان را در گستره ۱۱ میلیونی دانش آموزان با طول مدت ۱۲ ساله لحاظ کنیم، قطعا متولی ا صلی امر باید آموزش و پرورش باشد، که آموزش و پرورش برای ایفای نقش خود به اعتبارات و بودجه خاصی در این زمینه نیاز دارد که این سهم برای ساماندهی اوقات فراغت باید مستقیما به سرانه مدارس افزوده گردد تا مدیران به همراهی انجمن اولیاء و مربیان بر طبق سیاستگذاری های ستاد اقدام نمایند.»

وی با اشاره به اینکه گام دوم بازآرایی و سیاستگذاری های محتوایی می باشد اینطور ادامه می دهد: «برای غنی سازی اوقات فراغت باید سیاستگذاری ها متناسب با چشم انداز ۲۰ ساله و نیازمندیهای فردی و اجتماعی باشد و رویکردهای اشتغالزایی، علمی و پژوهشی و ورزشی و خبری را هم مد نظر قرار دهد.»

وی به گام بعدی یعنی بازآرایی در برنامه ریزی ها اشاره می کند و خاطرنشان می سازد: «برای کیفیت بخشی اوقات فراغت بهتر است در یک پروسه ۳ تا ۴ ساله یا حداقل یک ساله به این برنامه ها نگاه شود نه اینکه صرفا برای سه ماه تابستان برنامه ریزی شود چون در غیر اینصورت خروجی کلاسها و کارگاهها نمی تواند منشا اثر برای فرد و جامعه باشد.»

● انتقال تجربیات والدین به فرزندان در تابستان

دکتر مصطفی اجتهادی جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان مشکل اصلی عدم موفقیت متولیان فرهنگی در بحث اوقات فراغت را بیشتر متوجه خانواده ها می داند و می گوید: «فرزندان در طول ۹ ماه از پدر و مادر خود تقریبا جدا هستند و بیشترین و بهترین ساعات روز خود را در مدرسه سپری می کنند و این ایام باید فرصتی برای برقراری ارتباط بیشتر والدین با فرزندان باشد، اما عملا می بینیم اکثرا سعی دارند بچه ها را در کلاسهای متعدد ثبت نام کنند تا آنها سرگرم باشند و پدر و مادر خود به راحتی بتوانند به امور روزمره برسند، حال آنکه باید نقش تربیتی والدین در این فرصت پیش آمده پررنگ تر باشد.»

دکتر اجتهادی تاکید می کند: «این ایام فرصتی مغتنم است که والدین و فرزندان تجربیات مشترک خود را گسترش دهند و به مسائل تربیتی و آموزشی بیشتر توجه نمایند.»

این جامعه شناس با اشاره به اینکه مشکل اصلی، فاصله زیاد خانواده و فرزندان است پیشنهاد می کند، «تعطیلات تابستان باید کوتاهتر شود و به دو فاصله زمستانی و تابستانی ۵/۱ ماهه تقسیم شود تا بچه ها از کنار خانواده بودن لذت ببرند و تجارب سودمندی کسب نمایند لذا ضروری است که مسئولان فرهنگی شکاف ایجاد شده بین خانواده ها و فرزندان را پر کنند و از سوی دیگر والدین هم ارتباط تنگاتنگ و عمیقی با نوجوانان و جوانان خود برقرار نمایند و اینطور نباشد که والدین از احساس مسئولیت و تربیت فرزندان فرار کنند.»

دکتر اجتهادی اضافه می کند: «متاسفانه در شرایط فعلی به دلیل مشغله زیاد والدین تربیت بچه ها از کودکی تا بزرگسالی به ترتیب به مهدکودک و مربیان، مدرسه و معلمان و دانشگاه و اساتید دانشگاهها سپرده شده است و والدین در واقع از مسائل تربیتی شانه خالی می کنند و این وظیفه خطیر را به عهده دیگران می گذارند و لذا ضروری است که نهادهای متولی باید برای حفظ حقوق روابط اعضای خانواده تلاش بیشتری نمایند و خلأهای موجود را برطرف کنند.»

اما دکتر امان الله قرائی مقدم یک استاد دیگر دانشگاه و جامعه شناس نقطه نظری برخلاف دیدگاه همکارش دارد و در گفت وگو با کیهان می گوید: «مسئولان دولتی باید برای پر کردن اوقات فراغت بچه ها برنامه ریزی نمایند و امکانات ورزشی، تفریحی و آموزشی را در اختیار آنها قرار دهند.»

البته وی منکر نقش تربیتی خانواده در غنی سازی این اوقات نیست اما می گوید: «خانواده ای که از امکانات مالی خوبی برخوردار نیست، طبیعی است که نمی تواند در پر کردن اوقات فراغت فرزند خود خیلی موفق باشد. لذا دولت و مسئولان باید با رعایت اعتدال و عدالت از امکانات موجود کشور تمام جوانان و نوجوانان را بهره مند سازند.»

● مسئولان و خانواده ها از مسئولیت شانه خالی نکنند

اگر مدرسه تعطیل شد، تربیت تعطیل نمی شود. اینکه وظیفه پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان صرفا بر عهده مدرسه و آموزش و پرورش باشد و یا فقط خانواده در این بین وظیفه اصلی را برعهده گیرد، استدلالی منطقی نیست.

دکتر رضا مومنین مشاور رئیس سازمان انجمن اولیا و مربیان با این دیدگاه، نظرش را در خصوص غنی سازی اوقات فراغت در گفت وگو با گزارشگر کیهان، این طور مطرح می نماید: «اگر الان کسی بگوید متولی این امر خانواده و یا آموزش و پرورش است، هرکدام به نوعی نمی خواهند از تمام ظرفیتهای موجود استفاده بهینه نمایند حال آنکه متولی هدایت، همه افراد جامعه و برنامه ریزان فرهنگی می باشند چون هرکدام به نوعی قسمتی از جریان تربیت، رشد و کمال را برعهده دارند که برای رسیدن به نقطه مطلوب باید دست به دست هم دهند.»

وی می گوید: «اینکه ما در آموزش و پرورش کلاسی برای پر کردن وقت بچه ها در تابستان بگذاریم، این باری به هر جهت است. الان با تلاش های وزیر آموزش و پرورش تفکرات جدیدی در این راستا اندیشیده شده است که برپایی ۱۰ هزار کانون فرهنگی محله در مدارس سراسر کشور از جمله آنها است.»

وی هدف از برپایی این کانونها را مراجعه دانش آموزان در تمام طول سال به این مراکز عنوان می نماید و اضافه می کند: «مسئولان فرهنگی باید همه دست به دست هم دهیم و به سوی یک هدف واحد یعنی تربیت صحیح نسل آینده تلاش کنیم.»

دکتر مومنین با اشاره به اینکه تابستان زمان رشد و انرژی گیری دانش آموزان می باشد تصریح می سازد: «مدارس شاخص با کمک مدارس معین در سراسر کشور از تمام ظرفیتها و امکانات موجود خود برای غنی سازی اوقات فراغت استفاده می نمایند و مدیران ملزم هستند این امکانات را در اختیار دانش آموزان قرار دهند و مسئولان نه تنها این سه ماه، بلکه تمام دوران تحصیل را دوران بازسازی فکر و اندیشه و پرورش جسم و جان نوجوانان و جوانان و آینده سازان این مرز و بوم قرار دهند.»

صدیقه توانا