عروسکهای وحشت و جادو و جنون

نگاهی به نمایش اپرای عروسکی مکبث ,به کارگردانی بهروز غریب پور

بهروز غریب پور پیش از این اپرای عروسکی رستم و سهراب را در تالار فردوسی به روی صحنه برده بود.

اپرای عروسکی رستم و سهراب تجربه تازه ای در زمینه نمایش عروسکی و به ویژه به روی صحنه رفتن یک اپرای نمایشی در ایران بود و در مدت اجرایش توانست توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند. اما بعد از رستم و سهراب این بار غریب پور تجربه دیگری در حوزه اپرای عروسکی را با گروه عروسک گردانان قبلی اش به روی صحنه برد که در ساخت و اجرا استقلال بیشتری از نمایش قبلی داشت. در واقع مکبث چه در زمینه اجرا و چه در حوزه ساخت عروسکها تجربه جدیدی بود که گروه غریب پور پس از کار با اتریشی ها آن را تجربه کردند.

اما این بار متن یکی از شاهکارهای نمایشی شکسپیر با پرداخت اپرایی "جوزپه وردی" ، یکی از آهنگسازان شاخص اپرای جهان، است و علاوه بر داستان و فضای داستانی زبان آن نیز زبان و گفتار فارسی نیست.

البته، نمایش عروسکی مکبث به واسطه آشنا بودن رویدادها و داستان آن برای بیشتر مخاطبان تئاتر نیازی به ترجمه تبدیل شدن به فارسی ندارد و بر همین اساس بهروز غریب پور تصمیم گرفته تا اپرای زیبای وردی را با تصاویر نمایشی و جادوی حضور عروسکهایش در قاب صحنه تالار فردوسی به نمایش بگذارد.

نخستین ویژگی "اپرای عروسکی مکبث" استفاده از امکانات نمایشی، شامل عروسکهای نخی و صحنه نمایش است. عروسک های نمایش بهروز غریب پور که با شیوه عروسک نخی به حرکت در می آیند قدرت حرکت و زیبایی حضور و فانتزیای تصویر نمایشی را به خوبی در مقابل تماشاگر قرار می دهند. نمونه مشابه چنین عروسکهایی در همین جشنواره دوازدهم نمایش عروسکی تهران، عروسکهای نخی گروه اتریشی ورنرهیرزر بود، که البته عروسکهای اتریش از نظر ظرافت های حرکتی و دقت در ساخت و استفاده، به مراتب قوی تر از عروسکهای مکبث به نظر می رسیدند. هر چند که شخصاً مکبث را به واسطه وجود سایر عناصر نمایشی – که به آنها اشاره خواهیم کرد- از فلوت سحرآمیز جذاب تر و نمایشی تر می دانم.

عروسکهای مکبث شامل دو گروه عروسک های واقعی با فانتزیای خاص عروسکی و عروسکهایی غیر واقعی و شبه وار هستند که در کنار هم ترکیب مناسبی از فضای رویدادهای واقعی و جادویی مورد نظر نمایشنامه را نتیجه داده اند. نگاه ویژه کارگردانان به بعد درونی رویداد نمایشی و فضای جادویی و سحرآمیز جنایت و خونریزی قهرمان مکبث به گونه ای است که به وضوح فضایی قدرتمند از جنون و جادو را در کنار واقعیت در حال وقوع قرار می دهد و حتی این وجه از اجرا را پررنگتر از آنچه که در نمایشنامه شکسپیر وجود دارد مورد پرداخت قرار می دهد.

خون، جنون و کشتار، حوزه ها و موضوعاتی هستند که کارگردان اپرای عروسکی مکبث بیش از هر چیز دیگر اهمیت و تاثیر جادویی آن را بر سایر حوزه ها و موضوعات نمایش مورد تاکید و اهمیت قرار داده است. فصول زیبای ملاقات مکبث با جادوگران و یا صحنه ای که پس از کشتار و خونریزی بسیار در قبرستانی از ظهور اشباح تنها مانده و عروسکهای سفیدپوش از زیر زمین بالا می آورند جنون درونی مکبث را با وحشت و مرگ توام می کنند. باعث شده که نمایش براساس رسالتش هر چه بیشتر بر تصاویر و قابهای فانتزی عروسکی تسلط داشته باشد و چنین فضا و رویکردی را به خوبی به نمایش بگذارد.

از طرف دیگر صحنه نمایش اپرای عروسکی مکبث، یکی از دیگر حوزه هایی است که درک و تاثیر آن بر مخاطب را به طرز کاملا مشخص و به گونه ای نامحسوس تقویت می کند و جذابیت تصاویر و توجیه زیبایی شناسانه اجرا و منطق رویدادها را نیز توجیه می نماید.

صحنه نمایش غریب پور در مقایسه کار مشابه اتریشی که تالار اصلی به اجرا درآمد، متنوع تر زیباتر و کاربردی تر است. این صحنه در طول اجرا بارها و بارها قاب ها و تصاویر زیبایی را به نمایش می گذارد که علاوه بر توجیه منطق حضور وقایع در رویدادگاه های مختلف به فضای راز آمیز و جادویی نمایش دامن می زنند و با پرسپکتیو اصولی نورپردازی خوبی توانسته اند بر جنبه های تصویری و زیبایی فضای آن بیفزاید. استفاده از عمق برای تکثیر و وسعت بخشی به فضا و بکار گرفتن امکانات کف و زیر صحنه برای از بین بردن محدودیتهای فضای نمایش قابلیتهایی هستند که ضمن افزایش ظرفیتهای تصویری و فضای نمایشی باعث زیبایی وجذابیت تصویرهای پیاپی در مقابل تماشاگر شده اند و هر آن تصویر جدید و تازه ای را به آن اضافه می کنند.

صحنه ی اپرای عروسکی مکبث از ابتدای اجرا تا پایان آن در حال تغییر و جایگزینی های مداوم است. گویی آنکه هر یک از این صحنه ها به صورت تصاویری نمایشی از تصویری دیگر زاده می شوند و فضاهایی جدید و تازه را از ذهن مخاطب به حضور می خوانند. تماشاگر کمتر شاهد تغییرات صحنه ایست و انگار در فضایی جادویی ترکیباتی مشخص از صحنه های مختلف را به نوبت مشاهده می کند که اتفاقات و رویدادها تابعی از آن هستند.

جنایت و کشتار محور موضوعی قالب نمایش است که به یاری رویدادها و بازی عروسکها و همچنین موسیقی و صحنه پردازی، حضور جادویی و مرموزش را بر ذهن و درک مخاطب تحمیل می کند. این همان تاثیری است که کارگردان می خواهد با تفسیر خود از اثر جاویدان شکسپیر بر مخاطب بگذارد. شاید اگر آشنایی و اشتیاق سلیقه ها، مخاطبان ایرانی ، با موسیقی و اپرا بیشتر از این بود، حتی تاثیری بیش از این را هم می شد از نمایش خوب مکبث انتظار داشت.

اما ناآشنایی و تجربه اندک مواجهه مان با اپرای بخش مهمی از تاثیر موسیقی اپرایی مکبث را ناکارآمد ساخته و در نهایت و ادراک بسیاری از ما از موسیقی نمایش شهودی و ناخودآگاه است.اپرای عروسکی مکبث، یکی از اجراهای خوب جشنواره بین المللی عروسکی تهران بود که تحسین بسیاری از میهمانان خارجی جشنواره را برانگیخت.

این نمایش با تکیه بر ظرفیتها و قابلیتهای نمایش عروسکی و همچنین به واسطه تاثیرات خوب و قوی تصویر و جنس و اتمسفر جادویی اش توانست خیلی از مخاطبان آشنا و نا آشنا با تئاتر را مجذوب خود کند. چه آنها که برای جذب شدن به نمایش دلیلی داشتند و چه آنها که مبهوت زیبایی اجرا و بازی عروسکها در میان خون و دود و آتش بودند.

مهدی نصیری