پنجشنبه, ۱۶ اسفند, ۱۴۰۳ / 6 March, 2025
اخلاق فردی به مثابه کنش اجتماعی

پرسش اصلی یادداشت پیشرو این است که: «چه کنیم تا اخلاقی شویم؟» طرح چنین پرسشی به معنای آن است که سوالکننده ضرورت و اهمیت اخلاقیشدن یا اخلاقیکردن فرد و جامعه را به عنوان پیشفرض و مفروض پذیرفته است. از اینرو ما نیز پذیرش این پیشفرض را مبدا و سرآغاز حرکت در جهت پاسخ به پرسش مهم و سرنوشتساز بالا قرار میدهیم از این رو بدون سخن در باب اهمیت اخلاقیشدن یا اخلاقیکردن فرد و جامعه مستقیما به اصل بحث میپردازیم و از درون پرسش فوق این پرسش را استخراج میکنیم که «در باب اخلاقیشدن یا اخلاقیکردن فرد و جامعه ذیل چند محور میتوان بحثکرد؟» البته پیش از هر چیز لازم است این نکته را خاطرنشان کنیم که تربیت افراد اخلاقی به جامعه اخلاقی منجر میشود و اخلاقیکردن جامعه به پرورش افراد اخلاقی منجر میشود بنابراین در تمام نوشتاری که در پی میآید هر جا از اخلاقیشدن سخن میگوییم مراد هم فرد و هم جامعه است.
پیشتر خواندیم که :گروه دومی از فیلسوفان قدیم اعتقاد داشتند که به جز افعال جوارحی، افعالی که انسانها در درون خودشان انجام میدهند نیز مشمول احکام اخلاقیاند. به این مفهوم که اگر فردی در درون خود کاری که حتی ظهور و جلوه بیرونی ندارد، انجام دهد، خوب یا بد آن را میتوان از لحاظ اخلاقی تشخیص داد. بر اساس این دیدگاه در اخلاقیکردن فرد و جامعه باید در پی تغییر افعال جوارحی و جوانحی بود. به تعبیر دیگر باید در پی تغییر و اصلاح درون و بیرون باشیم.
۳) تعیین منشاء احکام اخلاقی
اقدام تئوریک دیگری که باید در جهت اخلاقیکردن فرد و اجتماع انجام داد این است که مشخص کنیم که از منظر ما «منشاء احکام اخلاق چیست؟» یعنی برای خود مشخص کنیم که چه چیزی را منشاء احکام اخلاقی میدانیم؟ به عبارت دیگر چه چیزی موجب میشود که امری را اخلاقی و امر دیگری را غیراخلاقی بدانیم؟ در اینباره دیدگاهها مختلف است برخی از مهمترین این دیدگاهها عبارتاند از:
۱- خـدا؛ برخی منشاء قواعد اخلاقی را خدا میدانند نه افکار عمومی. پس در این دیدگاه اخلاقیکردن فرد یعنی خداییکردن او.
۲- افکار عمومی و جامعه؛ برخی اینکه چه باید بکنیم و چه نباید بکنیم و به تعبیر بهتر منشاء قواعد اخلاقی را افکار عمومی و شهروندان جامعه میدانند. بر اساس این دیدگاه انسان به میزان تبعیت از افکار عمومی اخلاقی به شمار میرود. در این دیدگاه اخلاقیکردن یعنی تابع اجتماعکردن افراد.
۳- وجدان اخلاقی؛ برخی عاملی درونیای به نام وجدان اخلاقی خود را منشأ میدانند و معتقدند که با رجوع به آن قواعد اخلاقی را در مییابیم. اینان کاری به افکار عمومی و خدا ندارند.
۴- استدلال عقلی؛ برخی هم استدلال عقلی را منشاء قواعد اخلاقی میدانند. از این منظر اخلاقیکردن فرد یعنی عقلانیکردن او.
۵- روانشناسی عمقی (روانشناسی ژرفا)؛ برخی معتقدند روانشناسی عمقی یا ژرفا میتواند منشاء قواعد اخلاقی باشد. بر اساس این دیدگاه روانشناسی ژرفا، عمیقترین نیازهای آدمی را تشخیص میدهد. آنگاه معلوم میشود قواعدی باید بر رفتار آدمی حاکم باشد که نیازهای عمیق او را برآورده کند و قواعدی که با این نیازهای عمیق سازگاری ندارند نباید بر رفتار آدمی حاکم شوند. در این دیدگاه اخلاقیکردن فرد یعنی انطباق رفتار او با نیازهای درونی و روانیاش. شاید بتوان این نیازهای درونی و روانی انسان را همان چیز دانست که در تعابیر دینی از آن به فطرت و سرشت آدمی یاد میشود. ما در فرآیند اخلاقیشدن باید مشخص کنیم که وقتی از اخلاقیبودن امری و غیراخلاقیبودن امر دیگری سخن میگوییم منشاء و ملاک تعیین اخلاقیبودن را چه میدانیم؟ لازمه تقسیمات بالا این است که متناسب با اینکه ملاک و منشاء اخلاقیبودن را چه بدانیم، تصویر مصداق انسان اخلاقی متفاوت خواهد بود. به این معنا که آن انسان اخلاقی که قواعد خود را از افکار عمومی اخذ میکند ممکن است نژادپرست هم بشود ولی انسانی که منشاء قواعد اخلاقی را خدا میداند از اساس با نژادپرستی مخالف باشد و حتی با آن مبارزه کند.
رضا عارف
پینوشت:
۱. شاخهای از روانشناسی که به عمیقترین ساحت روان انسان و نیازها و خواستههای آن ساحت میپردازد.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست