نبض سینما را تماشاگران می گیرند

«هیس دخترها فریاد نمی زنند» در تمام روز های جشنواره, با استقبال بسیار خوب تماشاگران روبه رو بود و در نهایت توانست به صورت مشترک با «حوض نقاشی», سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت کند تا با این سرمایه ارزشمند گامی بزرگ برای گرفتن جایی در اکران عید نوروز بردارد گامی که در نهایت به جایی نرسید و فیلم پنج ماه پس از عید نوروز, در دومین اکران مهم سال یعنی عید فطر روی پرده سینماها رفته است

«هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» در تمام روز‌های جشنواره، با استقبال بسیار خوب تماشاگران روبه‌رو بود و در نهایت توانست به‌صورت مشترک با «حوض نقاشی»، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت کند تا با این سرمایه ارزشمند گامی بزرگ برای گرفتن جایی در اکران عید نوروز بردارد؛ گامی که در نهایت به جایی نرسید و فیلم پنج ماه پس از عید نوروز، در دومین اکران مهم سال یعنی عید فطر روی پرده سینماها رفته است. از آنجا که پوران درخشنده به عنوان تهیه‌کننده و کارگردان «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» گفت‌وگوهایی درباره جنبه‌های سینمایی فیلمش انجام داده است، این‌بار همراه با دکتر شیوا دولت‌آبادی، رئیس انجمن حمایت از حقوق کودک و مشاورش در این پروژه گفت‌وگویی با ایسنا داشت و در بخش اول نشست درباره جنبه‌های روانشناختی «هیس!» صحبت کرد. در ادامه نیز مسائلی مانند ترس از ممیزی چنین موضوعاتی (کودک‌آزاری) در سینما، واکنش تماشاگران ایرانی و خارجی نسبت به فیلم و... صحبت شد که خلاصه‌ای از آن را در اینجا می‌خوانید: در ابتدای این گفت‌وگو، دکتر دولت‌آبادی درباره دستمایه قرار دادن موضوع تجاوز به‌عنوان بالاترین سطح از کودک‌آزاری در «هیس!» بیان کرد: کودک‌آزاری انواع گوناگونی دارد و مساله‌ای نسبتا گسترده در همه جهان است. کودکان نسبت به اتفاقاتی که اطرافشان می‌افتد آسیب‌پذیر هستند. کودکان نمی‌توانند از خودشان در برابر طیف اقداماتی که از ‌آن‌ به عنوان کودک‌آزاری تعبیر می‌شود به‌خوبی دفاع کنند و به‌همین دلیل هم چنین مشکلی می‌تواند تاثیرات عمیقی را روی زندگی آینده آن‌ها داشته باشد. وی ادامه داد: مساله تعرض جنسی نهایت آسیبی است که می‌تواند به یک کودک برسد اما سوءاستفاده کلامی، نگاه توهین‌آمیز و تحریک‌آمیز و... نیز همه در طیف آزارهای جنسی قرار دارند. بنابراین اگر این‌طور به موضوع نگاه کنیم، باید بگوییم مساله فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» خیلی محدود نیست بلکه می‌تواند مصداقی برای انواع آزارها به کودکان در طیف‌های مختلف باشد. در ادامه، پوران درخشنده نیز در پاسخ به این پرسش خاطرنشان کرد: خیلی از مسائل و خصوصاً موضوعاتی مانند کود‌ک‌آزاری که به شرایط اخلاقی جامعه باز می‌گردند، زوایایی پنهان دارند. این مسائل به‌شکلی خاموش در زیرلایه‌های جامعه جریان دارند، به همین دلیل نمی‌توان با اطمینان گفت که درصد کودک آزاری یا موضوعات اینچنینی یک یا دو درصد یا به‌طور کلی خیلی محدود است. به‌همین دلیل هم نمی‌توان استدلال کرد که چرا فیلمساز سراغ چنین موضوعی با درصد فراوانی کم در جامعه رفته است.

● سال ۶۸ این موضوع برایم تابو بود

کارگردان «هیس! دخترها...» سپس در پاسخ به پرسشی درباره مبدا ایده‌ این فیلم و نمونه‌های بیرونی آن اظهار کرد: کلید داستان این موضوع از سال ۶۸ در ذهن من زده شد، زمانیکه یک دفترچه صدبرگِ کاهیِ خط‌دار از شهرستان «بوکان» به دستم رسید و فردی در آن از سرگذشتش تعریف کرده بود. در آن سال‌ها، ‌احساس کردم طرح چنین موضوعی برایم تابوی سنگینی است و نمی‌توانم درباره آن حرف بزنم. وی ادامه داد: آن موضوع در گوشه ذهنم بود تا اینکه کم‌کم در دو دهه بعد سرگذشت‌های زیادی به دستم رسید و آدم‌های واقعی درخواست داشتند فیلمی با چنین مضمونی ساخته شود؛ خصوصاً دختران جوانی که از کودک آزاری ضربه خورده بودند. در نهایت کار به انتخاب بازیگر مناسب برای نقش اول فیلم رسید و من موضوع را با ۷۰۰ داوطلب بازیگری در «هیس!» مطرح کردم. واکنش‌های آن‌ها طوری بود که احساس کردم بیشترشان به‌نوعی انواع تعرض را کم و بیش تجربه کرده‌ بودند؛ تعرض کلامی که جای خود داشت. در ادامه دکتر دولت‌آبادی عنوان کرد: با توجه به آشنایی سالیان دور، به توانایی خانم درخشنده در اینکه بتواند هدایتِ روایت موضوع را برعهده بگیرد، باور داشتم. در واقع شاید بیشتر ذوق‌زده بودم که چنین مساله مهمی بالاخره می‌تواند در قالب یک فیلم مطرح شود و آرزو داشتم تا حدی بتواند در جامعه فرهنگ‌سازی کند. این متخصص روانشناسی کودک درباره اینکه «هیس!» می‌تواند چه تاثیری روی خانواده‌ها داشته باشد؟ گفت: خانواده‌ باید متوجه باشد که حادث شدن هر اتفاقی برای کودک می‌تواند در شکل نهایی شخصیت و حتی مساله‌دار شدن او در بزرگسالی اثر بگذارد. پدر و مادر باید متوجه باشد فرزندپروری یک هنر بسیار بزرگ و یک مسئولیت فوق‌العاده است.

اینکه فقط شکم بچه‌های‌مان را سیر کنیم و زیبا بگردانیم‌شان به‌هیچ وجه آن چیزی نیست که بچه‌ها نیاز دارند. وی تاکید کرد: بچه‌ها نیاز دارند آنقدر به والدین‌شان نزدیک شوند که بتوانند کوچکترین نگرانی‌های‌شان را مطرح کنند و والدین‌شان هم آنقدر هوشیار و آگاه باشند که با نشانه‌های تغییر در بچه‌های‌شان، پیشقدم شوند و درباره اتفاقات پیش‌آمده سوال کنند. دولت آبادی همچنین با یادآوری شخصیت‌های فیلم «هیس!» که هرکدام نماینده‌ای از خانواده‌های بی‌توجه به کودکان‌شان هستند، خاطرنشان کرد: بعضی خانواده‌ها باورشان این است که ارتقای‌شان در جامعه از طریق «داشتن» است نه از طریق چگونه بودن و با کیفیت بودن. «برشت» می‌گوید برخی‌ها آنقدر تند به سمت سعادت می‌دوند که آن‌را پشت سر می‌گذارند! مشاور فیلم سینمایی «هیس!» سپس با اشاره به داستان این فیلم یادآور شد: در فیلم، داستان بسیار اسف‌باری روایت می‌شود و در نهایت می‌خواهد این پیام را منتقل کند که وقتی بچه برای بیان مشکلاتش لب به سخن می‌گشاید، فکر نکنیم بیهوده دارد خودش را لوس می‌کند بلکه کاملاً حواسمان باشد که از لابه‌لای خطوط ذهنی‌اش بخوانیم که نیاز دارد یک چیزی را به ما بگوید. وی با تاکید بر اینکه درصورت توجه خانواده، کودکان مورد تعرض قرار گرفته می‌توانند از نظر روحی درمان شوند، افزود: نکته مهم این است که حتی درباره شخصیت اول فیلم «هیس!» که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته و در بزرگسالی با مشکلات حادی روبه‌رو شده، اگر به موقع مداخله روانشناختی مناسب انجام می‌شد او هرگز به سرنوشتی که در فیلم نمایش داده شده، نمی‌رسید.

● مراقب شرایط اخلاقی در فیلمم بودم

سپس پوران درخشنده در پاسخ به این پرسش که با توجه به موضوع بسیار ملتهب فیلم که احتمال ممیزی‌اش را بالا می‌برد، آیا ساخت آن ریسک نبود؟ تصریح کرد: در اینکه موضوع‌ «هیس!»، موضوعی ملتهب است شکی نیست اما من به تک تک مشکلاتی که ممکن بود سر راهم قرار بگیرد فکر کرده و برای‌شان برنامه‌ریزی کرده بودم. کارگردان «هیس!» خاطرنشان کرد: من برای ساخت این فیلم تنها با یک ارگان روبه‌رو نبودم. در واقع من به خانواده‌ها فکر می‌کردم، به جامعه فکر می‌کردم، به مسئولینی که می‌خواهند مجوز بدهند فکر می‌کردم، به آدم‌هایی که دچار این معضل بودند و می‌خواهند فیلم را ببینند فکر می‌کردم و به شرایط اخلاقی جامعه هم فکر می‌کردم. به‌عنوان مثال فکر می‌کردم اگر قرار است به این معضل پرداخته شود و باید چه تاثیرگذاری‌ای داشته باشد که نه کودکِ قصه ما به عنوان یکی از شخصیت‌های اصلی فیلم دچار آسیب شود و نه بازیگر نقش متجاوز در شرایطی قرار بگیرد که تن به بازی ندهد.

در واقع تلاش زیادی کردم که از این گردنه خطرناک به‌سلامت عبور کنم. این تهیه‌کننده و کارگردان سینما در عین آنکه می‌گوید تمام تلاشش را برای گذر سلامت از گردنه پیش‌داوری‌ها انجام داده، اما قبل از جشنواره فیلم فجر سال گذشته با حذفیاتی نسبت به فیلمش از سوی شورای پروانه نمایش روبه‌رو شد که البته با رایزنی‌های مختلف این حذفیات لغو شدند. او در این‌باره توضیح داد: از آنجا که برای همه چیز از خودم سوال کرده بودم، پس برای هر سخنی هم جواب داشتم. یعنی اینطور نبود که بی‌گُدار به آب زده باشم. در زمان جشنواره، یکی اینکه گفتند نام فیلم را عوض کنید و دوم اینکه وقتی خانواده ولیِ دَم پیدا می‌شود، فیلم تمام ‌شود. موارد اینچنینی دیگر هم بود که خیلی مهم نیستند و سریع مشکل‌شان حل شد. درخشنده افزود: درباره مشکل اول، نام فیلم را نمی‌توانستم عوض کنم و کلمه «هیس» برای‌مان مهم بود. چون ما، هر وقت آدم‌های مظلومی پیدا کنیم به آنها می‌گوییم «هیس، یک وقت صحبتی نکنی»! عبارت «دخترها فریاد نمی‌زنند» هم یک تفکر است که دخترها باید ساکت باشند، داد نزنند، آرام باشند و همه چیز را پنهان کنند. در هر صورت من دلایلم را برای نام فیلم گفتم و مشکل اول حل شد. کارگردان «هیس!» همچنین درباره درخواست حذف بخش پایانی فیلم که درباره قصاص است توضیح داد: برای مشکل دومی هم که عنوان می‌شد، من تاکید داشتم که فیلمم درباره قصاص قانونی نیست بلکه سخن ما درباره یک قصاص اجتماعی است و منظورمان این است که خانواده و جامعه تا وقتی که درست به وظایفش عمل نکند باید قربانی بدهد. درخشنده خاطرنشان کرد: من آن زمان به مسئولان توضیح دادم که اصلا «هیس!» برای این ساخته شده تا جامعه‌ای که در آن ترس از آبرو باعث پنهان‌کاری می‌شود و «سکوت» آسیب‌های زیادی به افراد می‌زند را نقد کند. پس من در پایان فیلمم نیاز دارم که «شیرین» - با بازی طناز طباطبایی - قربانی شود تا دخترهای دیگر بتوانند زندگی کنند.

● اعتراض یکی از تماشاگران به موضوع

در بخش دیگری از نشست، این مشکل مطرح شد که گفته می‌شود نوجوانان ۱۳-۱۴ ساله واکنش شدیدی به موضوع فیلم نشان می‌دهند و به‌همین دلیل خانواده علاقه‌ای ندارند با فرزندان‌شان فیلم را ببینند. درخشنده نیز پاسخ داد: «هیس!» بیش از ۲۲ نمایش در ایام جشنواره فجر داشت که شخصا در تمام آن‌ها شرکت کردم. در تمام آن‌ نمایش‌ها، همه تماشاگران بدون استثناء از فیلم استقبال ‌کردند و تنها یک نفر بود که گفت «کاش این حرف‌ها را در فیلم‌تان نمی‌زدید چون دیگر نمی‌شود به خیلی‌ها اطمینان کرد». پاسخ دقیقا در همین مطلب نهفته است، اتفاقا من می‌خواستم بگویم به‌راحتی نمی‌شود به هر کسی اعتماد کرد و بچه‌ را به او سپرد. وی با تاکید بر استقبال مخاطبان از «هیس!» در جشنواره فجر یادآور شد: در نمایش‌های مختلف می‌دیدم که اولا جوان‌ها پس از فیلم بهت‌زده هستند و انگار یک‌دفعه با موضوعی مواجه شده‌اند که برای‌شان سوال ایجاد کرده است. یا خانم‌هایی بودند که در بغل من گریه کرده و تشکر می‌کردند یا خانواده‌ها و پدر‌هایی بودند که بابت طرح چنین هشداری تشکر می‌کردند. این کارگردان سینما خاطرنشان کرد: به‌هر حال باید باور کنیم که این تماشاگران هستند که باید راه را به ما نشان دهند و مشخص کنند که آیا کارمان را درست انجام داده‌ایم یا خیر. به‌نظرم این استقبال از «هیس!» نشان از آن دارد که نبض سینما را تماشاگران می‌گیرند. کارگردان «هیس!» در پاسخ به پرسش دیگری درباره اینکه چگونه بازی در نقش دختری که مورد تعرض قرار گرفته را به بازیگر خردسال فیلم تفهیم کرده است تا او با مشکل روحی مواجه نشود، گفت: من برای فیلمبرداری آن صحنه‌ها خیلی با خودم کلنجار رفتم و مدام با مادر دختر صحبت می‌کردیم که چگونه موضوع را به این بچه بگوییم که مشکلی برایش ایجاد نشود.

در نهایت تمام صحنه‌هایی که این ماجرا در آن‌ها مطرح نبود را گرفتم تا بازیگر خردسال‌مان بتواند خودش را در جایگاه یک بازیگرِ کامل تصور کند. این تهیه‌کننده و کارگردان سینما افزود: در آخرین پلان، به بازیگر خردسال‌مان گفتم «تو بازیگر هستی، اتفاقاتی دارد برای بچه‌ها می‌افتد که باید از یک کسی یک چیزی یاد بگیرند. تو الان باید نشان بدهی که اگر کسی آمد یک چنین حرکتی کرد دیگر نباید سراغ او بروی. باید اخم بکنی و از این آدم بدت بیاید و دیگر با این آدم رابطه نداشته باشی. این را تو باید به بچه‌ها یاد بدهی. در واقع صحنه را برای او بازگو کردم. دکتر دولت‌آبادی نیز در تکمیل سخنان درخشنده عنوان کرد: در واقع موضوع به عنوان رسالت بازیگری به آن کودک گفته شد و او هم خیلی خوب آن را پذیرفت. البته خود بازیگر خردسال ما هم می‌بایست هوشمندی لازم را می‌داشت.

● نظرمسئولان در مورد «هیس»

پوران درخشنده در بخشی از نشست که در دفتر انجمن حمایت از حقوق کودک انجام می‌شد، درباره دیده شدن این فیلم توسط مسئولان مربوطه و نظر‌ آن‌ها پیرامون «هیس!» بیان کرد: خیلی‌ها فیلم را دیدند. اصلا نماینده قوه قضاییه در کل طول ساخت پروژه با ما بود و کمک‌مان می‌کرد. در کل فکر می‌کنم نگاه نهایی به «هیس»، نگاه مثبتی بود. در بخش پایانی نشست، پوران درخشنده که فیلمش همزمان با ایران در پنج کشور آمریکا، انگلیس، آلمان، امارات متحده عربی و کانادا به‌شکل محدود به نمایش درآمده است، درباره واکنش تماشاگران خارجی پس از دیدن «هیس!» اظهار کرد: موضوع «هیس!»، یک موضوع بین‌المللی است. به همین دلیل خیلی خوب می‌توانیم آن را در همه جای دنیا نمایش دهیم. به عنوان مثال این فیلم را در نمایشی ۳۰ نفره در آمریکا نشان دادم و برایم جالب بود که واکنش همه تماشاگران بعد از دیدن فیلم، مانند واکنش تماشاگران ایرانی بود؛ همان بغض‌کردن‌ها، همان بهت‌زدگی و همان بغل کردن‌ها. وی ادامه داد: وقتی ما اصرار داریم که سینمای‌مان باید از مرزها رد شود، طبیعتا باید روی فیلمی سرمایه‌گذاری کنیم که موضوع جهانی دارد. «هیس!» چنین شاخصه‌ای را دارد.

همانطور که گفتم موضوع فیلم برای تماشاگر آمریکایی هم مساله است، چه برسد به تماشاگری در هند، پاکستان، افغانستان و... که فرهنگ اخلاقی شرقی دارد و در عین‌حال موارد کودک‌آزاری و... در آن زیاد دیده می‌شود. در پایان دکتر شیوا دولت‌آبادی که علاوه بر مشاورت فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند»، ریاست انجمن حمایت از حقوق کودک را برعهده دارد، خطاب به خانواد‌ه‌ها گفت: پیشگیری اولیه از مسائلی مانند کودک‌آزاری و... این است که خانواده باید بتواند بچه‌اش را هدایت کرده و فضای امنی را برایش فراهم کند. وی افزود: بخش دوم هم پیشگیری ثانویه است که وقتی یک چنین اتفاقی افتاد، پدر و مادر باید چه‌کار کند؟ باید زودتر اقدام کند که عوارضش بیشتر نشود. مشاوره خوب روانشناختی، تجویز دارو برای کاهش اضطراب‌ها توسط روانپزشک، گفت‌وگوی سازنده با کودک قربانی و... می‌توانند کمک کنند که آسیب تا حد ممکن کاهش پیدا کند.در غیر این‌صورت حتی یک توهین کلامی در خیابان می‌تواند موجب این شود که فرد تا آخر عمر تصوری غلط، افراطی و منفی از جنس مخالف خود پیدا کند.