روش تبلیغ قرآنی د رمقایسه با شیوه ی تبلیغ در جهان امروز

تبلیغات از ابزارهای رایج برای انتقال فكر فرهنگ و هر گونه پیامی به دیگران است مكاتب فكری, فرهنگ ها و تمدن های مختلف از دیرباز كوشیده اند با بهره گیری از شیوه های گوناگون, پیام های مورد نظر خویش را به مخاطبان انتقال دهند

تبلیغات از ابزارهای رایج برای انتقال فكر. فرهنگ و هر گونه پیامی به دیگران است. مكاتب فكری، فرهنگ‌ها و تمدن های مختلف از دیرباز كوشیده‌اند با بهره گیری از شیوه‌های گوناگون، پیام‌های مورد نظر خویش را به مخاطبان انتقال دهند. در قرآن كریم از شخصیت‌های ارجمندی سخن به میان آمده است كه د رمسیر اهداف بلنـد الاهـی و بسط و گستـرش فرهنگ دینـی از هیچ كوششـی دریغ نمی‌كرده‌انـد. بدون شك، رفتار، گفتار و كردار این شخصیت‌ها ـ‌كه عمدتاً در زمره‌ی پیامبران الاهی بوده‌اند‌ـ می‌تواند به عنوان اسوه و الگو، رهنمای همه‌ی ره‌پویان حقیقت باشد.

نویسنده‌ی محترم كوشیده است ضمن بیان اصول حاكم بر رفتارهای تبلیغی این اسوه‌ها، به استخراج شیوه‌های تبلیغی آنها بپردازد و آنگاه آن را با اصول و شیوه‌های حاكم بر تبلیغات در جهان امروز مقایسه كند و در پایان، ویژگی‌ها و امتیازات روش تبلیغ قرآنی را برشمارد.

● مقدمه

یكی از راه های شناخت بهتر و عمیق تر شیوه های تبلیغ در قرآن. مقایسه ی آنها با روش های تبلیغات در جهان امروز است. این مقایسه می تواند اعتبار. پویایی و اثربخشی شیوه های قرآنی را بیش از پیش روشن كند و مبلغان امروز را در جهت گسترش ارزش های معنوی و الاهی یاری رساند.

در نوشتار حاضر. نخست به ذكر عناوین مهم ترین شیوه های تبلیغ در قرآن ـ كه شخصیت های اسوه در دعوت خود از آن بهره جسته اند ـ پرداخته ایم و آنگاه شیوه های شناخته شده ی تبلیغات د رعصر حاضر راـ كه از سوی رسانه ها و دستگاه های تبلیغی اجرا می شود ـ معرفی كرده ایم و سپس اصول حاكم بر شیوه های دو طرف را به مقایسه نهاده ایم و در پایان امتیازات تبلیغ پیامبران و اولیای خدا را نسبت به تبلیغات مادی گرایانه ی عصر حاضر برشمرده ایم.

● شیوه های تبلیغی اسوه های قرآنی

پیامبران و اولیای الاهی كه در قرآن كریم به عنوان شخصیت های دعوت كننده به حق معرفی شده اند, با توجه به شرایط و مقتضیات زمانی, مكانی و اجتماعـی, از روش هـا و شیوه هـای گوناگونـی استفـاده می كرده اند تا جایی كه از آیات قرآن نزدیك به دویست و پنجاه شیوه قابل استنباط و استخراج است. در این بخش, به معرفی مهم ترین شیوه ها كه عموماً به طور مشترك از سوی شخصیت های اسوه ی قرآنی در دعوت مردم به دین حق مورد استفاده قرار گرفته است, می پردازیم[۱].

یادكرد این نكته ضروری است كه اتخاذ این شیوه ها در دوران انبیا و اولیا با توجه به امكانات و فضاهای تبلیغی آن دوران بوده و بدیهی است كه با شیوه های كنونی تفاوت بسیار دارد. به طور مثال, اغلب برخوردهای تبلیغی شخصیت های قرآنی در قالب شیوه های مستقیم و رخ به رخ ـ به صورت انفرادی و یا جمعی ـ بوده است, در حالی كه در نظام تبلیغی كنونی, این شیوه تنها بخش اندكی از حجم وسیع تبلیغات را دربر می گیرد.

اكنون به ذكر عنوان شیوه ها و شمار تكرار آنها در قرآن كریم می پردازیم. این شیوه ها عبارتند از:

▪ استدلال و منطق متین (ده مورد).

▪ نُصح و خیر خواهی خالصانه (نه مورد).

▪ بیان صریح عقاید (هشت مورد).

▪ مهربانی و شفقت ورزی (هشت مورد)

▪ یادآوری نعمت های الاهی (هشت مورد).

▪ انذار و هشدار (شش مورد).

▪ پاسخ آرام و نرمی و مدارا در برابر تهمت و خشونت (شش مورد).

▪ عدم درخواست مزد (شش مورد).

▪ هجرت برای یافتن عرصه های جدید دعوت (پنج مورد).

▪ مقایسه (پنج مورد).

▪ تشویق و ترغیب (پنج مورد).

▪ مرحله بندی دعوت (چهار مورد).

▪ استفاده از همه ی فرصت ها (چهار مورد).

▪ امید بخشی و پرهیز از یأس (چهار مورد)

▪ جدال و مناظره ی نیكو (چهار مورد).

▪ برائت از شرك و مشركان (چهار مورد).

برخی دیگر از شیوه های تبلیغی كه بنا بر آیات قرآن و روایات معتبر در دستور كار چهره های قرآنی بوده و در دامنه ای محدودتر مورد بهره برداری قرار گرفته است, بدین قرار است:

۱) همراهی و مدارا با مخاطبان

۲) تبشیـر؛

۳) فعالیـت پنهانـی؛

۴) مبارزه ی عملـی با شـرك؛

۵) خطـاب توام با عقل و وجـدان (فطـرت)؛

۶) تحریك ایمان؛

۷) صبر و استقامت؛

۸) نظم و وقت شناسی؛

۹) دعوت به اصلاح اقتصادی؛

۱۰) خطابه و سخن وری؛

۱۱) وعظ و اندرز؛

۱۲) حكمت های ظریف و دقیق؛

۱۳) تكل به زبان های متعدد؛

۱۴) احقاق حق و داوری عادلانه؛

۱۵) آواز نیكو؛

۱۶) پیش تازی در خیرات؛

۱۷) توجه ویژه به خانواده؛

۱۸) تلاش برای دفع اتهام؛

۱۹) سپس گزاری دائم؛

۲۰) تاسیس كعبه, مساجد و مراكز تبیلیغی؛

۲۱) اهتمام ویژه به نماز و زكات؛

۲۲) مهمان نوازی؛

۲۳) اقناع تدریجی؛

۲۴) تشكیل كادر اصلی و مركزی دعوت.

● شیوه های شناخته شده ی تبلیغ در جهان امروز

تنوع راه كارهای زندگی و بهره برداری از امكانات پیچیده و گسترده ی مادی و رهیافت های تكنولوژی مدرن, موجب تنوع وسایل و ابزارها و شیوه ای تبلیغ نیز شده است. این تكنولوژی بات ورود خود, روش های سنتی تبلیغ را به جرگه ی فراموشی كشانده است. در اینجا آنچه اهمیت دارد شناخت عمیق شیوه های امروزین تبلیغات است كه بر تمام ابعاد زندگی انسان چنگ انداخته و حتی در حیات فردی و خانوادگی انسان نفوذ اجتناب ناپذیر دارد.

روند تبلیغات در جهان كنونی تحت تأثیر پیدایش این شیوه های جدید, چهره ای پیچیده و حساس پیدا كرده است, به طوری كه كارشناسان و متخصصان بیشماری پیرامون جزئی ترین مسایل آن به كاوش و بررسی مشغولند و با تقیقات و آزمایش های دامنه دار خود, فعالیت های تبلیغی را هدایت می كند , افزون بر این سامانه های رایانه ای عظیم و پیشرفته ای نیز در این امر مددكار آنها شده, با تكنولوژی مدرن خود به تسریع و تعمیق و تنفیذ ترفندهای تبلیغاتی یاری می رسانند. باید توجه داشت كه مهم ترین مشخصه ی تبلیغات در جهان امروز , جنبه ی غیر ارزشی و الحادی آن است, كلیه ی دستگاههای تبلیغاتی جهان در زیر سیطره ی سردمداران كفر والحاد جهانی بوده و مروج مختلف می باشند.

یكی از محققان در این باره می نویسد:

جریان حاكم بر جهان امروز یك جریان كفراندود و تك ساحتی است و معیارهای ارزشی حاكم بر روابط و معادلات بین المللی متناسب با ماهیتتك ساختی همین جریان جهانی است؛ یعنی معیارهای غیر الحادی و نظام ارزشی فراخاكی و ماورای مادی هیچ گونه حاكمیتی ب جهان امروز ندارد[۲].

با عنایت به مطالب فوق, شیوه ها و راه كارهای اصلی و پركاربرد تبلیغات در جهان امروز را به اختصار از نظر می گذرانیم:

▪ روش مستقیم

در این شیوه موضوع یا پیام تبلیغی بدون پیرایه هی گوناگون و به دور از صحنه سازی و به كارگیری ابزارهای مختلف, به طرزی ساده و روشن عرضه می شود. تبلیغ رخ به رخ و انفرادی معمولاً از این نوع می باشد. به بیانی دیگر می توان گفت:

در این روش, پیامی بخصوص از سوی عامل نشر پیام به سوی گیرنده در جریان است و به طور متقابل با توجه به جریان این معلومات, از سوی پیام گیرنده نیز اطلاعات و عكس العمل هایی به طرف پیام ده۸نده جریان می یابد[۳].

متاسفانه از این شیوه در سطحی بسیار اندك استفاده می شود, چراكه بیشتر تاكتیك های تبلیغی در جهان امروز خالی از اغراض و هدف های خاص سیاسی و غیره نمی باشد.

▪ روش استدلالی

هرچند درتبلیغات امروزی, توجه چندانی به منطق عقلانی و استدلال متین نمی شود, اما به لحاظ اینكه خالی بودن تبلیغ از تعقل و تفكر باعث بی رغبتی و بی توجهی مخاطبان خواهد گردید, در مواردی شاهد استدلال و برهان نی هستیم. این نوع تبلیغ سبب رشد جامعه و ارتقای سطح فرهنگ ملی می شود. استفاده از این شیوه در تبلیغات دینی, سیاسی, اقتصادی و فرهنگی بسیار ارزنده و پسندیده است, چراكه مهم ترین وظیفه ی دشتگاه های تبلیغی , بیان حقایق و اقامه ی برهان واستدلال برای اقناع مخاطبان می باشد.

البته تفكیك استدلال واقعی از تظاهر به استدلال, نكته ای بس با همیت است كه بایستی در مورد اقدامات تبلیغی ـ استدلالی غربیان با دقت بیشتر صورت پذیرد؛ چه اینكه بسیاری از كتب, مقالات و برنامه های تبلیغاتی عرضه شده از سوی غربیان با ظاهری استدلالی اما بدون محتوای مستدل عرضه می شوند كه در جای خود قابل بررسی است.

▪ شبه استدلال

بیشتر تبلیغات استدلالی در نظام تبلیغی غرب, در واقع شبه استدلال است. در این روش, مبلغ یا دستگاه تبلیغی برای فریب افكار عمومی در جهت هدف های خویش مجموعه ای از ترفندهای موثر را به كار می گیرد و با ایجاد تصویری از یك بیان و نطق استدلالی, مخاطب را به قبول پیام وادار می سازد. كتاب ها و مقاله هایی كه با ظاهر مستدل و مستند و با پاورقی ها و استنادهای مكرر, اما به دور از حقایق علمی نشر می یابد, نمونه های این نوع تبلیغ به شمار می روند. برخی از ترفندهایی كه در این شیوه مورد استفاده قرار می گیرند, عبارتند از: فضا سازی, استناد مجازی, استناد مكرر, نام گذاری معكوس, تظاهر به دقت نظر و غیره[۴].

▪ روش تدریجی

در برخی موارد, پیام تبلیغی چنان وسیع با اهمیت و دارای تازگی است كه نمی توان در یك مرحله به ابلاغ آن همت گماشت, لذا بایستی جامعه را برای پذیرش آن آماده ساخت. همچنین در جایی كه تبلیغ متضمن بازداشتن مخاطبان از عادتی دیرین است, نمی توان یكباره پیام را عرضه نمود, بلكه باید با زمینه سازی منتظر ماند تا زمان طرح و تثبیت پیام فراهم شود. (مبلغان غرب در كشورهای جهان سوم, از این شیوه بالاترین بهره را برای نشر فرهنگ مبتذل غربی گرفته و با طرح های مرحله ای و برنامه ای تدریجی به اهداف پلیدشان دست یافته اند[۵]).

همچنین دستگاه های تبلیغاتی غرب, پس از انقلاب اسلامی همواره از این شیوه در جهت القای موضوع خود علیه انقلاب درسطح جهان وحتی در داخل كشور استفاده كرده, سعی نموده اند تا محورهای درون غیبی چون نقض حقوق بشر در ایران, دخالت در اقدامات تروریستی در جهان انزوای سیاس جمهوری اسلامی و ده ها مورد دیگر را به ذهان جهانیان تزریق نمایند.

▪ روش شرطی

یكی از رایج ترین شیوه های تبلیغات سیاسی ـ فرهنگی و تجاری غربی این است كه با توجه به بازتاب های شرطی, پیام تبلیغی را به یك عامل نامربوط, مشروط می سازند. به طور مثال مربوط دانستن سطح دانش به نوع پوشش و ظاهر افراد در كشورهایی كه مورد تهاجم فرهنگی غرب قرار دارند, از موارد كاربرد این روش است. مبلغان استكبار, برای تغییر آداب و مسخ فرهنگ جهان سوم بهره های فراوانی از این روش می گیرند و موجب از خود باختگی آنان می شوند. نمونه ی دیگر, ملازم شمردن دین و خرافه پرستی است كه در تبلیغات غربی برآن پافشاری می شود تا با شرطی كردن مردم نسبت به خرافه, آنها را از امور دینی بیزار نمایند و هرچه رنگ دینی دارد با خرافه یكسان پنداشته شود[۶].

منبع: ایسکا

نویسنده: دكتر مصطفی عباسی مقدم

دكتر مصطفی عباسی مقدم در سال ۱۳۴۵ ش در كاشان متولد شد. دوره ی متوسطه را در همان جا به پایان برد. پس از أن دردانشگاه امام صادق (ع) مشغول تحصیل شد.

دوره ی كارشناسی ارشد را در رشته ی الهیات و معارف اسلامی و تبلیغ از دانشگاه امام صادق به پایان رساند و سپس تحصیلات خود را در قطع دكتری رشته ی علوم قرآن و حدیث در دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد. در سال ۱۳۷۶ از پایان نامه اش با عنوان "اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان" دفاع كرد. وی از سال ۱۳۶۸ تدریس در دانشگاه ها را آغاز كرده است.

وی تاكنون در سمت های "مدیر گروه مشاوره ی دانشگاه شاهد " و "معاون پژوهشی دانشگاه كاشان " انجام وظیفه نموده و هم اكنون عضو هیـات علمی گروه الهیات دانشگاه كاشان است. از ایشان كتاب های "اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان" و "نقش اسوه ها د رتبلیغ و تربیت" منتشر شده و طرح های دیگری نیز در دست پژوهش و انتشار دارد.

---