انكوباتورها و توسعه كارآفرینی در ایران

در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان مفاهیم انكوباتورها, سیر تكاملی آنها, كاركردها و انواع آن به بررسی نقش فزاینده آنها در نظام آموزشی ایران, عملكردشان در تجاری سازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار, كمك به فارغ التحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار و رفع معضل اشتغال بپردازیم

در سیر تكاملی طبیعی جوامع، دانشگاهها و صنایع از رشد قابل توجهی برخوردار شده اند به‌نحوی كه امروزه به جرئت می‌توان گفت بخش اعظم سرمایه‌های جوامع اعم از نیروی انسانی و منابع مالی در این دو بخش متمركز شده است. با پیشرفت روزافزون علوم و صنایع فاصله این دو نهاد پایه‌ای جوامع نیز روز به روز بیشتر می شود. كاهش فاصله علم و صنعت از یك سو و كاستن از هزینه‌های تحقیقات مربوط به تجاری‌سازی از سوی دیگر، جوامع بشری را در دهه اخیر به سوی استفاده از ابزارهای جدیدی به نام انكوباتورها سوق داده است. در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان مفاهیم انكوباتورها، سیر تكاملی آنها، كاركردها و انواع آن به بررسی نقش فزاینده آنها در نظام آموزشی ایران، عملكردشان در تجاری­سازی یافته های تحقیقاتی با فرایند از آزمایشگاه تا بازار، كمك به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای ورود به بازار كار و رفع معضل اشتغال بپردازیم.

●مقدمه

یكی از مكانیسم‌هایی كه برای بیش از دو دهه به‌منظور پرورش سازمانهای كوچك و كمك به رشد كارآفرینی در كشورهای توسعه‌یافته و اخیراً در حال توسعه به كار گرفته شده، پیاده‌سازی انكوباتورها است. كسب و كارهای جدید از شركتهای نوپایی آغاز می‌شوند كه خدمات و كالاهای جدیدی را به بازار رقابتی عرضه می‌كنند و با نام بنگاههای كوچك و متوسط شناخته می‌شوند. امروزه نقش بنگاههای كوچك و متوسط در رشد و توسعه كشورها در سراسر جهان شناخته شده است و در نتایج مطالعات، تحقیقات و گزارشهای رسانه‌های گوناگون بر آن تأكید می‌شود. از طرف دیگر، كارآفرینی و حمایت از كارآفرینان، مبحثی است كه در ارتباط تنگاتنگ با بنگاههای كوچك و متوسط مطرح می‌شود. ارتباط كارآفرینی با بنگاههای كوچك و متوسط، مسائل دیگری مانند توسعه و اشتغال‌زایی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، بنگاههای كوچك و متوسط در سلامت اقتصادی هر كشوری نقش حیاتی ایفا كرده و حمایت از آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است[۸].

●انكوباتور چیست؟

انكوباتور از نظر لغوی، نام دستگاهی است كه گرمای لازم را برای تبدیل تخم به جوجه فرآهم آورده و نوزادانی را كه زودتر از موعد مقرر به دنیا آمده‌اند، به رشد لازم می‌رساند. حال در اینجا این پرسش مطرح می‌شود كه با توجه به این تعریف، انكوباتور چه ارتباطی با تجارت و كسب و كار می‌تواند داشته باشد؟ به طور معمول وقتی پرسیده می‌شود كه یك انكوباتور تجاری‌ صنعتی چیست؟، باید گفت اتفاقی كه برای بچه‌ها یا تخم‌مرغها در یك دستگاه انكوباتور می‌افتد، در یك انكوباتور تجاری برای ایده‌ها و فكرهای كارآفرینانه رخ می‌دهد. یك انكوباتور یا مركز رشد مجموعه‌ای متشكل از یك یا چند ساختمان است كه واحدهای تحقیقاتی نوپا نظیر هسته‌های تحقیقاتی دانشگاهی، شركتهای تحقیقاتی خصوصی و مراكز تحقیق و توسعه صنایع و سازمانهای اجرایی به‌صورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتیبانی دایر شده در این مركز، بهره‌مند می‌شوند. هر انكوباتور متشكل از چند واحد تجاری كوچك (عمدتاً بین ۱۰ تا ۵۰ واحد) است كه این واحدها:

▪به طور معمول از یك فضای مشترك استفاده می‌كنند؛

▪ خدمات و امكانات ارائه شده با اجاره بهای اندك و قابل تغییر در اختیار كارآفرینان قرار می‌گیرند؛

▪ سرویس مشاوره‌ای و آموزشی كامل و در محل به صورت رایگان و با هزینه بسیار اندك در اختیار آنهاست؛

▪فضای كلی انكوباتورها بر تحقیق، نوآوری و افزایش قدرت رقابت در صنایع تكیه دارد؛

▪ انكوباتورها مشوق شكل‌گیری و تجاری‌كردن ایده‌های خلاق و نوآور هستند؛

▪ بخشهای دولتی (دانشگاهی و صنعتی) و خصوصی در ساماندهی و مدیریت انكوباتورها حضور دارند[۱۰].

باتوجه به تعریف كارآفرینی كه عبارت است از «انجام هر فعالیتی كه به آفرینش كار و ایجاد ارزش افزوده در سرمایه یا تولید و عرضه هر گونه كالا یا خدمات جدید منجر شود.» شركتهای كارآفرین نیز خدمت جدیدی اعم از كالا، خدمات یا محصول را عرضه می كنند. این شركتها زمانی از این طریق در بازار ایجاد اشتغال و ارزش افزوده می­كنند، كه هیچ یك از شركتهای موجود چنین ارزشی را ایجاد نكرده باشند.

اما آیا سازمان كارآفرین در بدو ورود خود به بازار رقابتی توانایی پایداری و نیز معرفی محصول خود را دارد؟ مراكز رشد یا انكوباتورها ابزاری مناسب برای جذب كارآفرینان محسوب می‌شوند. این مراكز دارای ساختاری منعطف بوده كه خدمات موردنیاز كسب و كارهای كوچك را در یك فضای پویا در طول سالهای ابتدایی حیات آنها تأمین می‌كنند و با در اختیار قرار دادن امكانات و خدمات مورد نیاز، هزینه‌های اولیه برای ایجاد یك حرفه را كاهش داده و با ارائه مشاوره‌های مدیریتی و حقوقی ضعف شركتها را جبران می‌كنند. به عبارت دیگر، هدف اصلی مراكز رشد كمك به ایجاد شركتها و مؤسسات توسط افراد نوآور و كارآفرین است به نحوی كه بتوانند با ریسك كمتر به موفقیت دست‌یافته و در بازار آزاد و بین المللی به رقابت بپردازند[۵],[۷].

●شكل گیری انكوباتورها

مروری بر روند شكل‌گیری مراكز رشد تجاری در كشورهای مختلف در طول زمان نشان‌دهنده تغییراتی قابل ملاحظه با گذر زمان در مراكز رشد است. با این حال مفهوم رشد صنعتی سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد كه نقطه آغاز آن انگلستان است[۱],[۷].

در دهه ۱۹۷۰ كه آن را می‌توان دوران شكل‌گیری مراكز رشد نامید، مراكزی مانند آژانس‌ها، انجمنها، شهركهای صنعتی و كارگاههای آموزشی، از توسعه شركتها حمایت می‌كردند. با گذشت زمان مراكز رشد همراه با پیشرفتها و اصلاحات پی‌درپی در اروپا گسترش یافت و در دهه ۸۰ با پیدایش مراكز تجاری و پارك‌های علمی، آنها نیز به جمع مجموعه مراكز حمایت‌كننده پیوستند. باتوجه به كاركرد این مراكز در اواخر دهه ۸۰، رفته رفته ایده مراكز رشد شكل گرفت. در حال حاضر نزدیك به ۴۰۰ مركز در آمریكای شمالی در حال فعالیت بوده كه ۶۵ درصد آنها عمری كمتر از پنج سال دارند. در سال۱۹۸۰ اولین انكوباتور در كانادا تأسیس گردید و در حال حاضر ۲۵ مركز رشد در كانادا در حال فعالیت هستند.

●خدمات انكوباتورها

هریك از انواع مختلف انكوباتورها اهدافی را به صورت مشترك دنبال می كنند. هدف اصلی همه انكوباتورها افزایش شانس موفقیت مؤسسات كارآفرین نوپاست. از جمله حمایتهای مهم انكوباتورها، ایجاد ساختمانها و ارائه خدماتی است كه در جهت برآورده كردن نیازها تنظیم گشته‏اند.مراكز رشد در عمل بستر توسعه بنگاههای كوچك و متوسط از طریق كارآفرینان كه مهمترین ابزار توسعه فناوری و اقتصادی در بسیاری از كشورهای در حال توسعه به حساب می‏آید را فراهم می‏كنند. زمانی كه شركت در انكوباتور سپری می‏كند، كارفرمایان مدیریت مورد نیاز، مهارتها و فنون تجاری را خلق كرده و آنها را گسترش می‌دهند. بررسی تجربه كشورهایی از قبیل چین، كره جنوبی و مالزی نشان داده است كه پارك­های علمی و مراكز رشد در ایجاد واحدهای كوچك و متوسط اقتصادی و نهایتا توسعه اقتصادی این كشورها بسیار موثر بوده‏اند[۱]. یك انكوباتور با قراردادن تجربه، مهارت و سرمایه در دسترس شركتهای كارآفرین، آنها را در وضعیت بهتری قرار داده و از شكستی كه ۸۰ درصد شركتهای كوچك را در پنج سال اول فعالیتشان تهدید می­كند، جلوگیری به عمل می‌آورد[۲].

---