تمدن گازی در ایران

گاز طبیعی به لحاظ فراوانی, ایمن بودن, کاهش آلودگی و قیمت ارزان, یک منبع بسیار مهم انرژی است

گاز طبیعی به لحاظ فراوانی، ایمن بودن، کاهش آلودگی و قیمت ارزان، یک منبع بسیار مهم انرژی است. تولید تجاری گاز طبیعی در سی سال گذشته روند صعودی داشته است، به‎گونه‎ای که تولید آن از حدود یک تریلیون مترمکعب در سال ۱۹۷۰، به ۳/۲۸ تریلیون مترمکعب در سال ۲۰۰۷ رسیده است. از سوی دیگر، توجه به تغییرات نرخ رشد اقتصادی و همچنین نرخ رشد جمعیت در دنیا، نشان می‎دهد که در میان منابع انرژی، گاز طبیعی بیشترین رشد تقاضا را تا سال ۲۰۲۵ خواهد داشت و سهم مصرف گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی دنیا از ۲۳ درصد، به ۳۱ درصد در سال مذکور افزایش خواهد یافت.

● چند رقم ساده

براساس گزارش BP، ۱۶ درصد از کل گاز دنیا در اختیار ایران است. این رقم معادل ۶/۳۷ درصد کل ذخایر گازی خاورمیانه است. تنها با توسعه میدان مشترک پارس جنوبی تا ۲۸ فاز، می‎توان روزانه قریب ۷۹۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی تولید کرد که این میزان کمی بیش از ثلث کل مصرف گاز اروپا در سال ۲۰۲۵ است.

ذخایر گازی ایران در دو بخش خشکی و دریایی در حدود ۲۸ تریلیون مترمکعب تخمین زده شده است که بیش از نیمی از این ذخایر مربوط به لایه‎‎های گازی در مناطق دریایی است. طول عمر ذخایر گازی ایران بر اساس تولید سال گذشته، در حدود ۱۹۰سال تخمین زده می‎شود که احتمال می‎رود با اتمام طرح‎‎های مطالعاتی در بخش اکتشاف، این رقم افزایش قابل توجهی یابد.

شایان ذکر است، ذخایر گازی ایران به تنهایی از مجموع ذخایر گازی آمریکای شمالی و کانادا، آمریکای مرکزی و جنوبی، اروپای غربی و استرالیا بیشتر است. ایران در سال ۲۰۰۷، تنها پنج درصد از کل گاز تولیدی جهان را تولید کرده است و سهم این کشور در بازار تجارت جهانی گاز در سناریوی انتقال به شیوه خط لوله، کمی بیش از یک‎ درصد است و در سناریوی رقیب، یعنی انتقال به شکل گاز مایع(LNG) صفر است.

● حضور جدی نداریم...

ایران با در اختیار داشتن ۱۶ درصد گاز جهان، دومین دارنده ذخایر گازی پس از روسیه است. بر اساس گزارش سالیانهBP ، تولید گاز ایران تنها یک درصد از تولید کشور انگلیس یعنی سهم حدود ۵/۲ درصدی در جهان، بیشتر است. جالب آن‎که میزان ذخایر گاز «درجای» ایران بیش از ۶۷ برابر گاز درجای انگلیس است. به همین ترتیب، ذخایر گازی ایران ۱۷ برابر گاز درجای کانادا (با سهم ۲/۶ درصدی تولید گاز دنیا و سهم ۲۰ درصدی در تجارت گاز) و همچنین شش برابر گاز درجای کشور نروژ (با سهم مشابه ایران در تولید جهانی) است.

همان‎گونه که عنوان شد، جمهوری اسلامی ایران در بیضی معروف تأمین انرژی جهان قرار دارد. بنا به دلایلی چون دست‎رسی ایران به آب‎های آزاد، امنیت داخلی، کوتاه بودن مسیر و اتکای امنیت منطقه به امنیت ایران، کارشناسان مسایل انرژی بهینه‎ترین سناریوی انتقال نفت و گاز کشور‎‎های شمالی را به بازار‎‎های جهانی از راه ایران می‎دانند.

گفتنی است بیش از ۳۰ درصد کل گاز مصرفی دنیا در منطقه کشور‎‎های اتحاد جماهیر شوروی سابق تولید می‎شود.

البته در حوزه صادرات گاز در چند ساله اخیر، اقداماتی صورت گرفته است. هر چند به اعتقاد منتقدین، این اقدامات بدون هماهنگی با بخش تولید بوده است. ولی در مواردی مانند سوآپ گاز، صادرات گاز‎‎های فلات قاره به کشور‎های عربی و همچنین ایجاد پیوند بین کشور‎های همسایه و شرق آسیا، تلاش‎‎های خوبی صورت گرفته است.

برخی از منتقدین صادرات گاز معتقدند، روند حرکت متولیان صادرات گاز کشور، هماهنگ با برنامه‎ریزی تولید نیست.

پیش‎بینی می‎شود در صورت عدم برنامه‎ریزی تولید جهت صادرات، مدیران بین‎الملل گاز کشور با مشکلات تأمین گاز مواجه شوند. لذا همان‎گونه که سیدرضا کسایی‎زاده، مدیر عامل شرکت صادرات گاز ایران، در اولین روز انتصاب خود بر آن تأکید کرد، ضروری است که برنامه‎‎های کشور در حوزه صادرات گاز تدوین شود.

● تراز منفی است...

مهمترین چالش امروز کشور در بخش گاز طبیعی، تراز منفی گاز است. اما تداوم رشد مصرف در حوزه‎‎های متنوع مصرف، اعم از خانگی، تجاری و صنایع، افت فشار چشم‎گیر در مخازن نفتی و وجود بازار‎‎های بین‎المللی تجارت گاز و الزامات بین‎المللی (سیاسی – امنیتی) حاکی از روند جهشی مصرف گاز طبیعی طی سال‎های آینده در کشور است. با توجه به منابع عظیم ذخایر گازی کشور، انتظار می‎رود که روند توسعه صنعت گاز، حداقل پاسخ‎گوی نیاز‎‎های داخلی کشور باشد. علی‎رغم تراز منفی گاز، با بهره‎برداری کامل از گاز ترش تولیدی در سه فاز شش الی هشت و همچنین فاز‎‎های نه و ده پارس جنوبی، در کنار طرح‎‎های افزایش تولید میادین مرکزی کشور و همچنین راه‎اندازی خطوط پنجم و ششم انتقال گاز، تا حدود زیادی عقب‎ماندگی‎‎ها در بخش تزریق و همچنین افت فشار سراسری گاز در کشور، جبران خواهد شد. اما همچنان در صورت عدم رعایت صرفه‎جویی گاز طبیعی تا سالیان متمادی، تراز کشور در بخش تولید و مصرف گاز منفی خواهد بود.

● توسعه پارس جنوبی، دغدغه ملی...

توسعه فاز‎‎های پارس جنوبی، هم‎اکنون علاوه‎بر توجه ویژه مدیران ارشد شرکت ملی نفت و بسیج امکانات وزارت نفت، به یک دغدغه ملی تبدیل شده است که حضور هفتگی وزیر نفت و مقامات ارشد شرکت نفت و گاز پارس در منطقه عسلویه و پی‎گیری پروژه‎‎ها از نزدیک، مؤید این مطلب است. براساس برنامه‎ریزی‎‎های صورت‎گرفته، در بخش صنایع بالادستی و تولید گاز، میدان گازی پارس جنوبی تا ۲۸ فاز توسعه خواهد یافت. در حال حاضر ده فاز آن تولیدی است و فاز‎‎های دیگر در سال‎‎های آتی به ترتیب به مرحله تولید خواهند رسید. گفتنی است تولید هر فاز پارس جنوبی، به‎طور متوسط روزانه ۳/۲۸ میلیون مترمکعب گاز طبیعی، ۲۰۰ تن گوگرد و ۴۰ هزار بشکه میعانات گازی است. در برخی از فاز‎ها اتان، LPG، LNG و GTL نیز تولید خواهد شد که ارزش افزوده بسیار بالایی دارد.

● سخن آخر

کارشناسان مسایل انرژی معتقدند، در صورت نگاه استراتژیک به ذخایر عظیم خدادادی، گاز طبیعی به‎عنوان یک موهبت الهی، با در نظر گرفتن موقعیت ژئوپلوتیک و ژئواستراتژیک ایران تمرکز توسعه صنعتی کشور بر مبنای «گاز - محور توسعه» عزم ملی و استفاده از تمام ظرفیت‎‎های اجرایی و قانونی کشور، فضایی در عرصه صنعت و اقتصاد کشور ایجاد خواهد شد که مقدمات شکل‎گیری یک تمدن صنعتی مبتنی بر گاز در ایران خواهد بود و جایگاه ایران را در معادلات جهانی انر‍ژی به‎شکل چشم‎گیری ارتقاء خواهد داد.

نویسنده: علی - صادقین

منبع: هفته نامه - پنجره - ۱۳۸۸ - شماره ۳