یادمان باشد تنهاییم

انسان معاصر همچون سایر همقطارانش همه روزه ساعات زیادی از عمر خود را محکوم دلمشغولی به اینترنت, شبکه های اجتماعی, پیامک های تبلیغاتی, برنامه های متنوع در شبکه های بی شمار تلویزیونی است بازی های رایانه ای و مسابقات ورزشی نیز در این میان نقش مکمل را بازی می کنند

یکی از دغدغه‌های همیشگی ما انسان‌های معاصر، پر کردن اوقات فراغت است. تماشای تلویزیون، رفتن به پارک یا سینما و مسافرت به همراه دوستان و... همگی برنامه‌هایی است که برای خالی نماندن لحظه‌ای از دقایق عمر در نظر می‌گیریم. برای بیشتر ما، این‌که زمان فراغت‌مان از کار و وظایف اجتماعی و خانوادگی روزمره‌، با سرگرمی‌های امروزی پر نشود، ملال‌آور است.

توگویی قانونی بر لوح ذهن ما حک شده که باید خود را به نحوی در این اوقات، به یکی از تفریحات سرگرم کنیم، اما واقعیت این است که این قانون، نه بر لوح ذهن ما، که بر وضع معاصر جهان ما ثبت شده است.

تاریخ جهان قرن هاست وارد مرحله سرمایه داری شده است؛ دوره ای که مناسبات تولید، از وضع سنتی و استخراجی و کشاورزی صرف بیرون آمد.

ظهور صنعت و ابزار صنعتی تولید از یک سو و توسعه کشتیرانی از سوی دیگر به ترتیب موجب پیدایش سرمایه داری صنعتی و تجاری شد.

پس از این دو واقعه، سرمایه داران و مالکان ابزار تولید و تجارت، قلمرو فعالیت خود را به گستره جهان امتداد دادند و بالطبع، بتدریج شکل واحدی از زندگی مصرفی در جهان حاکم شد؛ زندگی مدرنی که محصولی بود از سرمایه داری.

اما سرمایه داری در زمان ما، به شکل نوینی ظهور کرده است. اگر تولید ماشین های بخار و پس از آن ماشین های الکتریکی، آغازگر مراحل قبلی سرمایه داری بود، تولید ماشین های الکترونیک و فناوری های پیشرفته اطلاعات سرآغاز جامعه سرمایه داری امروز ماست.

امروزه بتدریج زندگی بدون فناوری های اطلاعات ناممکن است. به واسطه این وضع، جهان به دهکده ای کوچک مبدل شده که انسان ها خیلی زود از اوضاع یکدیگر باخبر می شوند. استانداردهای زندگی در همه دنیا به واسطه آگاهی افراد از وضع زندگی در جوامع پیشرفته، رو به فزونی است.

به مرور انتظار بشر از زندگی از حد رفع نیازهای اولیه و ثانویه به رفع نیازهای مولکولی و اتمی شده توسعه می یابد. انسان ها در جامعه معاصر انتظار دارند زندگی خود را مبتنی بر سلایق هر چه شخصی ترشان سامان دهند.

ابزار روابط (تلفن همراه) و کسب اطلاعات (اینترنت و لپ تاپ و تبلت) در زمانه ما بسیار شخصی تر و منحصربه فردتر از ابزارهای (تلفن و روزنامه) مورد استفاده انسان های چند دهه پیش است.

در عین حال، به موازات این میل به منحصربه فردی و تشخص انسان معاصر، (و بالطبع خودشیفتگی او)، زندگی او به نوعی یک شکل با نوع زیستن انسان های معاصرش است.

انسان معاصر همچون سایر همقطارانش همه روزه ساعات زیادی از عمر خود را محکوم دلمشغولی به اینترنت، شبکه های اجتماعی، پیامک های تبلیغاتی، برنامه های متنوع در شبکه های بی شمار تلویزیونی است. بازی های رایانه ای و مسابقات ورزشی نیز در این میان نقش مکمل را بازی می کنند.

توگویی سرمایه داری معاصر در بازاریابی محصولات خود، روی لحظه لحظه ساعات عمر انسان محاسبه کرده است؛ به گونه ای که برای او هیچ وقت فراغت خالی از سرگرمی های معاصر باقی نماند.

به این طریق جامعه معاصر، انسان را مدام و بدون درنگ از هر نوع خلوت و تنهایی نهی می کند. او حتی اگر با نزدیک ترین دوستان و اعضای خانواده اش فاصله دوری داشته باشد و به تنهایی زندگی کند، از «تنهایی» به معنای واقعی کلمه، نهی می شود. تنهایی حقیقی که به او فرصت می دهد در خود تامل کند و به هدف زندگی خود بیندیشد، برایش ناممکن می نماید.

البته کسی به زور او را به دلمشغولی ها و سرگرمی های زندگی جدید مجبور نکرده است، بلکه او به نوعی معتاد و انس گرفته به چنین وضعی است.

درون نگری، غایت اندیشی، تامل درباره مسائل ماورایی و هستی شناسی، فلسفه، عرفان و دغدغه های بنیادین اینچنینی دائم از زندگی انسان معاصر پس زده می شوند. حتی بسیاری مواقع بر برنامه های تلویزیونی با موضوع اهمیت تفکر و تدبر در زندگی، نگاه تجاری حاکم است. انسان معاصر، انسانی است محکوم به گریزان بودن از تدبر و تعقل در تنهایی.

اما این زندگی سرشار از سرگرمی و دلمشغولی که تنهایی تدبر و تعقل را از انسان سلب می کند، به او تنهایی دیگر می بخشد.

انسان ها با وجود ابزار سرگرم کننده شخصی همچون لپ تاپ و تلفن همراه پیشرفته و نیز جهان مجازی اینترنت که در هر لحظه او را از هر نیاز اطلاعاتی، بی نیاز می گرداند، به نوعی بی نیازی نسبت به انسان های اطراف خود دچار می شوند.

انسان معاصر نه نیازی به همبازی دارد و نه به دوستان همصحبت و نه به پیرهای با تجربه که دانش خود را در اختیار او قرار دهند. او هر آنچه از این افراد بخواهد، به طرق سریع تر و چه بسا کاربردی تر در اختیار دارد. به این ترتیب او به مرور از ارتباطات انسانی احساس بی نیازی کرده و به نوعی تنهایی و انزوا دچار می شود.

در نتیجه روابط و احساسات عاطفی انسان ها نسبت به یکدیگر، سردتر می شود و اگر هم انسان معاصر به وظایف اخلاقی و قانونی خود نسبت به اطرافیان پایبند باشد، این انجام وظایف در قالبی سرد و سازمان یافته صورت می گیرد و آدمیان دچار تنهایی و فقر عاطفی می شوند.

بنابراین دوره معاصر، به خودی خود زمینه محرومیت انسان از یک نوع تنهایی و دچار شدن او به تنهایی دیگر را فراهم می کند. او از تنهایی که به او امکان تدبر در باب مسائل بنیادین حیات و هستی را می دهد، هرچه محروم تر و به تنهایی و انزوای عاطفی دچار می شود.

حسین شقاقی