شطرنج در ایران

پس از «رنسانس» و در اواخر قرن پانزدهم میلادی، شطرنج در قاره اروپا متحول گردید و تغییرات مهمی در حركات مهره ها به ویژه حركت وزیر و فیل و نیز طرز قلعه رفتن و گرفتن پیاده در عبور داده شد و به عبارت دیگر «شطرنج نوین» كه امروزه در سراسر دنیا از جمله كشور ما ایران رایج است پدید آمد.

تاریخچه ورود شطرنج نوین به ایران هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد. از اواسط دوران قاجاریه با برقراری روابط سیاسی و بازرگانی بین ایران و كشورهای اروپایی و باز شدن تعدادی سفارتخانه های این كشورها در تهران طبقه اعیان و اشراف و كارمندان ایرانی كه با مأمورین و نمایندگان این كشورها تماس داشتند با شطرنج نوین آشنا شدند و آن را فرا گرفتند. همچنین مامورین دولتی و سایر ایرانیانی كه به كشورهای اروپایی سفر می كردند نیز شطرنج نوین را می آموختند و در مراجعت به ایران به گسترش آن كمك می كردند. درباره شطرنج در كتاب خطی میرزامحمدنصیر فرصت شیرازی كه در سال ۱۲۹۱ هجری قمری توسط وی تألیف شد، در صفحاتی از این كتاب طرز حركات مهره ها به روش شطرنج نوین با شماری از شكل های دست نویس از صفحه شطرنج تشریح و ترسیم شده است.

در طول سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۸ شمسی شمار قابل توجهی از دانشجویان ایرانی از طرف دولت یا خانواده های آنان برای ادامه تحصیل به غرب اعزام شدند و همچنین طی همین سالها بسیاری از مهاجرین ایرانی تبار از شماری از جمهوری های جنوبی شوروی سابق به میهن بازگشتند كه این دو گروه نیز به نوبه خود در اشاعه شطرنج نوین در ایران سهیم بودند.

در سال ۱۳۱۹ شمسی نیز زنده یاد خسرو روزبه خلاصه كتاب خودآموز شطرنج نوشته اندره شرون قهرمان معروف فرانسه را به فارسی ترجمه و منتشر كرد و به دنبال آن در سال ۲۵-۱۳۲۴ همین كتاب را به صورت كامل و با افزودن بخشی از كتاب موریس بوكر- پیرونسان مجدداً چاپ نمود و در معرض استفاده عموم قرار داد.

در سال ۱۳۲۹ انجمن تربیت بدنی رسماً تاسیس فدراسیون شطرنج ایران را اعلام كرد و آقای حسن فرزانه به عنوان اولین رئیس فدراسیون شطرنج منصوب شد. در سال ۱۳۳۴ اولین مسابقه قهرمانی تهران با حضور ۱۴۵ شطرنج باز برگزار شد كه در آن عباس لطفی، دكتر جمال الدین عصار و خشایار مصطفوی كاشانی به ترتیب اول تا سوم شدند. در همین سال به همت سیدجمال الدین عصار رئیس وقت فدراسیون شطرنج ایران به عضویت «فیده» فدراسیون جهانی شطرنج درآمد.