سفره هزینه ها

در دهه ۸۰, سهم مسکن و بهداشت خانوار ایرانی افزایش داشته اند

حدود یک چهارم هزینه های مصرفی خانوارها صرف مصرف خوراکی ها و آشامیدنی ها می گردد. در طول دهه گذشته این نسبت با روند ملایمی کاهش داشته و از ۹/۲۷ درصد در سال ۸۰ به ۹/۲۴ درصد در سال ۸۹ رسیده است. این کاهش نشان دهنده افزایش رفاه نسبی در طول این دهه است. سهم دخانیات هم از بودجه خانوارهای ایرانی در این دهه کاهش یافته و از ۶/۰ به ۴/۰ درصد رسیده است.

خوشبختانه مردممان کمتر سیگار می کشند. گروه پوشاک و کفش هم از کاهش نسبی برخوردار بوده و سهم آن از کل هزینه های خانوار از ۱/۷ درصد به ۹/۴ درصد رسیده است. به گمان قوی، واردات کفش و پوشاک از چین که در این دهه جزو شرکای اصلی تجاری ما شده، کمک کرده باشد.

از گروه های دیگری که در این دسته بندی با کاهش سهم نسبی مواجه بوده اند می توان به گروه لوازم و اثاث مورد استفاده در خانه و گروه حمل و نقل اشاره کرد. سهم گروه تفریح و امور فرهنگی نیز از ۵/۳ درصد در سال ۸۰ به ۸/۲ درصد در سال ۸۹ رسیده است. اما در عوض، سهم گروه های دیگری در این دسته بندی طی این دهه افزایش داشته که مهمترین آنها گروه مسکن و هزینه های مربوط به آن (مثل آب، برق و گاز و سایر سوخت ها) بوده است. این سهم در طول دهه ۸۰ از ۱/۲۷ درصد به ۱/۳۰ درصد افزایش یافته است. در سوی دیگر گروه بهداشت و درمان هم با افزایش نسبی سهم هزینه ها مواجه شده و سهم آن از ۳/۴ درصد در ابتدای دهه ۸۰ به ۶/۵ درصد در انتهای آن رسیده است. در این بررسی سهم گروه هزینه های مربوط به تحصیل از ۵/۱ درصد به ۴/۲ درصد رسیده و سهم هزینه های ارتباطاتی تقریباً دو برابر شده و از ۲/۱ درصد به ۳/۲ درصد افزایش یافته است.

اما نگاه به متوسط مقدار مصرف بعضی از اقلام مصرفی هم می تواند جالب توجه باشد. در گروه خوراکی ها مردم ما در طول دهه گذشته علاوه بر کاهش نسبی در هزینه، کیفیت مصرف را نیز کاهش داده اند. خانوارهای ایرانی که به طور متوسط در سال ۸۰ حدود ۶۱۰ کیلوگرم نان مصرف می کرده اند، در سال ۸۹ این میزان را به ۳۹۵ کیلوگرم کاهش داده اند. به موازات، مقدار مصرف برنج در میان مردم ما از ۱۷۹ کیلوگرم به ۱۵۹ کیلوگرم کاهش پیدا کرده است. ایرانی ها که در سال ۸۰ تقریباً ۶۷ کیلوگرم گوشت دام را سالانه به مصرف می رسانده اند، در سال ۸۹ فقط قادر بوده اند ۴۷ کیلوگرم گوشت مصرف کنند. علاوه بر "اثر قیمت،" احتمال دارد مقدار گوشت قرمز به دلایل بهداشتی کاهش یافته باشد. در مقابل، تنها گوشت مرغ در میان خوراکی ها بیشتر مصرف شده و مصرف آن از ۸۰ کیلوگرم در سال ۸۰ به ۹۳ کیلوگرم در سال ۸۹ رسیده است. البته می توان انتظار داشت با افزایش شدید قیمت مرغ در ماه های اخیر، در مصرف این کالا نیز صرفه جویی شود. گفتنی است انواع لبنیات، تخم مرغ، قند، شکر، چای و روغن که جزو خوراک اصلی ایرانیان به حساب می آیند، در طی دهه گذشته با کاهش مصرف متوسط سالانه روبه رو بوده اند.

● الگوی جدید مصرفی

علیرغم این که در تجدید نظر اساسی بودجه خانوار در سال ۸۳ شکل گروه بندی کالاها و خدمات مصرفی تغییر عمده کرده، اما می توان با اندکی دقت این گروه ها را در طول دهه ۸۰ با هم مقایسه نمود. سهم ۲۴ درصدی اجاره بها و ارزش مسکن افراد از کل هزینه مصرفی آنها در سال ۸۰ به حدود ۴/۲۸ درصد در سال ۸۹ رسیده است. خرید وسایل نقلیه که در سال ۸۰ حدود ۵/۷ درصد هزینه های خانوار را تشکیل می داده به ۸/۶ درصد کاهش یافته، ولی هزینه سوخت خودروها از ۲/۲ درصد به ۴/۲ درصد رشد پیدا کرده است. اما نکته بسیار جالب، افزایش سهم هزینه های بیمه ای بوده که از ۶/۰ درصد به ۹/۱ درصد رسیده است. همچنین در سال ۸۰ خانوارهای ایرانی تنها ۳/۰ درصد از کل هزینه های خود را صرف خدمات حقوقی و مالی می کردند که این نسبت در سال ۸۹ فقط برای خدمات مالی ۵/۱ درصد بوده است.

● سال های پر فراز و نشیب

سال های دهه ۸۰ یادآور تغییرات سیاسی و اقتصادی مختلف در کشورمان هستند. توجه به تغییرات مصرفی گروه های مختلف کالاها و خدمات تا حدی می تواند به ما در تحلیل وضعیت اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور در آن سال ها کمک کند. هزینه خانوار ایرانی به طور متوسط در ده سال منتهی به سال ۸۹ حدود ۲/۱۷ درصد رشد داشته است. رشد هزینه های خوراکی به غیر از سال های ۸۷ و ۸۹ معمولاً از رشد کل هزینه ها کمتر بوده است. در این بین رشد هزینه های گروه دخانیات فقط در سال ۸۶ از رشد کل بالاتر است. هزینه های مسکن که معمولاً رشدی بالاتر از رشد کل هزینه ها را تجربه می کرده اند در سال ۸۸ و ۸۹ به میزان کمی افزایش می یابند - اگر چه در یکی دو سال آخر تلافی آن را نیز درآورده اند. رشد منفی هزینه های ارتباطاتی مردم در سال ۸۸ نکته جالب دیگری است، چرا که در سال های قبل از آن، هزینه گروه مذکور با رشد بسیار بالایی مواجه بوده است. نکته دیگر رشد منفی هزینه های گروه تفریح و امور فرهنگی در سال ۸۴ است. این در حالی است که در ۴ سال منتهی به سال ۸۴ این هزینه ها به طور متوسط ۵/۲۳ درصد و در ۵ سال بعد از آن به طور متوسط ۵/۱۴ درصد افزایش یافته اند.