جایگاه علوم انسانی در الگوی پیشرفت اسلامی – ایرانی

بحث و نظر در باب علوم انسانی و خصوصیات و نقش آن در توسعه و پیشرفت یک جامعه, دارای ابعاد و ویژگی های پیچیده ای است و همین مسئله باعث گشته تا گاهی محتواشناسی این علوم و تقسیم بندی آن آسان پنداشته شده و گاهی نقش آن در فرایند پیشرفت و توسعه امری سخت و دشوار محسوب گردد

بحث و نظر در باب علوم انسانی و خصوصیات و نقش آن در توسعه و پیشرفت یک جامعه، دارای ابعاد و ویژگی ‌های پیچیده‌ای است و همین مسئله باعث گشته تا گاهی محتواشناسی این علوم و تقسیم ‌بندی آن آسان پنداشته شده و گاهی نقش آن در فرایند پیشرفت و توسعه امری سخت و دشوار محسوب گردد. به هر حال نقش علم انسانی در هر نوع پیشرفت و رشدی برای همگان آشکار می‌باشد.

در زمینه مطالعه نقش علوم انسانی در پیشرفت اسلامی ـ ایرانی ، اولین مرحله ارائه تعریف و شناختی مستقل از علوم انسانی و سپس باید با توصیف و تشریح ابعاد پیشرفت اسلامی ـ ایرانی ، نقش علوم انسانی در فرایند پیشرفت و رابطه این دو، مورد تحلیل قرار گیرد.

با در نظر گیری این مسئله که علوم انسانی زیربنا و بستر تمامی علوم و دانش بشری محسوب می‌شود و با جهت دهی به دانش ‌های فنی، تجربی و طبیعی نقش قابل توجهی در تولید علم و بومی‌ شدن تمام علوم دارد. عدم توجه کافی به علوم انسانی در دهه‌های اخیر، باعث تأکید بیش از حد به علوم فنی و تجربی و در نتیجه تقلید از علوم غربی و وارداتی نمودن دانش‌ها گشته و همین مسئله باعث عدم سنخیت و ناسازگاری بین علوم و عدم هماهنگی آنها با دانش سنتی و بومی گشته است. خوشبختانه نقش علوم انسانی در بومی ‌سازی علوم و پیشرفت بومی در سال‌های اخیر مشخص گشته و پژوهش و مطالعاتی نیز در این باب انجام گشته است که می‌تواند روزنه‌ امیدی برای نظریه ‌پردازان و محققان و نسل آینده باشد.

اولین مسئله ای که در ابتدای کار قابل توجه و ارزیابی است، شناخت شناسی تولید علوم انسانی است. یعنی باید شناخت و تعریف دقیق و سنجیده‌ای از علوم انسانی ارائه شود، در این شناخت‌ شناسی، تمامی ابعاد و خصوصیات این علم و نقش و کارکرد آن در علوم‌ دیگر و کاربرد آن در عرصه‌های مختلف اجتماع مشخص گردیده و با جریان‌ شناسی تولید علم انسانی، موانع و راه‌حل ‌های این فرایند از دیگر مسیرها، متمایز گردد. خوشبختانه در جریان‌ شناسی علوم انسانی، منابع و الگوهای غنی و ناب نیز وجود دارد، ارجاع و تحلیل علوم بومی و نظریات و رساله‌ هایی که توسط دانشمندان و اندیشه ‌ورزان دوران کهن

ایران‌زمین نگاشته شده است، می‌تواند مرجع و منبعی کامل در این شناخت باشد.

شناخت تولید علم انسانی، مقدمه‌ای است بر اینکه، نقش علوم انسانی در پیشرفت اسلامی ـ ایرانی مورد ارزیابی قرار گیرد. این پیشرفت زمانی محقق می‌شود که طرحی جامع، کارآمد و تحقق‌پذیر داشته باشد و در این طرح جایگاه سنجیده‌ای به علم انسانی داده شود. چرا که علوم انسانی، می‌تواند بستر و نقشی سازنده در رشد و توسعه دیگر علوم داشته و مسیر توسعه و پیشرفت را سریع‌تر و کامل‌تر سازد. در این طرح جامع، خصوصیات و مراحل و تمامی منابع و راهکارهای لازم باید مشخص گردد.

از جمله ویژگی‌ های این نوع پیشرفت، انطباق و سازگاری آن با اعتقادات دینی و سنتی مردم ایران، ارزش‌ها و آرمان ‌های حاکم بر جامعه و استفاده از منابع و رساله‌ های اندیشمندان ایرانی و کتب و معارف اسلامی است. دانشمندان و نویسندگان سرزمین ایران در تبادل اطلاعات و یافته ‌‌های علمی خود با معارف اسلامی و دینی توانسته‌اند کتب و رساله ‌های غنی و قابل‌توجهی از خود به جای گذارند، که می‌تواند منابعی غنی و ناب باشد. راهکارها و راه‌حل‌‌‌ها نیز می‌باید توسط مراکز علمی، دانشگاهی، موسسات علمی و تحقیقاتی با ایجاد کارگاه‌های علمی و برگزاری نشست‌‌ها و کارگرو‌ه‌های تخصصی ارائه گردد. در ضمن روابط هماهنگ و منسجم بین ادارات و سازمان‌های یک اجتماع و تبادل اطلاعات و یافته‌ های آنان با یکدیگر نقش مهم و سازنده‌ای در رسیدن به چنین توسعه‌ای خواهد داشت.

بدین ترتیب علوم انسانی می‌تواند کلیات و مبانی نظری پیشرفت اسلامی ـ ایرانی را با ارجاع به علوم سنتی و معارف دینی محقق ساخته و با فراهم‌ سازی نظریات و راهکارهای بومی و چارچوب نظری سنتی، مسیر نیل به اهداف و توسعه را بومی‌تر و در نتیجه سریع‌تر سازد.

معصومه نعمتی