پیامبر ص در خانه,سازگاری, مهربانی, مدیریت

پـیامبـر اكرم ص مهریه هر یك از زنانش را چـهارصد درهم قرار داد مهر السنه و فرقی بـین عایشه, حـفصه, ام سـلمه, سـوده, میمونه, زینب دختر جحش و زینب دختـر خزیمه نگذاشت ۱ و ملاحظاتـی از قبیل قریشی و غیر قریشی, جوان و غیر جوان, بیوه و غیر بـیوه و امثال آن را در مهریه دخالت نداد

یكی از ویژگیهای پیامبر اكرم(ص) رعایت مساوات بین همسران بـود كه به مواردی از آن اشاره می شود:

الف ـ پـیامبـر اكرم(ص)مهریه هر یك از زنانش را چـهارصد درهم قرار داد(مهر السنه) و فرقی بـین عایشه, حـفصه, ام سـلمه, سـوده, میمونه, زینب دختر جحش و زینب دختـر خزیمه نگذاشت(۱)و ملاحظاتـی از قبیل قریشی و غیر قریشی, جوان و غیر جوان, بیوه و غیر بـیوه و امثال آن را در مهریه دخالت نداد. این تساوی حتـما اثر مثبـت خود را در ذهن زنان می گذارد, تـا خـود را از نظر شخـصیت و سایر امور همانند یكدیگر ببینند.

اگر یكـی از آنها ویژگی خـاص یا وضـعـیت ویژه ای داشـت, در آن وضعیت, پیامبر(ص)بـه نحو دیگری جبـران كار و فعالیت و ویژگی او را می كرد و با زبـان یا عمل بـه گونه ای رفتار می كرد كه تساوی و برابری, بـرتری شخصی را از بـین نبـرد, كه بـه مواردی از آن در آینده اشاره خواهد شد.

علی رغم اینكه هفت تن از همسـران دارای مهریه مسـاوی بـودند, ولی بـرای صفیه و جـویریه چنین مهریه ای ذكر نشده است. شاید بـه این جهت كه ((صفیه)) اسیری بـود كه بـه اسارت در آمد و پیامبـر اكرم(ص) او را برای خود انتخاب(اصطفا)كرد و بـه این گونه افراد مهریه ای تعلق نمی گیرد و آزادی او مهریه اش شده است و ((جویریه)) اسیری بود كه سهم ((ثابـت بـن قیس)) انصاری شد و سپس بـا او عقد كتـابـتـی(یك نوع قرارداد آزادسـازی بـردگان)نوشت كه در مقابـل پرداخت پول بـه عنوان مال الكتابـه آزاد شود. وی بـرای تهیه پول نزد پـیامبـر اكرم(ص)آمد و حـضـرت فـرمود: آیا بـهتـر از آن را نمی خواهی؟ پرسید: بـهتر كدام است؟ فرمود: پرداخت مال الكتابـه و ازدواج با من. گفت: بله. و پیامبر اكرم(ص)مال الكتابه را پرداخت و با او ازدواج كرد.(۲)

بـه گمان زیاد مال الكتـابـه بـیش از چـهارصد درهم بـوده, ولی پـیامبـر اكرم(ص)آن را پـرداخت كرده است, زیرا ((جویریه)) مالی نداشت, اما پیامبـر اكرم(ص)آن را بـه عنوان مهریه قرار نداد تا او را بر دیگران برتری بخشیده باشد.

همسر دیگری كه مهریه اش با دیگران تفاوت داشت, ام حبـیبـه دختر ابوسفیان بـود. او همراه بـا شوهر خود بـه حبـشه رفت و در آنجا شوهرش نصرانی شد. پیامبـر اكرم(ص) نجاشی را وكیل كرد او را بـه ازدواج حضرت درآورد و مهریه او چهارصد دینار بود. (۳

از سیره ابـن هشام و كامل بـن اثـیر معلوم نمی شود چـه كسـی این مهریه را مشخص كرده است, ولی ((ابن عبدالبر)) در استیعاب تصریح می كند: این مقدار مهریه را نجـاشی مشخص كرده است.(۴)بـنابـراین اشكالی از ناحیه برابری مهریه ها بر پیامبـر اكرم(ص) وارد نیست. اگرچه حتی بر فرض اینكه پیامبـر اكرم(ص)این مهریه را مشخص كرده باشد, اشكالی وارد نیست, زیرا ام حبیبه علاوه بـر مهریه نیاز بـه نفقه داشت و مقدار اضافه را ممكن اسـت بـه حـسـاب نفقه و هزینه زندگیش گذاشت, زیرا هزینه زندگی بـه عهده شوهر اسـت و پـیامبـر اكرم(ص)باید آن را پرداخت می كرد.

ب ـ علاوه بر مهریه از نظر نفقه و هزینه زندگی, پیامبر(ص)رعایت برابـری و تساوی را می كرد; مثلا پس از فتح خیبـر به هر كدام طبـق قول ((واقدی)) صد وسق (هشتاد وسق خرما و بـیست وسق جو)پرداخت كرد.(۵)ابـن هشام در این بـاره می گوید: و قسم لهن مئه وسق و ثمانین وسقا,(۶)كه معلوم نیست آیا به بـرخی صد و بـه بـرخی هشتـاد وسق داده و یا بـه هر كدام مجموعا صد وسق داده كه هشتادتای آن از یك جنس و بـقیه از جنس دیگری بـوده است, تا بـا عبارت ((مغازی)) تـطبـیق كند و یا بـه هر كدام صد و هشتـاد وسق داده اسـت. احـتـمال اخـیر درسـت نیسـت, چـون در این صورت كلمه ((وسق)) در عبارت زاید است. احتمال اول نیز درست نیست, زیرا در این صورت باید تفصیل می داد به كدام یك از زنان هشتاد و به كدام یك صد وسق داده است; همان طور كه او و ((واقدی)) در بـاره سـهم دیگران تفصیل داده اند. بنابـراین احتمال وسط صحیح تر است. بـه هر حال ((واقدی)) كه داستان و حوادث جنگها را نوشتـه, بـیان می كند پیامبـر اكـرم(ص)سـهم آنان را بـه طور متـسـاوی پـرداخـت كـرد.

((وسق)) عبارت از شصت صاع اسـت(۷)

و صاع تـقریبـا سـه كیلوگرم است. در نتیجه سهم هر زن هیجده تن می شود كه رقم نسبـتـا بـالایی اسـت, ولی احـتـمال دارد صاع و وسـق معانی دیگری داشتـه بـاشد.

ج ـ پیامبر اكرم(ص) در سایر امور نیز رعایت تساوی و برابری را می كرد; مثـلا صبـحگاهان, پـس از نماز بـه حجره یكایك همسرانش سر می زد و از آنان احوالپرسی می كرد.

دـ او هر شب در اتـاق یكی از آنان بـه سر می بـرد و تـساوی را كاملا رعایت می كرد; حتی در دوران مریضی ایشان كه بـه وفاتش منجر شد, رعایت تساوی را می كرد, تا اینكه بیماری بر او سخت شد و طبق نقل از همسرانش اجازه خواست در اتاق عایشه بماند. (۸)

شاید ماندن در خانه عایشه به این جهت بود كه او جوانتر بود و بیشتـر می تـوانست از عهده كارهای منزل و مداوای حضرت بـرآید, و شاید جـهات دیگری داشتـه كه بـعدا مورد اشاره واقع خواهد شد.(۹)

ه ـ پیامبر(ص) در سفرها و جنگها رعایت تساوی را می نمود و پیوسته قـرعـه می كـشـید و طبـق آن یكـی از زنان را همراه خـود می بـرد. شایان ذكر است چون زمان و مدت غزوه ها معلوم نبود, راهی بـهتر از قرعـه كشـیدن بـرای رعـایت عـدالت و بـرابـری وجـود نداشـت.

جالب است بدانیم این همه اصرار بر تساوی و برابری بین همسران و حتی اجازه خواستن از آنان در برخی موارد, از كسی سر می زند كه خداوند بـه او اجازه داده است بـین زنانش بـا بـرابـری و تساوی برخـورد نكـند و زنان او نیز بـا همـین شـرط نزد او مـانده اند.

قرآن می فرماید: ((ترجی من تشاء منهن و تـووی الیك من تـشاء و من ابتـغیت ممن عزلت فلا جناح علیك ذلك ادنی ان تـقر اعینهن و لا یحزن و یرضین بما اتیتهن كلهن; (۱۰)نوبت هر كدام از زنها را كه می خواهی, بـه تاءخیر انداز و هر كدام را كه خواهی, پیش خود جای ده. بـر تو بـاكی نیست كه هر كدام را كه ترك كرده ای,[ دوبـاره] طلب كنی. این نزدیكتـر اسـت بـرای اینكه چـشمانشان روشن گردد و دلتـنگ نشوند و همگی بـه آنچـه بـه آنان داده ای, خشنود شوند.))

شایان ذكر است این اختیارات را خود همسران پیامبر اكرم(ص)بـه او دادند. هنگامی كه او آنان را ـ طبـق دستور و ارشاد خداوند ـ بین ماندن نزد پیامبر(ص) و تحمل زندگی ساده آن حضرت و بـین طلاق مخیر ساخت, همگی ماندن نزد آن حضرت و بـا هر شرایطی كه پیامبـر اكرم(ص)صلاح بـداند را قبـول كردند, آیات ۲۸ و ۲۹ سوره احزاب از این واقعه بازگویی می كند; بنابـراین رعایت نكردن تساوی, احجافی در حق زنان نبود, بلكه همگی آن را قبول كرده بـودند و آیه قرآن نیز بر این مطلب تصریح دارد, ولی با این حال پیامبر اكرم(ص)تـمام سعی خـود را بـرای رعایت تـساوی و عدالت, بـه كار می بـرد.(۱۱)حتـی پـیامبـر اكرم(ص)در حال احرام رعایت مساوات را می كـرد و هر شـب را كـنار یكـی از آنان بـه سـر می بـرد. اگرچـه بـهره گیری جنسی در حال احرام حرام است, ولی منافاتـی بـا رعایت تساوی بین آنان نداشت.

● پیروان غیر پیرو

افرادی كه ازدواجـهای متـعدد می كنند و خود را مسلمان و پـیرو دین پیامبـر(ص) می دانند, بـاید بـررسی كنند بـرخوردها و كارهای آنان تـا چـه حدی بـا بـرنامه ها و اعمال و بـرخوردهای پـیامبـر اكرم(ص)سازگار است. اگر شخـصی بـبـیند كه جـوان بـودن یك زن یا خوش سخن و زیبـابـودن او, وی را از دیگر همسرانش غافل كرده و در امور زندگی رعـایت مسـاوات را نمی كـند, بـداند او از راه و روش پیامبر(ص)بسیار فاصله دارد و طبـق فرموده قرآن حق ازدواج متعدد را ندارد, زیرا قرآن می فرماید: ((فانكحوا ما طاب لكم من النساء مثنی و ثلاث و رباع و ان خفتم الا تعدلوا فواحده; (۱۲)با هرچه از زنان كه مورد پسـندتـان واقع شود, ازدواج كنید; دوتـا, سـه تـا, چهارتا, پس اگر بیم دارید كه بـه عدالت رفتار نكنید, بـه یك زن اكتفا كنید.))

روشن اسـت در آیه, ازدواج بـا بـیش از یك زن مشروط بـه رعایت عدالت است و حتی در صورت ترس از اینكه نتواند عدالت را بـرقرار كند, باید به یك همسر اكتفا كند. از اینجا روشن می شود كسانی كه ازدواجهای متعدد می كنند و تنها خود را در تعدد ازدواج پیرو سنت پیامبر(ص)می دانند اما در حقوق همسران بـه عدالت رفتار نمی كنند, چقدر از قرآن و از سنت او دور هستند و در واقع پیروان غیر پیرو هستند. ازدواجهای متعدد سزاوار شخصی است كه خود را امتحان كرده باشد و بداند حوادث و حالات, او را تغییر نمی دهد و از عدالت باز نمی دارد.

● محدوده رعایت عدالت

البتـه خداوند ضعف و سستـی ما را می دانست كه نمی تـوانیم بـین زنان به عدالت رفتار كنیم; از این رو ما را از متمایل شدن به یك سو نهی كرده و فرموده است: ((و لن تـسـتـطیعوا ان تـعدلوا بـین النساء و لو حرصتم, فلاتـمیلوا كل المیل فتـذروها كالمعلقه و ان تـصلحـوا و تـتـقوا فان الله كان غفورا رحـیما; (۱۳)و شما هرگز نمی توانید میان زنان بـه عدالت(رفتار)كنید, هر چند[ بـر عدالت] حریص باشید. پس به یك طرف یكسره تمایل نورزید, تا آن[ زن دیگر] را سرگشـتـه[ و بـلاتـكـلیف] رها كـنید و اگر سـازگاری نمایید و پرهیزكاری كنید, یقینا خدا آمرزنده مهربان است.))

از ((و لو حرصتم)) (هر چند تمایل شدید بـه رعایت عدالت داشته باشـید)معـلوم می شـود مراد از عدالت در ((و لن تـسـتـطیعـوا ان تـعدلوا)) عدالتـی است كه از اخـتـیار و تـوان آدمی خـارج است; بنابراین می توان گفت مراد از آن, عدالت در مودت و محبـت است كه از امور قلبـی است و اختیاری نیست.(۱۴)بـنابـراین محدوده رعایت عـدالت, كارها و اعـمال و رفتـارهای ظاهری اسـت, ولی در مودت و دوستی ممكن است برخی محبوب تر از برخی دیگر باشند.

خلاصه گفتار: مردانی كه قدرت برقراری عدالت ظاهری بین زنان را ندارند و مال و امكانات خـود را در اخـتـیار بـرخـی از همسـران می گذارند و بیشتر اوقات خود را با یكی از آنان سپری می كنند, حق ازدواج متعدد را ندارند و بـی جـهت از تـعدد زوجـات مطرح شده در قرآن یا در سنت نبوی سوء استفاده می كنند.

صاحب اثر : احمد عابدینی

منبع : شیعه سرچ

پی نوشت :

ـ سیره ابـن هشام, ج۴, ص۶۴۴ ـ ;۶۴۷ بـحارالانوار, ج۲۲, ص۱۹۳ ـ ۱۹۷ و ۲۰۱ ـ ۲۰۵.

ـ همان, ج۴, ص۶۴۵.

ـ الكامل فی التاریخ, ج۱, ص۶۵۶.

ـ الاستیعاب, ج۴, ص۱۹۳۰.

ـ المغازی, ج۲, ص۶۹۳.

ـ سیره ابن هشام, ج۴, ص۳۵۲.

۷ـ فرهنگ دهخدا, ج۱۴, ص۲۰۴۹۸.

ـ سـیره ابـن هشـام, ج۴, ص;۶۴۳ الكامل فـی التـاریخ, ج۲, ص۵.

ـ در بـحـارالانوار, ج۲۲, ص۴۶۷ آمده است: عایشه از زنان دیگر اجازه خواست پیامبر(ص)اكرم(ص)در حجره او بـه استراحت بـپردازد.

۰ـ احزاب(۳۳), آیه ۵۱.

۱ـ بحارالانوار, ج۲۲, ص۲۴۳.

۲ـ نساء (۴), آیه ۳.

۳ـ همان, آیه ۱۲۹.

۴ روایتـی در نورالثقلین ذیل آیه این نكتـه را بـیان می كند.

۵ـ مثنوی معنوی, شعر ۲۴۲۸.

۶ـ اسدالغابه, ج۷, ص۱۶۹.

۷ـ همان; مسند احمد, ج۶, ص۳۳۷.

۸ـ همان, ص۵۸.

۹ـ همان, ص۵۹.

۰ـ انعام(۶), آیه ۱۰۷.

۱ـ غاشیه(۸۸), آیه های ۲۱ ـ ۲۲.

۲ـ كهف(۱۸), آیه ۲۹.

۳ـ دهر(۷۶), آیه ۳.

۴ـ اشاره به آیه ۲۸ و ۲۹ از سوره احزاب است.

۵ـ اشاره به آیه ۵۱ سوره احزاب است.

۶ـ توبه(۹), آیه ۶۱.

۷ـ سیره ابن هشام, ج۱, ص۶۴۵.

۸ـ مثـنوی معنوی, تـصحـیح عبـدالكریم سروش, ج۱, ص۱۱۰ ـ ۱۱۱.

۹ـ آل عمران(۳), آیه ۱۴.

۰ـ روم(۳۰), آیه ۲۱.

۱ـ همان.

---