پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
تحیر و تعقل
در کتاب «علم، عقل و دین»، دِرِک استینزبی آورده است: این که به انسان بدوی از خمیدگی چوب فرو رفته در آب احساس تحیر دست داد، ... یا هیجان ادینگتون ازخمیدگی نور در اثر گرانش، همه حاکی از آن هستند که علم واقعیتهای نهان شده در فراسوی ظواهر جهان را انکشاف میکند. به همین منوال، گلهای سوسن باغچه- که به چشم ما زیبا و دل نشین هستند- اگر با میکروسکوپ علم معاینه و وارسی شوند، ساختاری از آنها عیان میشود که زیبایی و پیچیدگی آنها خیره کننده است.»
نخست این که، تحیر در برابر تعقل است. تحیر واژهایست معنوی از آنِ دین یا هنر. تعقل یا خردورزی بخشی از معرفت انسانیست که از کشف هستی سخن میگوید. چوب فرو رفته در آب که خمیده دیده میشود، در حوزهی خردورزی دلایل این خطا سنجیده میشود و نتیجه این میشود که ای انسان فریب این خمیدگی را نخور و «واقعیت» این است که چوب هرگز خمیده نمیشود و این خطای نگاه است. خرد ما خطاهای ما را آشکار میکند و حواس ما را با گزارههای منطقی خود اصلاح میکند.
تحیر از درون انسان میجوشد و سرچشمهی خطا انگاری ندارد. از این رو، تحیر کاربردی هنریست. هنر نیز بر همهی حواس ما استوار است. پس تحیر از بابت خمیدگی چوب هنر است و خطای ما را هی گوشزد نمیکند. اندیشیدن به این که چرا ما میگرییم، اشک ما را میخشکاند و چرا میخندیم، شکوفههای لبخندمان را تباه میکند. پس، خردورزی که تلاش پیاپی انسان برای سازماندهی حواس ماست کمکم به پسماند حواس میانجامد.
دیگر این که، انسانهای بدوی هرگز نمیتوانستهاند از خمیدگی چوب متحیر شوند. تحیر از آگاهی انسان برمیخیزد که هنر زمینهاش است. هنگامی که انسان متحیر میشود زباناش باز میشود. و در برابر گزارههای خردورزانی که «خطایی در کار است»، بیتفاوت است. انسانهای بدوی اگر از حرارت و شعلهی آتش متحیر میشدند، در عوض خمیدگی چوب در آب نشانهای امروزین است. اسطورهی آتش و نور موضوعات پدران ما بودند و خمیدگی چوب اسطورهای از آن عکاسان ما.
خمیدگی چوب برای دانشمندان قرون پیش موضوع بحث بود و خمیدگی نور در پرتو نظریهی نسبیت دغدغهی نظریه پردازان امروزین است. تفاوت ماهوی این دو خمیدگی نشانگر این است که حواس ما در علم رو به تعطیلیست. از خمیدگی این چوب میتوان کادر بست ولی از خمیدگی نور ستاره چه گونه میتوان؟
و باز این که، گلهای سوسن باغچه را پرتو خرد ما از رونق خواهد انداخت و نه این که، خیره کننده خواهد بود. آیا ما خواهیم توانست «گل سوسن» را از چشمیِ میکروسکوپ ببینیم؟ این دیگر سوسن نخواهد بود بل که پرزهایی کلفت خواهد بود که نه بویی دارد و نه رنگی. گوته میگوید خردورزی ما چه گونه رنگهای سنجاقک را از بین میبرد:
سنجاقکی به رنگهای رنگین کمان
بر فراز چشمهای پرپر میزند.
و ساعتیست که چشمان من بر او خیره مانده است؛
گاه تیره و گاه روشن.
مانند بوقلمون؛
گاه سرخ و گاه کبود.
گاه کبود و گاه سبز:
چه رنگها که در او پدیدار میشد
اگر گامی فراتر میرفتم!
میپرد و میچرخد و دمی آرام ندارد-
خاموش، که حال بر شاخ بیدی مینشیند؛
من او را در میان انگشتانام گرفتهام
و رنگهای راستیناش را مینگرم:
و چیزی جز کبودی دیگر نمیبینم-
این است نصیب تو، ای کالبد شکاف لذتها!
نتیجه این که، هنر میبیند و به نگاهاش اعتنا میکند و خرد میبیند و خطایش را برمیشمارد. هنرمند نگاه میکند و لذت میبرد و دانشمند نگاه میکند و کشف میانگارد. زیبایی و پیچیدگی یکی نیستند. گلهای سوسن زیبایند در نگاه انسانی و پیچیدهاند در عدسیهای دیجیتالی. حوصلهی هنر در پیچیدگیها بخار میشود. دانش هر چه بیشتر بکاود و تجزیهاش کند خبر از کشف هستی میدهد. آدمی هنگامی که میبیند یا میشنود حیرت میکند. حیرت از آنِ حواس است و نه خرد. خمیدگی نور حاصل تلاشهای شبانه روزی آینشتاین بود روی صفحهی کاغذ و ادینگتون خمیدگی نور را که «دید»، دیگر چیزی از رویداد نمانده بود که بر حیرت آینشتاین بیفزاید. یعنی این که، او این رویداد را کمکم بر روی کاغذ استوار ساخته بود ولی کسی دیگر آن را دید. حیرت او میتوانست هم چون شطرنج باز ماهری باشد که از حرکت مهرههایش لذت میبرد: ساختار و فرم مهرهها. اگر آینشتاین در گفت و گویش با شاعر میگوید من در پدیدههای آسمان بالای سرمان در شگفتام، این شگفتی قابل مقایسه با گل سوسن یا سنجاقک نیست. او چه تصوری از شگفتیهای بالای سرمان میتوانست داشته باشد، در حالی که تنها یک بار در عمرش توانست از تلسکوپ به آسمان بنگرد؟ تصور او ساختاری از گزارههای ریاضی و فیزیکی داشت. هایزنبرگ هنگامی که ماتریسهای ریاضی احتمالات کوانتومی را صورت بندی کرد، از ویلایی که بر دامنهی کوههای بلند قرار داشت از ذوق چنین توانایی سر به کوهها نهاد. ذوق و شوق هایزنبرگ را چه گونه میتوان ربود؟ پیچیدگی این گزارههای صورت بندی شده به پیچیدگی همان پرزهای گل سوسن است.
خلیل غلامی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران اسرائیل غزه مجلس شورای اسلامی دولت نیکا شاکرمی روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت سیزدهم
آتش سوزی هلال احمر قوه قضاییه تهران پلیس اصفهان بارش باران سیل شهرداری تهران آموزش و پرورش سلامت سازمان هواشناسی
قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بازار خودرو خودرو قیمت سکه دلار حقوق بازنشستگان بانک مرکزی سایپا ایران خودرو کارگران
فضای مجازی سریال جواد عزتی نمایشگاه کتاب عفاف و حجاب فیلم سینمایی مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس فیلم
رژیم صهیونیستی فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه چین ترکیه انگلیس اوکراین نتانیاهو یمن
استقلال پرسپولیس فوتبال سپاهان علی خطیر باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید بایرن مونیخ لیگ برتر
هوش مصنوعی هواپیما کولر تبلیغات موبایل تلفن همراه اینستاگرام اپل گوگل ناسا عیسی زارع پور وزیر ارتباطات
کبد چرب فشار خون بیمه بیماری قلبی دیابت کاهش وزن داروخانه رابطه جنسی