اعتیاد اینترنتی شایعه نیست

از زمانی كه پژوهشگران ایرانی در سال ۱۳۷۰ برای اولین بار در ایران توسط مركز تحقیقات فیزیك نظری و ریاضی به اینترنت متصل شدند ۱۴ سال می گذرد

از زمانی كه پژوهشگران ایرانی در سال ۱۳۷۰ برای اولین بار در ایران توسط مركز تحقیقات فیزیك نظری و ریاضی به اینترنت متصل شدند ۱۴ سال می گذرد. از آن زمان تاكنون اینترنت نه تنها در كشور ما بلكه در سایر كشورهای جهان به صورت انفجاری رشد كرده است و از مراكز نظامی و اداری ، به عنوان اولین استفاده كنندگان این تكنولوژی، به درون بیشتر كامپیوترهای خانگی و مراكز تفریحی كشیده شده است؛ در حقیقت می توان گفت كه از زمان ورود رسمی اینترنت(آخرین دهه قرن بیستم ) مرزهای سیاسی و جغرافیایی جهان به شدت تحت الشعاع این تكنولوژی قدرتمند ارتباطاتی قرار گرفته اند و مردم جهان روز به روز به آرمان «دهكده جهانی» نزدیكتر می شوند. علی رغم تمام ویژگی های برتری كه اینترنت به عنوان سریع ترین وسیله برای دسترسی به اطلاع متنوع علمی، اخبار، سریع ترین راه برقراری ارتباط، تجارت و آموزش و الكترونیك در بر دارد با این حال نگرانی های جدیدی در خصوص نحوه استفاده از اینترنت و تأثیراتی كه این تكنولوژی بر جسم و روان انسانها می گذارد باعث شده كه جامعه شناسان، روانشناسان و والدین بسیاری در بسیاری از كشورهای جهان به شدت نگران رشد اعتیاد جدیدی به نام «اعتیاد اینترنتی» شوند. از آنجایی كه هر روزه نقش اینترنت در زندگی انسانها پررنگ تر می شود و افراد زیادی مجذوب جذابیت ها، دسترسی آسان و راحتی كاركرد این سیستم می شوند لازم است كه به منظور جلوگیری از وابستگی كاذب و نامعقول به اینترنت به بررسی چگونگی وابستگی و عوارض رشد چنین اعتیادی بپردازیم، به همین منظور به گفت وگو با متخصصین جامعه شناس وروانشناس پرداختیم تا آخرین اطلاعات مورد نیاز برای شناخت و مقابله با این پدیده را اختیار شما قرار دهیم. آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گزارش وگفت وگو می باشد.

● به عنوان اولین سؤال در حال حاضر چه نگرشی در جهان نسبت به اینترنت وجود دارد و نگاه جامعه و كاربران ایرانی اینترنت به این پدیده چه می باشد؟

▪ امیر سلیمی روانشناس و محقق در زمینه IT در پاسخ به این سؤال می گوید دیدگاه جهانی به اینترنت در حالت كلی (محتوای غیرسیاسی اینترنت) مثبت است و مخالفتی در خصوص استفاده از آن وجود ندارد، هر چند كه نحوه و میزان اجازه استفاده افراد از اینترنت در كشورهای توسعه یافته و كشورهای در حال توسعه در مناطق مختلف جهان متفاوت می باشد. برای مثال در كشوری مثل عربستان بنا به سیاست هایی خاص و الگوهایی كه از سوی برنامه ریزان اجتماعی ارائه شده است دسترسی افراد به اینترنت محدود به بعضی از سایت های خاص می باشد و بنا به اطلاعات موجود مردم این كشور تنها به ۲۵۰۰ سایت دسترسی دارند و یا برای مثال در كشورهایی مثل كره شمالی و كوبا مردم اصلاً دسترسی به شبكه جهانی اینترنت ندارند و در كشورهایی مثل چین، ویتنام و كشورهای سابقاً كمونیست دسترسی به اینترنت تحت نظارت و كنترل شدید دولت ها میسر است.

از آنجایی كه اینترنت یك پدیده نو در سطح جهانی می باشد هنوز برخی دولتها در خصوص گسترش استفاده از آن تردید دارند و با توجه به سابقه استفاده از اینترنت در سایر كشورها سعی در كنترل نحوه استفاده از آن می كنند. برای مثال كشور عراق در زمان حكومت صدام حسین تنها كشور منطقه بود كه اصلاً دسترسی به اینترنت نداشت و داشتن مودم در آن كشور جرم محسوب می شد. كنترل اینترنت و محدودیت استفاده از آن یا دسترسی به بعضی از سایتهای خاص تنها مربوط به كشورهای آسیایی و آمریكای لاتین نیست، به عنوان مثال، می توان به حساسیت دولت های اروپایی غربی به خصوص فرانسه و آلمان به سایت هایی با محتوای نئونازیسم و حساسیت دولت استرالیا به سایت های دارای محتوای مخصوص بزرگسالان اشاره كرد. طبق تحقیقی كه در سال ۲۰۰۴توسط مؤسسه آزادی رسانه ها مستقر در ایالات متحده، انجام شد، نحوه برخورد دولت ها با چگونگی استفاده مردم از اینترنت- در كنار سایر رسانه ها- در ۱۹۳ كشور دنیا مورد مطالعه قرار گرفت. در این بررسی، كشورها از جنبه محدودیت در استفاده از اینترنت به سه دسته بسیار محدود، نسبتاً محدود، كمتر محدود (آزاد) تقسیم شده اند. ۷۳ كشور (۳۸ درصد) در دسته كمتر محدود قرار دارند كه در آنها یا هیچ محدودیتی در دسترسی به اینترنت وجود ندارد یا با محدودیت های بسیار كمی مواجهند. در دسته نسبتاً محدود ۴۹ كشور (۲۵ درصد) قرار دارند كه به نحوی محدودیت هایی برای استفاده از اینترنت به وجود آورده اند، این محدودیت ها می تواند شامل محدودیت های اقتصادی، حقوقی و قانونی و جرایم و تنبیهات مربوط به عدم رعایت آن شود و در دسته سوم كشورهایی قرار دارند كه محدودیت زیادی برای استفاده از اینترنت ایجاد كرده اند ۷۱ كشور (۳۷ درصد) در این كشورها، فراهم كنندگان خدمات اینترنت (ISP ها) یا دولتی هستند یا با نظارت و كنترل دقیق دولت اداره می شوند و كسانی كه استفاده های غیر قانونی و خارج از سیاست های دولت از اینترنت می كنند، به جریمه، آزار و زندان محكوم می شوند. از این رو، دولت های مختلف جهان با توجه به فرهنگ، سنت ها و ارزش های اخلاقی حاكم بر جامعه به روش های گوناگونی مثل فیلتر گذاری و بستن سایت ها، شنود اتاق های گفت وگو، كنترل محتوای مطالب ارسالی، بستن كافی نت ها و تشویق و تبلیغ خودسانسوری در میان كاربران اقدام به كنترل اینترنت می كنند. در كشور ما نیز صرف نظر از نگاههای سیاسی موجود، اینترنت به عنوان وسیله ای كه می تواند باعث پیشرفت علم در جامعه گردد مورد استقبال دولت و مردم ایران قرار گرفته است. در حال حاضر با توجه به آمارهای موجود چند ساله اخیر تعداد كاربران اینترنت در كشور ۲۵ برابر شده و بیش از ۶۴ درصد از كاربران ایرانی در منزل هم از اینترنت استفاده می كنند كه این مسأله نشان دهنده تمایل گسترده به استفاده از این ابزار اطلاع رسانی است.

● با توجه به مطالبی كه شما به آن اشاره كردید مفهوم اعتیاد اینترنتی از چه تاریخی به صورت جدی مطرح شده است و میزان تعداد مبتلایان به این عارضه در كشور ما و سایر كشورها به چه صورت است؟

▪ لازم به ذكر است كه قبل از اعتیاد اینترنتی نوعی دیگر از اعتیاد به نام «اعتیاد به رایانه» در سال ۱۹۸۹ توسط محققی به نام شوتان برای اولین بار مطرح شده بود. این محقق ضمن بررسی هایی كه در زمینه انواع اعتیاد (اعتیاد به مواد مخدر، مشروبات الكلی، اعتیاد به قمار و ...) انجام داده بود به این نتیجه رسیده بود كه گروهی از افراد از رایانه بیش از حد استفاده می كنند و یك رفتار بیمارگونه نسبت به این فناوری نوپا از خود نشان می دهند. در آن زمان این اعتیاد بیشتر در بین برنامه نویسان، طراحان نرم افزارها و سخت افزارها شایع بود و مفهوم اعتیاد به رایانه برای سایر افراد چندان قابل تأمل نبود ولی مفهوم «اعتیاد اینترنتی» برای اولین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی توسط روانپزشكی به نام «گلد برگ» مطرح شد. این روانپزشك متوجه شده بود كه علاوه بر اشخاصی كه به دلیل وابستگی شغلی شان به كامپیوتر به آن اعتیاد پیدا كرده اند افراد دیگری هم وجود دارند كه ساعت های زیادی از وقت خود را به استفاده از اینترنت اختصاص می دهند و در بسیاری از مواقع ترجیح می دهند كه وقت خود را با جست وجو در سایت های مختلف كامپیوتری سپری كنند و بعد از مدتی مطالعه بر روی رفتار این اشخاص این اعتیاد جدید را كشف كرد و به تدریج سایر محققین جنبه های دیگر این اعتیاد را شناسایی نمودند. اعتیاد به اینترنت در سالهای اولیه به عنوان یك اعتیاد كم خطر مورد بررسی قرار گرفته بود اما بعد از گذشت مدت زمان نه چندان زیادی به علت رشد چشمگیر مبتلایان به این نوع اعتیاد به شدت در بیشتر كشورهای جهان شایع شد تا جایی كه حتی در بعضی از كشورها این اعتیاد به رسمیت شناخته شده و كلینیك های خاصی برای مداوای معتادین به اینترنت دایر شد. از جمله این كشورها می توان به چین، آمریكا و آلمان اشاره كرد كه به علت تعداد زیاد كاربران اینترنت دارای بیشترین معتادین به اینترنت می باشند. برای مثال در كشوری مثل آلمان بیش از ۳۰ میلیون نفر از مردم به طور روزانه از اینترنت استفاده می كنند كه البته یك میلیون نفر از آنها به اعتیاد اینترنتی و آن لاین مبتلا شده اند.

بر طبق آمار كشور چین با ۹۴ میلیون نفر كاربر اینترنتی بعد از آمریكا با ۲۰۰ میلیون نفر كاربر دومین كشور بزرگ دنیا از لحاظ تعداد كاربر اینترنتی است و ۵/۲ میلیون نفر از این تعداد به اینترنت اعتیاد درجه یك دارند. اما در صورت كلی باید به این موضوع اشاره كرد كه مشكل اعتیاد به اینترنت مختص به كشورهای خاصی نیست و می توان به قاطعیت گفت كه در هر كشوری كه در آن از اینترنت استفاده می شود به طور قطع عده ای هستند كه به اینترنت معتاد شده باشند. من فكر می كنم كه این اعتیاد حتی در طول یك دهه آینده، از آنجایی كه تكنولوژی و انسانها روزبه روز به كامپیوتر و اینترنت وابسته تر می شوند تبدیل به یكی از شایع ترین اعتیادهای شناخته شده جهان گردد و حتی ممكن است تعداد مبتلایان به آن از تعداد مبتلایان به مواد مخدر در سراسر جهان نیز پیشی بگیرد؛ اما در مورد تعداد مبتلایان به این اعتیاد در كشور خودمان باید بگویم كه هنوز هیچ آمار دقیقی از تعداد معتادین اینترنتی در كشور وجود ندارد چون این اشخاص به علت مشكلاتی كه ممكن است از سوی خانواده، محل كار و ... متوجه آنها گردد از بیان حقایق خودداری می كنند. ولی راههایی وجود دارد كه محققان و والدین به كمك آن می توانند اعتیاد خود، كارمندان یا فرزندان خود را به اینترنت از طریق آن تشخیص بدهند.

● معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت در افراد چیست؟

▪ قبل از هر چیزی باید به این نكته اشاره كنم كه اعتیاد اینترنتی سه مرحله دارد. تداوم استفاده، زیاد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتیاد واقعی. اعتیاد به اینترنت هم مثل اعتیاد به تماشای تلویزیون، كشیدن سیگار، انجام دادن فعالیتی خاص در ابتدا كم خطر به نظر می رسد اما به هر حال در صورت بی توجهی به آن تبدیل به یك اعتیاد صد در صد واقعی می گردد. از معمول ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید، كاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن دامنه تنش های عصبی، كاهش فعالیت های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروههای بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسئولیت پذیری در خانواده، خشونت بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و ... نام برد كه می توان به كمك آنها علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی كرد.

نویسنده: محمد صادق امینی

---