فلسفه اسلامی ضرورت ها و بایسته ها

«فلسفه اسلامی فقه اكبر است مبنای معارف دینی در ذهن و عمل انسان است و باید گسترش و استحكام یابد »

● فلسفه اسلامی؛ فقه اكبر

«فلسفه اسلامی فقه اكبر است مبنای معارف دینی در ذهن و عمل انسان است و باید گسترش و استحكام یابد.»۱

«فقه فقط فروع نیست، فقه اكبر توحید و معارف است، چیزهایی است كه با غور در مسائل عقلی باید آنها را به دست آورد و با تهذیب نفس آنها را صیقل داد.»۲

● فلسفه شرط لازم برای دفاع از دین و مقابله با شبهات

ایشان با تبیین دو وظیفه عمده روحانیت یعنی تبیین و تعلیم دین و مقابله با شبهات، چالش امروز روحانیت را مقابله با شبهات دانسته و در نیل به این هدف، فراگیری علوم عقلی را ضروری می دانند. همچنین شیوه مفیدتر آن را نیز پیشگیری معرفی كرده اند. «مقابله با شبهات یا به نحو پیشگیری است یا به نحو درمان و پیشگیری بهتر از درمان است. علمای بزرگ ما مقابله با شبهات را از مسئولیت های خود می دانسته اند... این كه كلام را تعلیم می دادند، فلسفه را تعلیم می دادند و شخصیتی مانند علامه حلی كه فقیه عالیقدری است- هم در كلام كتاب دارد، هم در فلسفه كتاب دارد به خاطر این بود كه با بارور كردن عقلانیت مخاطبان خودشان بتوانند از ورود یا جایگیر شدن شبهه ها در ذهن پیشگیری كنند.»۳

ایشان همچنین كشف اولویت ها و نیازهای زمان و منطبق كردن فعالیت های آموزشی و پژوهشی با آنها را از شاخصه های عمده موفقیت مرحوم طباطبایی و شهید مطهری معرفی كرده و ضمن لازم دانستن دروس سنتی حوزه، آنها را برای نیل به اهداف بلندتر ناكافی می دانند.

«برعهده ما طلبه هاست كه این شبهه ها را با پیشگیری یا درمان برطرف كنیم. چالش امروز شما این است... درس را باید خواند یقیناً مطول و شرح لمعه و رسائل و مكاسب و كفایه و درس های خارج معمول سنتی ما لازم است. علوم عقلی و كلام و فلسفه حتماً لازم است. اما كافی نیست. ما در برنامه های كاری خود باید جریان خلاق و فكری را كه در حوزه ها بحمدالله از دوره قبل از ما شروع شده و تا حدودی اتساع هم پیدا كرده است وسعت و عمق بیشتری دهیم. كسی مثل مرحوم علامه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در حوزه علمیه قم پیدا شد ایشان هم فقیه بود و هم اصولی، هم می توانست درس خارج فقه مفصلی بدهد هم می توانست درس خارج اصول مفصلی ترتیب دهد اما او به كاری پرداخت كه آن روز آن را لازم می دانست بعد هم حوادث و وقایع شهادت داد براین كه اینها لازم است. او گفت می بینیم كه دارند تفكر و فلسفه كاذب ماركسیستی را در ذهن ها جا می دهند. نمی شود با توضیح المسائل اینهارا پاسخ دهیم. توضیح المسائل جای خودش را دارد. جواب اینها را باید با چیز دیگری داد. ایشان اصول فلسفه روش رئالیسم را نوشت...

شهید مطهری عرصه ذهنیت جامعه نگاه كرد عمده ترین سؤالات جامعه جوان، تحصیلكرده و روشنفكر كشور را بیرون كشید و آنها را با تفكر اسلامی، فلسفه اسلامی و منطق قرآنی منطبق كرد و پاسخ آنها را در سطوح مختلف در مقابل افراد گذاشت.»۴

«وقتی در جامعه ما صدها نفر شخصیت دارای دانش دین و مسلط بر منطق و استدلال دینی در فلسفه و كلام و فلسفه جدید و محاجه با شبهه افكنان وجود داشته باشد ببینید چه اتفاق عظیمی در جامعه می افتد. وقتی به وسیله همین مجموعه هزاران كتاب، مجله و مقاله های علمی در سطح دنیا با زبان های مختلف منتشر می شود ببینید چه خورشید فروزانی از این نقطه عالم بر همه فضای فكری جهان بشری پرتو خواهد افكند.»۵

امید است دورانی فرا رسد كه نهضت ترجمه ای هم در زمینه ترجمه آثار اسلامی به زبان های مختلف آغاز شده و دوباره عصر فعال و نه منفعل بودن دانشمندان اسلامی نقطه عطفی در تاریخ تمدن بشر ایجاد نماید.

● ضرورت فراگیری فلسفه در مباحث كلامی

ایشان ضمن قائل شدن شأن رفیعی برای كلام و متكلمین می فرمایند:

«ایشان (شهید مطهری) یك فلسفه دینی دارند كه به یك معنا چیزی شبیه كلام است. كلام با مباحث و فصول جدید، اساساً كلام برای این به وجود آمد كه از معارف حقه دین به شكل استدلالی دفاع كند... برای نوشتن یك كتاب كلام و پرداختن به مسائل كلامی لازم است انسان عقلانی باشد، فیلسوف باشد.»۶

● معظم له در این فراز علاوه بر تصریح به ضرورت فلسفه جهت پرداختن به كلام به دو نكته دیگر نیز اشاره دارند:

۱) نخست: تشخیص مباحث كلامی جدید و پرداختن به آنها و به عبارتی پیدا كردن سؤالات جدید در كلام جدید ویافتن پاسخ در مبانی فلسفه اسلامی.

۲) دوم: نفی و ابطال این توهم- كه اخیراً از سوی برخی جریان های فلسفه ستیز ترویج می شود- كه روش عقلی غیر از روش فلسفی است.

● ضرورت آشنایی با فلسفه های جدید

مقام معظم رهبری ضمن تأكید بر این كه حوزه ما باید در برابر فلسفه های غیر اسلامی حالت تهاجمی- نه فقط دفاعی- داشته باشد، شرط آن را آشنایی محققانه و تخصصی با فلسفه های جدید دانسته و روش مقابله با آنها را نیز آموختن فلسفه اسلامی به طور عمیق بیان كرده اند كه این خود آموزه ای روش شناختی برای فراگیری و مواجهه با فلسفه های جدید است.

«تاریخ و فلسفه باید در حوزه ها رواج پیدا كند و طلاب ما از افكار فلسفی موجود در دنیا آگاهی داشته باشند تا بتوانند همواره در برابر فلسفه های غیر اسلامی آمادگی لازم و حالت تهاجمی داشته باشند و در این زمینه ها باید متخصصینی در حوزه ها تربیت شوند.»۷

«باید با افكار و اندیشه های فلسفی مطرح شده در دوران جدید آشنا بود و با تكیه بر فلسفه اسلامی به نقد آنها همت گماشت كه لازمه این كار آموختن عمیق فلسفه اسلامی است.»۸

همان طور كه اشاره شد از این فراز معظم له، نكته ای روش شناختی در زمینه پرداختن به فلسفه غرب و اصل و محور بودن فلسفه اسلامی در مقایسه با فلسفه غرب برای آموزش و پژوهش ها نیز استفاده می شود. اخذ سؤالات از فلسفه جدید و پیدا كردن پاسخ ها از فلسفه اسلامی نكته ای است كه ایشان بر آن تأكید دارند.

پی نوشت ها:

۱- دیدار با اساتید فلسفه و كلام حوزه علمیه قم- ۲۹/۱۰/۸۲

۲- دیدار با علما و روحانیون استان همدان، ۱۵/۴/۸۳

۳- دیدار با علما و روحانیون همدان، ۱۵/۴/۸۳

۴- دیدار با علما و روحانیون همدان، ۱۵/۴/۸۳

۵- دیداربا اساتید و طلاب مدرسه علمیه آیت الله مجتهدی تهران ۲۱/۳/۸۳

۶- دیدار با خانواده شهید مطهری، ۱۳/۲/۷۹

۷- بیانات ایشان درابتدای درس خارج فقه، ۳۱/۶/۷۰

۸- دیدار با علماء و طلاب قزوین ۲۵/۹/۸۲