کلوزیوم دنیای مدرن

نگاهی به «لانه پرنده» استادیوم افتتاحیه المپیک پکن

ژاک هرزوگ سوئیسی معمار لاغراندامی که همیشه موهایش را می‌تراشد در شرکتش در میدان آرامی در بازل طرح‌های استثنایی‌اش را ارائه می‌دهد. اینجا خانه اوست. او برای اولین‌بار در یک مهدکودک در بازل پیردی میورون شریک آینده‌اش در پروژه‌های معماری مشترکشان را ملاقات کرد و در همین بازل بود که آنها اولین استادیوم دوران کاری‌شان را طراحی‌کردند. آنها برای اف‌سی‌بازل که همیشه طرفدارش بودند استادیومی مدرن ساختند و اکنون برای بازی‌های المپیک پکن آنها استادیومی ساخته‌اند که به زیبایی یک خانه اوپرا یا موزه است. در هشت اوت این دو مرد در استادیوم «لانه پرنده» خود در پکن خواهند نشست و مراسم افتتاحیه المپیک را نظاره‌گر خواهند بود. آیا حس هرزوگ و دی میورون در روز افتتاحیه المپیک ۲۰۰۸ همانند حس پدری است که شاهد تولد فرزندش است؟ هرزوگ می‌گوید: «به‌عنوان یک معمار وقتی سازه‌تان را می‌بینید عیب‌هایش بیش از خوبی‌های آن به چشم‌تان می‌آید.»

به اعتقاد ادوین هیث‌کوت منتقد معماری روزنامه فایننشال تایمز «لانه پرنده» پس از «کلوزیوم رم» (ورزشگاه ۵۰ هزار نفری رم باستان که در قرن اول میلادی ساخته شد) خلاقانه‌ترین، زیباترین و استثنایی‌ترین استادیومی است که به‌دست بشر ساخته شده.» اما خیلی‌ها معتقدند که هرزوگ و دی‌میورون نباید این استادیوم را در چین می‌ساختند ولی هرزوگ امیدوار است این استادیوم به تغییرات در این کشور کمک کند. هرزوگ ودی میورون برای اولین‌بار با ساخت موزه «تیت مدرن» در لندن به شهرت رسیدند. در سال ۲۰۰۱ آنها جایزه «پریتسکر» را از آن خود کردند. ارزش پریتسکر در دنیای معماری همانند ارزش جایزه نوبل است. پس از این موفقیت‌ها این دو معمار برجسته بخش اعظم کار خود را معطوف به ورزش کردند. آنها ورزشگاه مونیخ را برای جام‌جهانی ۲۰۰۶ آلمان ساختند. پس از آن استادیوم پورتسموث را طراحی کردند. هرزوگ و دی میورون سپس در کنار نورمن فاستر ویمبلی جدید را ساختند. هرزوگ می‌گوید: «استادیوم بازل ما اولین الگوی واقعی تغییرات در نگاه به ساختارهای معماری در ورزش بود. استادیوم‌ها همیشه نادیده گرفته شده‌اند حتی ورزشگاه‌های لیورپول و منچستریونایتد توسط مهندسان ساخته شده‌اند.

موزه‌ها را برای تغییرشکل شهرها می‌سازند. در دهه ۷۰ ساختمان بانک‌ها چنین حالتی داشتند و اکنون استادیوم‌ها چنین نقشی را دارند. استادیوم‌های یک شهر است که باعث تفاوت آن با شهر دیگر می‌شود.»

استادیوم «لانه پرنده» نمونه بارزی از این مسئله است. همان‌طوری که در شهرهای قرون وسطی کلیسای جامع نشان برتری شهرها بود اکنون «لانه پرنده» هم نقطه روشنی برای شهر پکن محسوب می‌شود. برخلاف آنچه هرزوگ تصور می‌کرد مقامات چینی آزادی بیشتری نسبت به مقامات سوئیسی در اختیار او و گروهش در هنگام ساخت این ورزشگاه قرار دادند و برخی اوقات چینی‌ها این سوئیسی را گیج می‌کردند. هرزوگ می‌گوید: «آنها هیچ‌وقت نمی‌گفتند بله، همه چیز کامل است، با شما موافقم، آنها همیشه با نوعی بی‌اطمینانی حرف می‌زدند.»

اما در انتها آنها به هرزوگ و دی میورون اجازه دادند تا هر کاری که دلشان می‌خواهد در ساخت «لانه پرنده» انجام دهند.

«لانه پرنده» از بناهایی نیست که مهر هرزوگ و دی میورون را بر خود داشته باشد. از نمای بیرون «لانه پرنده» شبکه‌ای از شاه‌تیرهای فولادی است که به شکل یک لانه پرنده نمایان است.

این تیرهای فولادی همانند شاخه‌های کوچک درخت در کنار هم قرار گرفته‌اند. در زیر این شاه‌تیرها و در باغچه‌های اطراف آن فضاهایی برای مردم در نظر گرفته شده تا در آن وقت خود را بگذرانند. هرزوگ می‌گوید: «تمایل چینی‌ها برای گذراندن وقتشان در فضاهای عمومی بی‌همتاست.

آنها دوست دارند در این فضاها تفریح و بازی کنند. این مسئله واقعا مرا تحت تاثیر قرار داد.

من در هیچ جای دنیا ندیده‌ام که مردم اینچنین در فضاهای عمومی حضور داشته باشند.

چنین مسئله‌ای در یک حکومت دیکتاتوری واقعا شگفت‌انگیز است. یک استادیوم به‌خاطر سایز بزرگش همیشه در چشم است. در لانه پرنده ما فضاهای صمیمی برای مردم ساخته‌ایم بنابراین مردم می‌توانند در آن احساس راحتی کنند و با هم صحبت کنند. ما قصد ترساندن مردم را نداشتیم. ما می‌خواهیم این استادیوم از سوی مردم به‌عنوان مکانی عمومی پس از پایان بازی‌های پذیرفته شود.» از نظر او برج ایفل نمونه‌ای از این نوع مکان‌هاست.

این معمار برجسته در ادامه حرف‌هایش افزود: «این استادیوم می‌تواند پس از آنکه در بازی‌های افتتاحیه در معرض دید جهانیان قرار گرفت به نمادی برای پکن تبدیل شود و مردم در آخر هفته‌ها از آن به‌عنوان محلی تفریحی استفاده کنند و از حضور در آن لذت ببرند.»

به اعتقاد هرزوگ مردم امروز هر کدام‌شان یک معمار هستند. از نظر او معمار تنها می‌سازد و این مردم محلی هستند که تصمیم می‌گیرند چگونه از این بنا استفاده کنند. او می‌گوید همان‌طوری که «تیت مدرن» لندن پاتوق لندنی‌ها شده «لانه پرنده» هم پس از بازی‌های المپیک پاتوق اهالی پکن خواهد شد. این در حالی است که چینی‌ها خودشان نام «لانه پرنده» را برای این استادیوم در نظر گرفته‌اند. هرزوگ می‌گوید: «مردم این بنا را پذیرفتند و این نام را برای آن برگزیدند. اگر این استادیوم را دوست نداشتند مطمئنا نام آن هم برایشان مهم نبود.»

اما آیا گروه هرزوگ باید این بنای به یادماندنی را برای حکومت دیکتاتوری چین می‌ساخت؟

او در جواب به این سوال می‌گوید: «آیا وقتی یک کفش می‌خرید چک می‌کنید که ساخت چین نباشد؟ من مطمئنم بسیاری از وسایلی که از آن استفاده می‌کنید چینی است.

به نظر من واقعا مسخره بود که ما به آنها می‌گفتیم: ما با توجه به اصولمان خواهان دموکراسی هستیم. یا الان دموکراسی را در کشورتان برقرار می‌کنید یا ما برایتان ساختمان نخواهیم ساخت. این در حالی است که آمریکا و اروپا هر روز در حال تعامل تجاری و صنعتی با چین هستند.»

هرزوگ به‌خوبی می‌داند که «لانه پرنده» با نیروی کارگری ارزان ساخته شده اما به اعتقاد او چین در حال تغییر است. هرزوگ می‌گوید: «لانه پرنده بخش کوچکی در تغییرات قدم به قدم در چین است. به نظر من دادن چنین فضایی به مردم برای گذراندن وقت‌شان از نظر سیاسی بسیار خطرناک است. شگفت‌انگیز است که چین چنین فرصتی را به مردمش داده است.»

سایمون کوپر/ ترجمه: مینا شرفی

منبع: فایننشال تایمز