شبیخون به فرهنگ با سرقت های ادبی

با پدیده کتابسازی و ابعاد آن آشنا شویم

شاید برای شما هم پیش آمده باشد، کتابی به دست‌تان می‌رسد که معرفش معتقد است این اثر زندگی‌اش را متحول کرده است، کتاب را ورقی می‌زنید، خلاقیت و ذهن پویای نویسنده که نه در زمینه داستان و نه حوزه روان‌شناسی شناخته شده و صاحب نظر نیست متعجب‌تان می‌کند، کمی بیشتر که درگیر کتاب می‌شوید با داستان‌های آشنایی مواجه خواهید شد که قبلا در آثار نویسندگان داخلی و خارجی با آن‌ها برخورده‌اید، از حُسن انتخاب، چینش و سلیقه گردآورنده لذت می‌برید؛ اما با کمال تعجب در اثر چندان با ذکر منابع مواجه نمی‌شوید، مگر آن‌که نویسنده در خلال مطالبش بیتی از حافظ و مولانا را نقل کرده باشد و باز جای شکرش باقی است که حداقل به آن‌ها رحم کرده است، سری به اطلاعات کتاب می‌زنید و امیدوارید در مقدمه یا جای دیگر به این موضوع اشاره شده باشد که آن‌چه مخاطب با آن روبه روست صرفا یک گردآوری است اما در چنین آثاری با چنین اعتراف صادقانه‌ای مواجه نخواهید شد. اما اتفاقی که در این بین می‌افتد چیست؟ ما مخاطبان عرصه نشر سرمایه مادی و معنوی خودمان را پای آثاری هزینه می‌کنیم که متعلق به شخص دیگری اما استفاده مادی و شهرتش برای فرد دیگری است.

● چگونه کتاب‌های سرقتی را بشناسیم؟

محتوای این نوع کتاب‌ها بسیار نخ‌نما است، حجم بالا، گرافیک و تصویرسازی ضعیف، جلدهای پرزرق و برق، نداشتن سیر موضوعی و حلقه‌های وصل بین داستان‌ها یا مطالب، ارائه محتوای مثلا روان‌شناسی با استفاده از شعر، داستانک، جملات بزرگان، حکایت‌های قدیمی و... از همه مهم‌تر عناوین پر طمطراقی که با وجود ضعف علمی گردآورنده مدعی ایجاد تحول در زندگی شماست. اگر بازهم نشانه‌ها کافی نبود از این‌جا می‌توانید چنین کتاب‌هایی را شناسایی کنید که نویسنده‌اش که در محافل ادبی شناخته شده نیست و شاید مقدمات عناصر داستانی و کلیات روان‌شناسی را هم نداند یکهو در حد پائولوکوئیلو و جبران خلیل ظاهر می‌شود و در عین حال یک آنتونی رابینز بالقوه هم هست. جالب است بدانید در چنین آثاری نه تنها به نویسندگان داخلی رحم نمی‌شود بلکه اگر از آثار ترجمه شده بزرگان ادبیات جهان هم استفاده شود به ذکر نکردن نام آن‌ها اکتفا نمی‌کنند و معمولا ترجمه دیگران را هم می‌دزدند.

● چه می‌شود که عده‌ای کتابسازی می‌کنند؟

مرحوم سید حسن حسینی شاعر بزرگ کشورمان در کتاب «بریده‌ها» می‌گوید: «شعر فرزند شاعر است، هیچ فردی بچه دیگران را به فرزندی قبول نمی‌کند مگر این‌که عقیم باشد.» بی‌شک این جمله زیبا درمورد دیگر انواع ادبی هم صدق می‌کند؛ اگر کسی سواد و خلاقیت لازم برای نوشتن و اثرگذاری بر دیگران را داشته باشد چه دلیلی برای گردآوری آثار دیگران خواهد داشت؟ و گرنه گردآوری که با اندک ذوقی از عهده هر کسی برمی‌آید. در کنار بی بهره بودن چنین افرادی از ذوق و استعداد در این عرصه، باید نداشتن تعهد را هم به ماجرا افزود، کسی که خودش برای آثارش زحمت بکشد می‌داند که یک اثر ولو کوتاه فقط از جنبه مادی برای صاحبش با ارزش نیست، بنابراین هیچ‌گاه به سمت کتابسازی و سرقت ادبی نمی‌آید، مگر آن‌که دچار جنون شهرت و ثروت باشد و افسوس که چنین اشخاصی خود را داعیه‌دار فرهنگ هم می‌دانند و چه قدر هم در فریب مخاطب موفق هستند.

● انواع و اقسام ماجرا چیست؟

تصور عمومی ما از سرقت ادبی این است که یک نفر از اثر دیگری استفاده کند، اما در اشکال جدید آن، کتابسازها برای آن‌که مالباخته‌ها حوصله پیگیری نداشته باشند از آثار چند نفر اما از هر کدام مقدار کمی برمی‌دارند و چنان جنبه کمّی ماجرا را هم غالب می‌دانند که معتقدند اگر در اثرشان یک داستان کوتاه یا شعر از دیگری نقل شد اتفاق مهمی نیفتاده است، در حالی که به همین شیوه کل اثر آن‌ها گردآوری شده خواهد شد. حتی گاهی بدون اجازه ناشر خارجی و بدون توجه به این‌که تنها یک مترجم داخلی اجازه انحصاری ترجمه یک اثر را دارد به ترجمه کتاب اقدام می‌کنند (اگر واقعا ترجمه‌ای در کار باشد) به این ماجرا اضافه کنید چاپ رمان‌های خارجی یا آثار کلاسیک و قدیمی کشورمان بدون اجازه وزارت ارشاد و پخش آن توسط عوامل خاص بدون آن‌که کتاب ثبت شده باشد.

● عمق فاجعه در چه حد است؟

به این فکر کنید که اگر در عرصه سینما یک کسی مثل جناب «غلام تکثیر» از دسترنج دیگران نفع می‌برد در حوزه نشر با چهره‌هایی مواجهیم که خود را عامل تحول زندگی دیگران می‌دانند، نوع کار آن‌ها مانند این است که یک کارگردان در عالم سینما دقیقا بر اساس فیلم‌نامه، طراحی صحنه و حتی نوع گریم بازیگران و... که در فیلم دیگری انجام شده یک فیلم بسازد و به نام خودش تمام کند. وزارت ارشاد هم صرفا محتوای خاصی از کتاب را ممیزی می‌کند و هیچ پایگاه اطلاعات جامعی برای تطبیق آثار در صف مجوز با آثاری که قبلا چاپ شده‌اند ندارد. البته در این بین هستند کتاب‌هایی که اگر گردآوری شده هستند، از نویسنده و ناشر داخلی کسب اجازه یا منابع خارجی خود را دقیقا ذکر کرده‌اند.