چهارشنبه, ۲۲ اسفند, ۱۴۰۳ / 12 March, 2025
صدر الدین شیرازی ملاصدرا
عبدالرفیع حقیقت (رفیع )
صدر الدین محمد پسر ابراهیم قوامی شیرازی معروف به «ملاصدرا» و «صدرالمتألهین» نام آورترین فیلسوف ایرانی در دوره صفوی از حكیمان بسیار نامی قرن یازدهم هجری است .
وی مراحل واقعی تعلیم فلسفی را در خدمت استاد بزرگ عهد خود میر محمد باقر داماد گذرانده و در دانشهای منقول، شاگردی شیخ بهاء الدین عاملی كرده و خود جامع همهٔ دانشهای عقلی و نقلی زمان خویش بوده است. وی در این هر دو دسته از دانشها تألیفات پر ارزش از خود به یادگار نهاد، خواه در حكمت كه با ذوق اشراقی و عرفانی خود مبحثهای خاصی را در آن به پیش كشید ،و خواه در تفسیر قرآن كه چندین رساله مقرون به تأویلهای فلسفی در این راه بوجود آورد ،یا به دیگر دانشهای دینی كه در همه‌ی آنها همساز با اندیشه‌های عرفانی و حكمی خود كار كرد و به علت این همه تجاوزها كه به مرزهای اعتقادی قشریان روزگار مرتكب گشت از آسیب اعتراضها و تكفیرهای ظاهربینان بر كنار نماند . این نابغه دوران پس از آنكه درشیراز علوم مقدماتی را فرا گرفت ، با دلی مملو از عشق و سری پر از شور معانی و جانی تشنه به حقایق عرفانی به اصفهان رفت. در آن عصر اصفهان دارای مدارس معمور و علمای مشهور بود و سالهای نخستین را نزد شیخ بهاء الدین عاملی تحصیل كرد، پس از آنكه شیخ او را بحد كمال دید به نزد میرداماد رهنمایش شد و ترقیاتی كه برای صدرالدین پیش آمد در خدمت میرداماد اتفاق افتاد ؛ زیرا دریچهٔ ذهن آماده و پرجوش و خروشش به حقایق مجهول هستی باز شد و سرانجام به یاری استعداد ذاتی و نبوغ فكری به قلهٔ رفیع شهرت و افتخار رسید .در حالی كه فلسفه مشائی و رواقی را به شدت مورد حمله قرار داد، فلسفهٔ اشراق را به آسمان رفعت و نهایت اوج معرفت رسانید. به همین جهت از استاد بی‌همتای خود میرداماد با منتهای تعظیم و توقیر یاد می‌كند. تصوف و عرفان را در كتابهای صدر الدین شیرازی مجالی بسیار است، فلسفه ملاصدرا آمیخته ایست از فلسفهٔ ارسطو و عرفان. پس از آنكه صیت شهرت این دانشمند بلند شد صداهای تكفیر و تفسیق از اطراف بگوش رسید. در كتابهای ملاصدرا شكایت از اهل زمان بسیار است. به هرحال به قسمی بر او سخت گرفتند كه سالیانی دراز در كوهستان قم (دهكدهٔ كهك) متواری بود .
این حكیم عالی قدر بعد از ده سال تبعید در «كهك» قم كه در آن‌جا به ریاضت و مكاشفه گذرانید، به شیراز رفت و در مدرسهٔ الله وردیخان به تعلیم حكمت پرداخت و تا پایان عمر خویش هفت بار پیاده به حج رفت و در بازگشت از آخرین سفر در بصره زندگی را بدرود گفت (۱۰۵۰ هجری).
معاصران ملاصدرا همه بزرگی مقام و مهارت او را در شعبه‌های مختلف حكمت پذیرفته‌اند تا بجایی كه آیندگان و بزرگان حكمت به فهم كلام و مقاصد او افتخار كرده‌اند و از اینكه خود را شاگرد او یا سالك طریق وی بدانند بر خود بالیده‌اند .
طالبان فلسفه پس از مرگ ملاصدرا بر تألیفات و آثار او توجه و اقبال شگفت كردند و «فلسفهٔ متعالیه» نضج و رواجی عجیب یافت و آثار این حكیم توانا بارها زیر چاپ رفت و هنوز هم آثار او را چاپ می‌كنند و در فهم مقاصد و درك مطالب آن می‌كوشند .
ملاصدرا در حكمت طریقه‌ای مخصوص بخود دارد كه تقریباً در آن مبتدع است و پس از عهد وی بیشتر حكمیان پیرو او هستند. این فیلسوف توانا و نامی ایران شاگردان بسیار داشته است ،از جمله: ملامحسن فیض كاشانی و ملاعبدالرزاق لاهیجی كه هر دو به دامادی او سرافراز گشتند. آثار مكتوب ملاصدرا در حكمت و بعضی از رشته‌های علوم شرعی متعدد است و شمارهٔ آنها از كتاب و رساله از پنجاه در می‌گذرد و جز رسالهٔ سه اصل همهٔ آنها به تازیست و فهرست برخی از آنها بشرح زیر می‌باشد :
اتحاد العاقل و المعقول ـ اتصاف الماهیهٔ بالوجود ـ اسرار الا´یات و انوار البینات ـ اسفار الاربعهٔ و الحكمهٔ المتعالیهٔ كه مشهورترین تألیف وی بشمار می‌رود و بنام اسفار نهایت شهرت را دارد و از كتابهای درسی حوزه‌های علمی و فلسفی است و چند بار در تهران چاپ شده است ـ اكسیر المعارفین فی معرفهٔ طریق الحق و الیقین ـ الامامهٔ ـ بدء وجود الانسان .
بر آثار صدر المتألهین (ملاصدرا) ـ فیلسوف مشهور ایرانی ـ به سبب اهمیت وافر و رواج شدید آنها در حوزه‌های فلسفی و در میان حكمت شناسان سه قرن اخیر ،شرحها و حاشیه‌هایی نوشته شده و بعضی از آنها نیز موضوع بحث موافقان و مخالفان اندیشه‌های فلسفی وی ورد و ایراد آنان بریكدیگر گردیده است. شرحهایی كه بر كتاب اسفار ملاصدرا نوشته شده متعدد است ؛ برای نمونه از حكمت شناسان متأخر حاجی ملاهادی سبزواری ،میرزای جلوه ،ملامحمد اسماعیل پسر محمد شفیع اصفهانی ،میرزا محمد رضا قمشه‌ای، ملاعبدالله زنوزی ،آقا علی مدرس تبریزی ،ملاعلی نوری ،میرزا محمود قمی و سید محمد مشكات بیرجندی برآن حاشیه‌هایی نگاشته‌اند .
حركت در جوهر از ابتكارات ملاصدرا شیرازی
صدرالمتألهین «ملاصدرا» در نزدیك به چهار صد سال پیش (۱۰۵۰ ـ ۹۷۹ هجری = ۱۶۴۰ ـ ۱۵۷۰ میلادی) همان موقعی كه دكارت فیلسوف ،ریاضی دان و فیزیك دان فرانسوی (۱۶۵۰ ـ ۱۵۹۶ میلادی = ۱۰۶۰ - ۱۰۰۴ هجری) راه جدیدی در علم به روی دنیا باز می‌كرد، همان زمانی كه نهصد سال بود فلاسفه، فلسفهٔ ارسطو را مانند وحی آسمانی می‌دانستند ،همان هنگامی كه بنیان فلسفهٔ مشاء كه روی استدلال عقلی قرار داشت ،هنوز مانند كوه پولادین پابرجا و استوار بود، در همان موقع صدرالمتألهین شیرازی ،یعنی فیلسوف بلند فكر و روشن بین ایرانی در قرنهای اخیر نظریه‌ای اظهار داشت كه عالم فلسفه را تكان داد. این حكیم شجاع كه دلش با نور عرفان روشن بود و قریحهٔ سرشار و بلند پروازش از سرچشمهٔ حقیقت آب می‌خورد، با كمال شهامت در مقابل طلسم‌هائی كه متجاوز از هزار سال دست و پای فكر بشر را بسته بود، ایستادگی و برخلاف ارسطو و فارابی و بوعلی سینا قیام كرد .
صدرالمتألهین ،فلسفهٔ مشاء یعنی فلسفهٔ ارسطو و ابن سینا را بطور كامل فرا گرفت و در فلسفهٔ اشراق بصیرت كامل بدست آورد. مطالب را روی هم ریخت ،با مشاهدات و افكار خویش سنجید ،در حقیقت هستی دقیق شد، تا توانست خود را بمعنای عالم نزدیك سازد. اصطلاحات علمی و قیود و الفاظ را به دور ریخت و در همه یك معنی و مقصود جست. آنگاه آنچه را با نور جان و ذوق عرفان دریافته و با سلاح دلیل و برهان آراسته بود ،اظهار داشت و گفت: «جوهر عالم طبیعت ،دائم در حركت و تغییر و تجدد است و این حركت، لازمهٔ ذات جوهر این عالم است و هرگز از آن منفك نمی‌گردد.»
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست