روان شناسی رئیس

دکتر اصغر اصغرنژاد به ما یاد می دهد که چگونه در محل کار با رئیس مان برخورد یا از او انتقاد کنیم

آیا تا به حال به یک محیط کار ایده‌آل فکر کرده‌اید؟ محیطی که ما را از نظر مادی و معنوی ارضا کند. مدیر یا رییس ما منصف باشد و به همه مسایل توجه داشته باشد. همکاران، خود را دوست یکدیگر بدانند....

در چنین شرایطی، ما از حرفه و شغل خود لذت خواهیم برد و زمینه‌ای فراهم می‌شود که همه ما کارمندان یا کارگران بهتر کار کنیم، از خود خلاقیت نشان دهیم و بازدهی کارمان را بالا ببریم. بودن و کار کردن در چنین فضایی، ایده‌آل است اما متاسفانه در اغلب موارد، محل کار، محیط پراسترسی است که بحث و درگیری با سایر همکاران، محروم‌شدن ناحق از مزایا، دیر رسیدن به محل کار، بدرفتاری‌های رییس، فشار کاری و... در آن پیش می‌آید. شاید، یکی از بزرگ‌ترین استرس‌های ما در محیط کار، طرز برخورد و رفتار رییس، مدیر یا مافوق با ما باشد. رییس ما ممکن است بداخلاق، عصبی، بی‌ادب یا خودخواه باشد. اما بالاخره رییس است و ما مرئوس! آیا می‌توان کاری کرد؟ آیا ما حق مخالفت با او را داریم؟ آیا باید خود را با هر رفتار او وفق دهیم و صدایمان هم درنیاید؟ این سوالات را با آقای دکتر اصغر اصغر‌نژاد، روان‌پزشک و استادیار گروه روان‌شناسی انستیتو روان‌پزشکی تهران در میان گذاشتیم.

▪ آقای دکتر! به طور کلی انسان‌ها در روابط خود با دیگران و بروز مشکلات چه رفتارهایی از خود نشان می‌دهند؟

- همه ما انسان‌ها با یکدیگر در ارتباط هستیم. در میان این ارتباطات، احتمال دارد که واکنش‌های متفاوتی از ما بروز کند. گاهی برای رفع موانع و مشکلات خود با شخصی دیگر وارد مذاکره می‌شویم و تا حد امکان مشکل را حل می‌کنیم. اما گاهی مشکل با حرف و مذاکره حل نمی‌شود و باید جنگید یا به اصطلاح روی حرف خود پافشاری کرد. در بعضی مواقع هم هیچ‌کدام از این کارها راهگشا نیستند و ما ناچار به فرار از میدان یا در مواقعی، تسلیم خواهیم بود. اما اگر در رابطه‌ای قرار بگیریم که نه می‌توان مذاکره کرد، نه جنگ کرد، نه فرار کرد و نه تسلیم شد آنگاه تعارض ایجاد خواهد شد و بروز چنین تعارضی، منجر به تنش و ایجاد بیماری‌های روان‌تنی خواهد شد.

▪ پس یعنی باید در روابط‌مان تا حد امکان تلاش کنیم که به مرحله آخر نرسیم؟

- بله. ما باید تکلیف خودمان را با خودمان روشن کنیم و ببینیم که چه تصمیمی داریم و می‌خواهیم چه کاری را انجام دهیم. به عنوان نمونه گاهی تصمیم می‌گیریم که تسلیم محض شویم و به طرف مقابل (مثلا رییس) بگوییم که هر چه شما می‌گویید درست است. گاهی هم تصمیم می‌گیریم که رابطه خود را قطع کنیم. به‌عنوان نمونه تا حدامکان با رییس خود برخورد نداشته باشیم. گاهی هم از در دوستی و محبت وارد می‌شویم. اما حدوسط همه این تعاملات این است که ارتباط خود را در حد ضرورت حفظ کنیم و آن را تا حد امکان به‌طور مناسبتی تنزل دهیم. در مواردی هم تصمیم می‌گیریم که تسلیم حرف او شویم اما شرط و شروطی می‌گذاریم، چارچوب‌هایی را برای خود در نظر می‌گیریم و از او می‌خواهیم که این حد و حدود را رعایت کند.

▪ افرادی که در مقام ریاست قرار می‌گیرند چه ویژگی‌هایی دارند؟

- معمولا افرادی که گرایش بیشتری به سلطه‌گری داشته باشند در جایگاه مدیر و رئیس قرار می‌گیرند. البته احتمال دارد که چنین ویژگی‌هایی از قبل وجود نداشته و به تدریج در آنها به وجود آمده باشد. اما همه جا تفاوت‌های فردی وجود دارد که با توجه به تربیت خانوادگی هر فرد است. یک رییس هرچه پخته‌تر و از نظر شخصیتی سالم‌تر باشد، مشکلات کمتری با زیردستان خود پیدا خواهد کرد. در کل باید دانست که مدیریت «انجام کار به کمک دیگران است». پس افراد ولو در مقام مدیریت و ریاست هم نیاز به سایرین دارند تا کارها به خوبی انجام شود. اگر مدیری، شخصیت سالمی نداشته باشد با زیردستان خود به درستی رفتار نمی‌کند و کارش را هم به خوبی انجام نخواهد داد.

▪ یعنی مقصر هر دو طرف (رییس و مرئوس) هستند؟

- اینکه تقصیر کدام طرف باشد اهمیت زیادی ندارد. مشکل این است که یک نفر شروع به رفتار نادرست می‌کند و طرف مقابل رفتار نادرست دیگری نشان می‌دهد و این تعامل نامناسب، همین‌طور ادامه پیدا می‌کند. تصمیم عاقلانه این است که هر دو طرف در محیط و فضای آرام به وضوح و روشنی با هم صحبت و مشکل خود را عنوان کنند بدون اینکه دیگری را مقصر بدانند.

▪ اما مشکل این است که گاهی ممکن است از دست رییس خود عصبانی شویم. حالا چه کار می‌توان کرد؟

- در اینجا، مدیریت هیجان بسیار مهم است. یعنی باید هیجان خودمان را کنترل کنیم. این کار، مهارتی است که باید بیاموزیم. البته سخت است اما باید بیاموزیم که در آن لحظه که حالت‌های فیزیولوژیک بر ما حاکم است و فشارخونمان بالارفته و عصبانی هستیم، خود را کنترل کنیم و همه حالات خود را تحت اختیار دربیاوریم. وگرنه ممکن است واکنشی نشان دهیم که بعدها از آن پشیمان شویم.

▪ یعنی تا حد امکان خود را با شرایط رییس خود وفق دهیم؟

- البته نمی‌توان کاملا و در هر شرایطی خود را با محیط تطبیق داد. باید حساب کرد و سنجید که آیا این شغل، واقعا ارزش چنین قیمتی را دارد؟ خودمان باید احساس کنیم که کارمان تا چه حد برایمان باارزش است. یکی از راه‌های ممکن این است که به روشی با رییس خود صحبت کنیم و شرایط خودمان را برایش تشریح کنیم. یا اگر این کار عملی نبود، مسایل موردنظر خود را کتبی برایش بنویسیم که مثلا رفتار او چه اثری روی ما گذاشته. همه چیز را برایش روشن کنیم. همه این کارها را باید محترمانه، مودبانه و در محیطی آرام انجام دهیم. اما اگر هیچ روشی اثر نداشت و مثلا رییس بی‌ادب ما به بی‌ادبی خودش ادامه داد، باید یا کار خود را ترک کنیم یا رابطه خود را با رییس به حداقل ممکن برسانیم. این تصمیم با ماست که آیا می‌خواهیم به کار خود ادامه بدهیم یا نه.

▪ داشتن یک رییس بد (از هر جهت) چه اثری روی کارکنانش می‌گذارد؟

- در هر سیستمی، وقتی همه کارکنان تنش داشته باشند به این معنی است که مدیریت سیستم پرتنش بوده است. پیشنهاد می‌شود که جلسه‌ای ترتیب دهیم و در آن همه افراد حرف خود را بزنند و نظرشان را اعلام کنند. به‌عنوان نمونه به رییس خود بگویند که طرز رفتار نادرست شما روی همه ما اثر گذاشته است.

▪ طرز رفتار ما با رییس‌مان باید چگونه باشد؟ آیا حق داریم از او انتقاد کنیم؟

- بله اما تحت شرایطی. لحن صحبت کردن و حالت چهره ما بسیار تاثیرگذار است. همه ما دایما در حال تعامل با یکدیگر هستیم. ما باید یاد بگیریم که نظر واقعی خود را بگوییم. البته این کار سختی است که بیشتر ما آن را به خوبی بلد نیستیم اما باید آن را بیاموزیم. این، یک هنر است که یاد بگیریم حرف خود را چگونه به زبان بیاوریم. نحوه بیان انتقاد یا درخواست ما گاهی ممکن است آزاردهنده باشد. در این صورت حتی اگر حق با ما باشد، انتقاد ما باعث آزردگی طرف مقابل می‌‌شود. پس اگر قصد انتقاد داریم، حتی از رییس خود، باید آن را به نحوی شایسته به زبان بیاوریم که پذیرفته شود. باید برای آموختن چنین مهارت‌هایی، دور و بر خود را به دقت ببینیم و بفهمیم که هر رفتار یا گفتار ما چه اثری روی دیگران دارد.

دکتر آیدا روشن‌ضمیر