دموكراسی در ساحل لیبی

پس از آنكه «معمر قذافی», رهبر لیبی به مخالفت با تروریسم روی آورد و از تلاش برای دستیابی به سلاح های كشتار جمعی رویگردان شد, دولت «جورج بوش» درصدد برآمده است تا به عنوان بخشی از تلاش های خود به منظور برقراری دموكراسی و آزادی در كشورهای عربی, روابط با لیبی را گسترش دهد

در حالی كه سرهنگ قذافی كه زمانی جزو برجسته ترین مخالفان آمریكا در خاورمیانه قلمداد می شد، به یكباره تغییر موضع داده است، اخیراً سناتور جمهوریخواه «ریچارد لوگار» از ایالت «ایندیانا» و رئیس كمیته روابط خارجی آمریكا به طرابلس سفر كرد تا زمینه های گسترش روابط دیپلماتیك با لیبی را كه خواهان تبادل سفیر است، فراهم كند.

پیش از این، وزیران خزانه داری و امور خارجه آمریكا به لیبی سفر كرده بودند، اما گفته می شود كه ممكن است تبادل سفیران به زمان بیشتری نیاز داشته باشد، زیرا قذافی باید قبل از آن، تغییراتی اساسی در لیبی به وجود آورد.

وی چندین دهه با حمایت های آشكار خود از گروه های تروریستی، تغذیه مالی گروه های فلسطینی، كمك های تسلیحاتی به ارتش جمهوریخواه ایرلند و نیز حمایت از برخی سازمان های جدایی طلب اروپایی نظیر باسك، آمریكا و غرب را به خشم آورده بود.

او به مدت ۳۰ سال، ده ها هزار لیبیایی مخالف با حكومت اقتدارگرای خود را زندانی و اغلب آنها را بدون محاكمه اعدام می كرد. او هرگز در فرمان دادن به افراد آموزش دیده خود برای پاكسازی مخالفانش در هر جایی از دنیا یا بمب گذاری در اماكنی كه ارتشیان آمریكایی حضور داشتند، تعلل نمی كرد.

سرهنگ قذافی هنگامی كه با پاریس اختلافات شدیدی داشت، یك هواپیمای غیرنظامی این كشور را در آسمان آفریقا منفجر كرد و در بمب گذاری در پرواز ۱۰۳ پان امریكن بر فراز اسكاتلند متهم شناخته شد.

وی تلاش فراوان كرد تا به سلاح های كشتار جمعی دست یابد، اما به تدریج دریافت كه هرگز قادر به بهره گیری از آنها نخواهد بود. به گفته خود وی، اگر لیبی موفق به ساخت یك بمب هسته ای می شد، این بمب تنها تا جزیره مالت در نزدیكی لیبی برد می داشت.

اما چرا وی بر آن شد تا نظر خود را تغییر دهد و دستیابی به بمب هسته ای را به فراموشی سپارد؟

منتقدان بر این باورند كه در واقع، در طرابلس چیزی عوض نشده است. هنگامی كه هیأتی از كنگره آمریكا به لیبی سفر كرد، قذافی برخی از تجهیزات ساخت بمب هسته ای را به آنان تحویل و وعده داد در كشورش تغییراتی سیاسی ایجاد و دموكراسی را برقرار كند. اما به راستی، سرهنگ قذافی كه از سال ۱۹۶۹ بر اریكه قدرت نشسته و از آن زمان با بوالهوسی بر لیبی حكومت رانده است، می تواند دموكراسی را برقرار كند؟

«محمد شمن» یك روزنامه نگار لیبیایی مقیم آمریكا چندی پیش در مصاحبه با تلویزیون «الحره» گفت كه بازداشت و اعدام در لیبی هنوز یك امر معمول است. وی و بسیاری دیگر از تبعیدیان لیبیایی بر این باورند كه اصلاحات قذافی فقط نوعی حفظ ظاهر ساده است تا بدین طریق بتواند در میان سایر كشورهای دنیا و مردم خود مشروعیت و پرستیژی برای خود بیابد. او حتی برای تحقق اهداف خود، جورج بوش را به لیبی دعوت كرد.

دولت بوش صحبت های رهبر لیبی از اصلاحات را پذیرفته و امیدوار است تا روابط با این كشور را عادی كند. اما در این میان، آمریكا نقض حقوق بشر در لیبی را نادیده گرفته است. این امر منتقدان آمریكایی را برآشفته است، زیرا آنان معتقدند كه بوش در صورتی كه منافعش اقتضا كند، از رژیم های فاسد نیز حمایت می كند.

اما نكته حائز اهمیت این است كه چه چیزی قذافی را واداشت تا در سیاست های خود تغییراتی ایجاد كند؟ به گفته بسیاری از تبعیدی های لیبیایی، «سیف الاسلام» یكی از پسران قذافی بیش از پدرش به تجارت علاقه مند است. بنابراین او و شركایش قصد دارند به یاری پدرش، بخشی از شركت های بزرگ آمریكایی نظیر «مك دونالد»، «پیتزا هات» و «نایك» را تحت سلطه خود درآورند. اما تا زمانی كه لیبی در فهرست آمریكا از كشورهای تروریستی قرار دارد، تجارت با شركت های آمریكایی غیرممكن است.

بنابراین سیف، پدرش را متقاعد كرده است كه ساخت سلاح های كشتار جمعی و حمایت از تروریسم به تجارت آنها خسارت وارد می كند. این عاملی اساسی در تغییر سیاست های قذافی به شمار می آید.

لیبی تغییراتی را برای جهان خارج به نمایش می گذارد، اما در درون هنوز بازداشت مخالفان سیاسی ادامه دارد؛ مطبوعات سانسور می شوند و احزاب سیاسی اجازه فعالیت ندارند. اما این در حالی است كه، سیف كه در دولت لیبی مقامی رسمی ندارد، از هموطنان لیبیایی اش در خارج از كشور دعوت كرده است تا به لیبی بازگردند و در آینده كشور سرمایه گذاری كنند.

مردم لیبی نتوانستند قذافی را از سخنان پیشین خود منصرف كنند، اما رهبران غربی وقت چندانی را برای این كار صرف نكردند و به موفقیت نیز رسیدند و اكنون سرگرم امضای قراردادهای تجاری با لیبی هستند. در این میان، بوش تنها رهبر غربی نیست كه از روابطش با قذافی و چاه های نفت لیبی سود می برد، بلكه رهبران دیگری نیز هستند. «پل مارتین»، نخست وزیر كانادا، «تونی بلر» نخست وزیر بریتانیا، «گرهارد شرودر» صدر اعظم آلمان، «ژاك شیراك» رئیس جمهوری فرانسه و «سیلویو برلوسكونی» نخست وزیر ایتالیا از جمله رهبران غربی هستند كه اخیراً از لیبی دیدار كرده اند.

با این همه، ناراضیان لیبیایی می گویند كه می خواهند شاهد تغییر و تحولاتی واقعی در كشورشان باشند.

منبع: خبرگزاری یونایتدپرس ‎/ ترجمه: هرمز برادران