نگاهی به فرآیند گشایش اعتبار در بانک ها

در تجارت بین الملل استفاده از اعتبارات اسنادی برای واردات و صادرات کالا به عنوان یکی از مهم ترین ابزار پرداخت در هر نقطه از جهان از طریق بانک خریدار گشایش و به وسیله بانک فروشنده به ذی نفع ابلاغ می شود

در تجارت بین الملل استفاده از اعتبارات اسنادی برای واردات و صادرات کالا به عنوان یکی از مهم ترین ابزار پرداخت در هر نقطه از جهان از طریق بانک خریدار گشایش و به وسیله بانک فروشنده به ذی نفع ابلاغ می شود. اما چگونه می شود از این فرایند سوءاستفاده کرد و راه های جلوگیری از آن چیست؟

بعد مسافت و محل استقرار بانک های گشایش کننده و پرداخت کننده وجه اعتبار اسنادی، تأثیری بر فرآیند عملیات بین بانکی ندارد، اما آنچه که حائز اهمیت است و بایستی توسط بانک گشایش کننده اعتبار مورد توجه قرار گیرد، چگونگی انتقال وجه اسناد و یا به عبارت دقیق تر چگونگی بستانکار کردن حساب بانک فروشنده است.

از آنجا که این امکان عملاً وجود ندارد که بانک گشایش کننده اعتبار نزد تمامی بانک های دنیا حساب بانکی داشته باشد، لاجرم بایستی از خدمات بانک دیگری به عنوان بانک پوشش دهنده برای پرداخت وجه اعتبار استفاده کرد. در این حالت بانک پوشش دهنده اعتبار بانکی است که نزد هر دو بانک فروشنده و خریدار دارای حساب است یا بانک گشایش کننده (بانک خریدار یا متقاضی) و بانک پرداخت کننده اعتبار (بانک فروشنده یا ذینفع) نزد بانک پوشش دهنده دارای حساب بانکی هستند. در این صورت بانک گشایش کننده اعتبار، پس از تحقق شرایط اعتبار، وجه اسناد را به حساب بانک پوشش دهنده واریز و از این بانک درخواست می نماید تا وجه واریز شده را به حساب بانک فروشنده واریز کند. بدین ترتیب وجه اسناد از حساب بانک خریدار به حساب بانک فروشنده و در نهایت به بستانکار حساب فروشنده واریز می شود.

باید توجه داشت بانک پوشش دهنده هرگز بدون اجازه بانک گشایش کننده اعتبار اقدام به واریز وجه به حساب بانک فروشنده نخواهد کرد و صرف درخواست بانک فروشنده برای بانک پوشش دهنده مجوز اقدام نخواهد بود.

چنانچه بانک پرداخت کننده وجه اعتبار به فروشنده از بانک پوشش دهنده تأیید قبولی و مسئولیت پرداخت وجه اعتبار را استعلام کند، این تأیید اطمینان خاطر مضاعفی برای بانک فروشنده به دنبال خواهد داشت، به موجب آن اولا از اصالت اعتبار اسنادی صادره مطمئن می شود. ثانیاً اطمینان خاطر حاصل می شود که بانک گشایش کننده ترتیب پرداخت وجه اعتبار را از طریق بانک مدنظر خود از پیش تعیین نموده و مشکلی به هنگام پرداخت وجه اعتبار نخواهد داشت.

ماجرای اخیر از چه جنس بود؟

در جریان آنچه اخیراً به اختلاس سه هزار میلیارد تومانی سیستم بانکی معروف شده، یکی از هفت بانک درگیر در این ماجرا، اقدام به انتشار اسنادی کرده است که تأییدیه بانک پوشش دهنده برای پرداخت وجه اعتبار یکی از آنهاست. به موجب این سند، یکی از شعب بانک صادرات (شعبه ای به غیر از شعبه گشایش کننده اعتبار) در پاسخ استعلام بانک ابلاغ کننده، صراحتاً تأیید کرده است که از سوی بانک گشایش کننده اعتبار مجاز به واریز وجه اسناد به حساب بانک فروشنده شده است.

یکی از نکاتی که بانک کارگزار یا بانک معامله کننده اسناد درنظر داشته و رعایت می کند، درنظر گرفتن حسن شهرت و حسن ایفای تعهد بانک گشایش کننده اعتبار اسنادی است، یعنی هنگام دریافت پیام گشایش اعتبار جهت ابلاغ به ذی نفع (فروشنده)، قبل از این که نوع پیام و متن پیام گشایش اعتبار را بررسی کند، میزان خوش نامی بانک طرف اعتبار اسنادی یا بانک متعهد پرداخت وجه اعتبار اسنادی (همان بانک گشایش کننده) و نحوه دسترسی یا کانال انتقال وجه به ذی نفع و میزان مسئولیت خود را مدنظر قرار داده و سپس اقدام به بررسی کارشناسانه و یا ابلاغ متن اعتبار اسناد وفق مقررات UCP به ذی نفع را می کند.

براین اساس در مرحله معامله اسناد حمل نیز بانک کارگزار یا بانک معامله کننده اسناد حمل، چنانچه اعتبار اسنادی دیداری باشد، پس از قبول و پذیرش اسناد (با توجه به متن اعتبار اسنادی و اختیاری که بانک گشایش تفویض کرده) حساب بانک گشاینده را بدهکار و حساب مشتری را بستانکار می کند. البته دراین مورد نیز بحث های تفصیلی دیگری وجود دارد، ولی چنانچه نحوه پرداخت در اعتبار اسنادی مدت دار باشد، کارگزار معامله کننده اسناد هنگام ارسال اسناد طی پیامی سررسید پرداخت مورد تعهد بانک گشاینده و مبلغ اسناد مورد پذیرش را به بانک گشایش کننده اعلام و درخواست تأیید سررسید و مبلغ را می کند که براساس عرف موجود و وفق مقررات UCP بانک گشاینده بلافاصله باید ظرف مدت پنج روز کاری از تاریخ دریافت اسناد حمل و پیام بانک کارگزار پیام قبولی یا عدم قبولی خودرا اعلام کند و براساس مقررات UCP، چنانچه بانک گشایش کننده ظرف مدت مقرر پیام قبولی یا تأیید خود را ارسال نکند، بانک کارگزار چنین تلقی می کند که سررسید و مبلغ، مورد تأیید بوده و هیچ گونه اعتراضی بعد از این تاریخ متوجه بانک کارگزار نخواهدبود.

با این فرض چنانچه بانک کارگزار درخواست تنزیل اسناد را از طرف فروشنده داشته باشد (حتی اگر پیام تأیید بانک گشایش کننده را دریافت نکرده باشد)، با توجه به مقررات و ضوابط (بین المللی و داخلی) بانک می تواند اسناد را به اتکاء تعهد و تضمین بانک گشایش کننده که در تعریف اعتبار اسنادی آمده (وفق تعریفUCP که مورد پذیرش تمامی بانک های بین المللی و وفق نظر اتاق بازرگانی است) تنزیل را به انجام برساند.

در این گونه موارد، بانک های تنزیل کننده اسناد با توجه به مطالب مطروحه فوق در سررسید، به خودی خود و با توجه به مجوزی که قبلا و هنگام گشایش اعتبار در متن اعتبار اسنادی دریافت کردند، حساب بانک گشایش کننده را بدهکار کرده و حساب های داخلی خودشان را تسویه می کنند یا از طریق بانک پوشش دهنده وجه را تأمین و اقدامات داخلی خودشان را به انجام می رسانند.

نحوه گشایش اعتبار اسنادی در بانک

برای گشایش اعتبار ابتدا خریدار یا متقاضی تقاضای خود را به بانک گشاینده اعتبار یا بانک خریداری ارائه می کند. در مرحله اول خریدار باید قرارداد فروش با فروشنده مستقل از بانک تنظیم و درخواست گشایش اعتبار و پیش فاکتور خود را به بانک گشاینده اعتبار ارائه بدهد.

فرم ثبت سفارش، کارت بازرگانی معتبر، بیمه نامه، پیش فاکتور دریافتی از فروشنده به نام خریدار، اعتبارسنجی (اخذ اطلاعات اعتباری از مراجع ذی صلاح)، تعیین و اخذ وثیقه ها و تضمین ها و اطمینان از نبود ذی نفع واحد در خریدار و فروشنده جزو وظایف بانک گشاینده اعتبار است.

دراین مرحله گشایش اعتبار صورت می گیرد و بانک گشاینده اعتبار آن را به بانک فروشنده یا بانک ذی نفع ارجاع می دهد. بانک فروشنده یا بانک ابلاغ کننده باید هویت فروشنده را احراز کند و پس از دریافت متن اعتبار با احراز اصالت ظاهری، بدون قبول هرگونه مسئولیت آن به فروشنده ابلاغ کند.

در این مرحله اعتبار به فروشنده ابلاغ می شود. تهیه و تحویل کالا به خریدار حسب مقررات حاکم بر تحویل کالا اینکوترمز ۲۰۱۰ و تهیه و ارائه اسناد مندرج در اعتبار به بانک برای دریافت وجه آخرین مرحله از اولین بخش گشایش اعتبار بانکی است.

مرحله بعد مرحله معامله اسناد شامل کنترل، قبول و پذیرش پرداخت درسررسید است. در بخش نخست بانک فروشنده وجود دارد که بررسی اسناد ارائه شده توسط فروشنده و احراز مطابقت آن با شرایط مندرج در متن اعتبار از وظایف اوست. همچنین ارسال اسناد به بانک گشاینده، اخذ وجوه از بانک گشاینده در سررسید و پرداخت به ذی نفع در سررسید از دیگر وظایف اوست.

پس از آن اسناد کنترل و برای بانک خریدار ارسال می شود. بانک خریدار پس از دریافت کنترل اسناد و مطابقت با اعتبار صادرشده قبول و پذیرش پرداخت وجه اسناد را به بانک فروشنده در سررسید اعلام می کند. بانک خریدار با دریافت میان پرداخت از سود خریدار نسبت به پشت نویسی و تحویل اسناد به نامبرده اقدام می کند.

پس از پشت نویسی و تحویل اسناد به خریدار دریافت کالا توسط او انجام می شود. مرحله پایانی گشایش اعتبار در بانک، تنزیل اسناد اعتبارات مدت دار است. دراین مرحله فروشنده درخواست تنزیل اسناد و پرداخت وجه اعتبار به بانک تنزیل کننده را برعهده دارد. همچنین تحویل نامه واگذاری عواید برعهده اوست.

درمرحله بعد بانک تنزیل کننده سررسید و تعهد بدون قید و شرط از بانک گشاینده مبنی بر پرداخت وجه در سررسید را اخذ و نامه واگذاری عواید را دریافت می کند. واریز وجه اعتبار پس از کسر نرخ تنزیل به حساب فروشنده و مطالبه وجه اعتبار در سررسید، پرداخت از بانک گشاینده نیز از دیگر وظایف بانک تنزیل کننده است.

تعهد پرداخت در سررسید به بانک تنزیل کننده در اختیار بانک گشاینده است. همچنین تعهد پرداخت و تسویه نهایی با بانک گشاینده در سررسید پرداخت اعتبار برعهده خریدار است.

منبع: ایسنا