بی اختیاری مدفوع

این اختلال زمانی مطرح می شود که کودکی که حداقل سن او ۴ سال است در مکان و جای نامناسب و یا در لباس خود بطور عمد یا غیر عمد دفع مدفوع دارد و معمولا“بدین صورت است که کودک مدفوع خود را بطور کامل به لباس خودش تخلیه نمی کند و نشت مدفوع رخ می دهد

این‌‌ اختلال زمانی مطرح می‌شود که کودکی که حداقل سن او ۴ سال است در مکان و جای نامناسب و یا در لباس خود بطور عمد یا غیر‌عمد دفع مدفوع دارد و معمولا“بدین صورت است که کودک مدفوع خود را بطور کامل به لباس خودش تخلیه نمی‌کند و نشت مدفوع رخ می‌دهد .

شایع‌ترین مورد این بیماری زمانی است که کودک یبوست دارد و مدفوع خود را نگه می‌دارد، مدفوع سفــت می‌شود و سپس مدفوع شل و آبکی از کنار آن نشت‌کرده و کودک دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شود .

مــواردی نیز وجود دارد که کودک یبوست ندارد و معمولا“ در این نوع نشت مــدفــــوع عمـــــدی می‌باشد و با اختلالات رفتاری و رفتار‌های مقابله‌ای و لجبازی همراه است و گاه به نوعی بیان پنهان خشم کودک نسبت به والدین و طرف مقابل است .

اکثـر کودکانی که مبتلاء به بی اختیاری مدفوع هستند به نظر نمی‌رسد مشکلات رفتاری قابل توجهی داشته باشند ولی عده ای از این کودکان بعلت طرد شدن از سوی اطرافیــان و سرزنش و شماتت توسط آنها اعتماد به نفس پائینی دارند .

ممکن است این کودکان بعلت بوی نامطبوعی که دارند از سوی همسالان طـرد شوند و در نتیجه در این کودکان ارتباط با همتاها و همسالان تحــت تأثیر قرار می‌گیرد .

ایـن بیماری نسبت به شب ادراری شیوع کمتری دارد و حدود ۵/۷ – ۵/۱ در صد کودکان سنین مدرسه به درجاتی گرفتار این بیماری هستند .

شیــوع آن در پسران بیشتر ازدختران است و در شرایط اقتصادی – اجتماعی پائین بیشتر دیده می‌شود . بی اختیاری مدفوع بعلت احساس شرم و خجالـت والدین کلا“ بیماری است که کمتراز آنچه که هست گزارش می‌شود .

● علت این بیماری چیست ؟

نمی‌توان علت واحدی را برای آن در نظر گرفت. معمولا“ ترکیبی از عوامل روانشناختی و رشدی مطرح است در مواردی شروع بیماری بدنبال استرسهایی مانند : اختلاف والدین، بد رفتاری با کودک، آزار جنسی و …… می‌باشد .

باید در این کودکان علل جسمی‌ ایجاد‌کننده یبوست یا اسهال مزمن و مصرف ملین‌ها بررسی شده و رد شود . عده‌ای از این کودکان بعلت شقاق مقعد و سایرمشکلاتی که در ناحیه مقعد دارند، دفع مدفــوع برای آنها دردناک است و همین امر منجر به نگهداشتن مدفوع، تجمع آن، یبوست و بدتر شدن مشـکل مقعد می‌گردد و این چرخه معیوب تکرار شده و در نهایت منجر به نشت مدفوع شل از کنار مدفوع سفت می‌گــردد .

در مواردی به نظر می‌رسد یک کشمکش قدرت بین والد وکودک برسر آموزش توالت بوجود آمده است و کودکی که از نظر سرشتی دشوار و خود رأی است و دوست دارد خودش کنترل اوضاع را بدست بگیرد با مادری روبرو می‌شود که وسواسی و کنترل کننده است و اصرار دارد روی هر رفتار و عمل کودک نظارت و کنترل دقیق داشته‌باشد. در اینجا‌ست که کشمکش قدرتی بین کودک و مادر بوجـــود می‌آید و به نظر می‌رسد در این کشمکش کودک با عمل خود مخالفت با مادر و پا‌فشاری روی خواسته‌های خودش را نشان می‌دهد .

گـاه ممکن است کودک از رفتن به دستشوئی ترس داشته‌باشد و متعاقب آن از این عمل اجتناب‌کند و تا زمانی که ترس کودک بررسی و درمان نشود مشکل کودک ادامه می‌یابد.

همچنین در علت‌شناسی این بیماری نباید تأثیر منفی ناشی از آموزش‌های خشن راجع به کنترل مدفوع را مورد بی توجهی قرار داد .

● درمان :

هدف از درمان آن است که کودک به یک استفاده مستقل و منظم از توالت برسد و مشکلات همراه نیز حل گردد.

بر اساس نوع بی‌اختیاری مدفوع که با یا بدون یبوست می‌باشد درمان طبی متفاوت است. قبل از شروع درمان باید یک ارزیابی دقیق از نظر مسائل طبی، اجتماعی و روانشناختی انجام پذیرد و نیز باید دوره‌ای را برای مشاهده و ثبت آلوده‌سازی او بطور دقیق اختصاص داد و باید به خانواده آموزش کافی در مورد مشکل داده شود تا خانواده با توسل به روشهای تنبیهی نامناسب، وضعیت کودک را بحرانی نکنند. حتماً باید از تشویق صحیح و مناسب برای زمانهایی که کودک مدفوع خود را کنترل داشته و آن را درمحل مناسبی دفع کرده‌است، استفاده شود. علاوه بر موارد فوق توجه به نکات زیر در کنترل مدفوع این کودکان مهّم است.

▪ بطـور مرتب و منظم، ۲۰ دقیقه پس از صرف هر وعده غذا، کودک به مدت ۱۰ دقیقه روی دستشویـی بنشیند تا حرکات رود‌ه‌ای او افزایش یا بــد .

▪ از تشویق، پاداش و جایزه‌های ویژه برای دفع مناسب مدفوع کودک استفاده کنیم .

▪ از پیامدهای تنبیهی مناسب استفاده‌کنیم و به روشهای نامناسبی چون تنبیه فیزیکی، سرزنــش، تحقیر، شماتت و مقایسه کودک با دیگران متوسل نشویم.

● آینده این کودکان چگونه است ؟

اوج بهبودی برای پسران در سن ۶ سالگی و برای دختران در سن ۸ سالگی می‌باشد از این سنین به بعد کاهش تدریجی بیماری وجود دارد تا سن ۱۶ سالگی که بیماری در هر دوجنس بطور کامل ناپدید می‌شود .

دکتر فریبا عرب‌گل