دین وسینما

۱ ) دین در سطح عامیانه آن و به صورت سنت‌ها و رسوم در بیشتر فیلم‌های ما حضور دارد. آدم‌های فیلم‌ها رفتار عادی و غریزی خود رادارند و به هنگام رویارویی با مشکلات از راه‌های رایج بهره‌ …

۱ ) دین در سطح عامیانه آن و به صورت سنت‌ها و رسوم در بیشتر فیلم‌های ما حضور دارد. آدم‌های فیلم‌ها رفتار عادی و غریزی خود رادارند و به هنگام رویارویی با مشکلات از راه‌های رایج بهره‌ می‌گیرند. آنها به هنگام رسیدن به بن‌بست حس دینی‌شان گل می‌کند به زیارت می‌روند،‌ محاسن می‌گذارند و به نماز می‌ایستند. دین در این‌گونه فیلم‌ها مشغله ذهنی آدمها نیست و از آنجایی که هرکس رفتارش تابع منطقی است؛ منطق این آدم‌ها می‌تواند براساس غریزه، عادت یا حسابگری باشد اما قطعا دین نیست. (نمونه می‌خواهید: تقریبا تمام فیلمفارسی‌های دهه ۴۰ و ۵۰ و ... ۶۰)!

۲) در دومین سطح، دین فقط به مثابه اعمال و شعائر دینی (مانند نماز خواندن، زیارت و ...) مطرح می‌شود. دین برای آنها عبارت است از انجام دادن اعمال و مناسکی خاص و لاغیر. این شخصیت‌ها گرچه متدین هستند اما دغدغه دینی ندارند. نمونه ا ین شخصیت‌ها را در فیلم‌هایی که داعیه فیلم دینی را دارند بسیار مشاهده می‌کنیم (نمونه می‌خواهید: عرفان بازی‌های “مهرجویی” و فضاهای سنتی “حاتمی” و ...)

۳) در سطح برتر (و آرمانی‌) شخصیت‌های مثبت در یک فیلم دینی کسانی هستند که دین بر وجود شخص مومن مسلط است، رفتار و گفتارش را شکل می‌دهد، طریقت اوست و نیز حقیقت وجود او. این شخصیت، غریزه و عقل حسابگر دارد اما آنها را در مقابل دین به کار نمی‌گیرد. دین برایش در همه جا حضور دارد. منطق رفتار و گفتار او به گونه‌ای دیگر است. مصلحت‌اندیشی در او دیده نمی‌شود و دست به کاری می‌زند که دیگران او را حتی زیان‌بخش می‌بینند اما او - براساس شناخت خود - آن‌ را عین صواب می‌داند. (نمونه می‌خواهید؟ شخصیت “توماس مور” در فیلم “مردی برای تمام فصول”) می‌بخشید که نمونه ایرانی ارائه نکرده‌ام)!

فیلمساز سینمای دینی نخست باید شخصیت‌پردازی دینی را این‌گونه درک کند و آنگاه آن را به تصویر بکشد. پس از آن می‌تواند به مناسک دینی بپردازد.

ایران محسنی