باغ وحش در آسمان

اگر بخواهید پلیكان، خرچنگ و قو ببینید، كجا می روید؟ پاسخ ساده است. باغ وحش! ولی اگر اخترشناس باشید، احتیاجی نیست به باغ وحش بروید. چرا كه با یك تلسكوپ قوی و كمی تخیل، می توانید …

اگر بخواهید پلیكان، خرچنگ و قو ببینید، كجا می روید؟ پاسخ ساده است. باغ وحش! ولی اگر اخترشناس باشید، احتیاجی نیست به باغ وحش بروید. چرا كه با یك تلسكوپ قوی و كمی تخیل، می توانید در آسمان شب هر یك از این موجودات را ببینید.

این مطلب زیاد هم دور از ذهن نیست. آسمان شب همیشه تخیل انسان ها را تحریك كرده است. سال ها پیش وقتی مردم ستاره ها را تماشا می كردند، با تخیلشان می توانستند اشكال دیو، پرنده و قهرمانان افسانه ای را ببینند، برخی از تصاویر تخیلی آنان، امروزه جزو صورفلكی ماست. سال ها پس از آن، وقتی اخترشناسان با كمك تلسكوپ شروع به تحقیق در آسمان كردند، ستارگان بیشتری دیدند. ولی بجز آن، توده های عجیب، مه آلود و نامعلومی را نیز مشاهده كردند.

ابرهای غول پیكر

اخترشناسان این توده ها را سحابی می نامند كه واژه یونانی این لغت به معنای ابر است. البته سحابی درواقع ابر است، اما از گاز و غبار هم تشكیل شده است.

اخترشناسان هرقدر بیشتر درباره سحابی ها تحقیق می كنند، بیشتر به اشكال آشنای آنها پی می برند. درست مانند شما كه گاهی ابرهای آسمان را به اشكال مختلفی مانند یك دلقك یا یك گاو می بینید، اخترشناسان نیز اشكال شبح واری را كه در فضا شناورند، می بینند. برای نمونه آنها یك سحابی را قو و سحابی دیگری را خرچنگ می نامند. آنها حتی نام یكی از سحابی ها را كله اسبی گذاشته اند.

سحابی مانند ابر حركت یكنواختی دارد. اما باید سال ها سحابی را تماشا كنید تا متوجه تغییر آن شوید. سحابی ها بسیار عظیم و خیلی دورند و به نظر ما به شكل یخ هایی در فضا هستند.

تولد ستاره

برخی از سحابی ها، محل تولد ستاره های جدید و برخی دیگر باقی مانده ستارگان مرده یا درحال نابودی هستند. اما همه سحابی ها یك وجه مشترك دارند: مانند ستارگان از مواد مشابهی به وجود آمده اند.

سحابی كه محل تولد و شكل گیری ستارگان باشد از گازهای هیدروژن و هلیوم و غبار تشكیل شده است. برخی از آنها تیره اند و علت این تاریكی آن است كه برخی از سحابی ها مانع عبور نور ستارگان پشت خود می شوند. معروف ترین سحابی تاریك «كله اسبی» نام دارد كه در مقابل یك سحابی روشن قرار گرفته است.

درطی بیش از میلیون ها سال، ستارگان می توانند در سحابی تاریك شكل بگیرند. اگر یكی از ستارگان دمای زیادی داشته و از خورشید گرم تر باشد، آن ستاره می تواند سحابی تاریك را تبدیل به سحابی درخشان كند. چنین سحابی در تصاویر به رنگ قرمز است كه این امر به دلیل انرژی ستارگان داغی است كه در میان سحابی وجوددارند. به نظر ستاره شناسان، هر ستاره ای از جمله خورشید ما در سحابی مانند سحابی قو، كله اسبی یا پلیكان به وجود آمده است.

وقتی ستارگان می میرند

ستارگان هم می میرند. بیشتر آنها به آرامی می میرند و سحابی دیگری را به وجود می آورند. سطوح بیرونی این ستارگان منبسط شده و تبدیل به لایه های نازك گاز می شود كه اجرام آسمانی نامیده می شوند.

در مركز این سحابی ها ستارگان بیش ازاندازه داغی وجوددارند كه درونشان منقبض است و «كوتوله های سفید» نامیده می شوند. كوتوله های سفید موجب می شوند كه سحابی كم نورتر شود.این سحابی ها از سحابی های دیگر كوچك ترند. درحقیقت، وقتی این نوع سحابی كشف شد، اخترشناسان تصورمی كردند كه این سحابی ها شبیه سیارات هستند. به همین دلیل دانشمندان آنها را سحابی نجومی نامیدند. اما همه ستارگانی كه می میرند این خصوصیات را ندارند. انبوه بسیاری از ستارگان هنگام نابودی دچار انفجار عظیمی می شوند كه به آن «سوپرنوآ» می گویند. هیچ حادثه ای در كهكشان ما وحشت انگیزتر از این حادثه نیست. برای لحظاتی، یك سوپرنوآ درخشش بیلیونها خورشید را پیدامی كند. در نودسال پیش، درخشش یكی از سوپرنوآها چنان شدید بود كه در روشنایی روز نیز قابل مشاهده بود.