چرا کوسه ها حمله می کنند

حدود ۴۰۰ گونه متفاوت کوسه در سراسر دنیا وجود دارد و از این تعداد, حدود ۳۰ گونه در خلیج فارس زندگی می کنند

حدود ۴۰۰ گونه متفاوت کوسه‌ در سراسر دنیا وجود دارد و از این تعداد، حدود ۳۰ گونه در خلیج فارس زندگی می‌کنند. تنوع کوسه‌ها در شکل، اندازه، رنگ و حتی زیستگاه مثال‌زدنی است. کوسه‌ها بدون تردید یکی از زبده‌ترین شکارچیان دریاها هستند ولی آمار خطرهایی که بقای آنها را تهدید می‌کند، بسیار قابل تامل است. اهمیت کوسه‌ها در چیست و چرا حفاظت از آنها بشدت توصیه می‌شود؟

کوسه ها جزو شکارچیان راس هرم غذایی هستند و اهمیت آنها دقیقا به واسطه همین نقشی است که در اکوسیستم های آبی ایفا می کنند. سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) تحقیقات دانشمندان نشان داد حضور «شکارچیان راس هرم» غذایی و نحوه تغذیه آنها، نه تنها باعث سلامت اکوسیستم ها بلکه حتی باعث غنی تر شدن آنها می شود. حذف موجودات ضعیف و تاثیر بر تنوع بیولوژیک مشخصاً حاصل حضور شکارچیان راس هرم در زنجیره غذایی است.

کوسه ها در طول تاریخ موجودات ترسناکی برای بشر بوده اند، اما تنها گونه های بسیار معدودی از آنها توانایی شکار انسان را دارند، گونه هایی نظیر کولی گرگ، کولی شش دندان و کولی بیلی از گونه های سریع و البته خطرناک خلیج فارس هستند که معمای زیست آنها کماکان از ابهام خالی نیست. تحقیقات گسترده روی جمعیت کوسه ها نشان داده یکی از مهم ترین عوامل تهدید بقای آنها، انسان ها هستند. باورهای غیرعلمی همچون گرم بودن گوشت کوسه، تاثیر قرص ها و روغن های کوسه بر انواع دردهای استخوانی و مفصلی و افزایش سوی چشم در کنار صید بی رویه و البته انواع آلودگی ها از دلایل کاهش جمعیت و در معرض خطر قرار گرفتن گونه های متعدد کوسه هاست. آمارهای جهانی نشان می دهد تعداد حمله کوسه ها به انسان، حداقل با آمار تلفات این حیوان توسط انسان به هیچ وجه قابل قیاس نیست.

دلایل حمله کوسه ها

در اغلب کتاب ها یا فیلم ها نشان داده می شود، کوسه ها مدام در جستجوی شکار هستند، شاید این تنها تصویر نقش بسته از کوسه ها در ذهن بسیاری از کودکان باشد: موجودات خطرناکی که بدون هیچ علتی حمله می کنند و هر کسی را که در مسیرشان باشد، می خورند اما آیا چنین تفکری واقعیت دارد؟ دانشمندان سال هاست روی نحوه شکار و حمله کوسه ها مطالعه می کنند. بسیاری از دانشمندان باسابقه که در این عرصه فعالیت کرده اند، باور دارند رفتارشناسی کوسه ها معمولا سخت و شاید غیرممکن است و همین مساله باعث می شود نتوان با قطعیت کامل، دلایل حملات کوسه ها را توضیح داد. با توجه به این که حمله بسیاری از کوسه ها ناگهانی اتفاق می افتد، معمولا قربانیان و حتی تماشاگران واقعه نمی توانند توصیف دقیقی از آنچه تجربه کرده اند، ارائه دهند. از مجموع دلایلی که برای حمله کوسه ها ذکر شده، برخی جالب توجه تر است که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد:

الف: حمله برای غذا

بحث های زیادی بر سر این نظر وجود دارد که آیا کوسه ها برای طلب غذا به انسان ها حمله می کنند یا خیر؟ نظر دانشمندان در این باره کمی با نظر عوام تفاوت دارد. آنها باور دارند رفتار کوسه ها هنگام تغذیه از طعمه های رایج کاملا با زمانی که به انسان ها حمله می کنند، فرق دارد. مطالعه ۱۲۰۰ مورد حمله کوسه به انسان نشان می دهد، از هر چهار مورد حمله، سه بار آن به قصد کشتن نبوده. متخصصان بر این عقیده پافشاری می کنند که اگر کوسه ها بخواهند طعمه خود را بخورند، قطعا این کار را انجام می دهند در حالی که در اغلب حمله های کوسه به انسان، حیوان اغلب به دور انسان ها می گردد چنانچه گویی می خواهد شرایط را بررسی کند. در عین حال مطالعه ۱۲۰۰ مورد حمله کوسه به انسان در سراسر جهان نشان می دهد اغلب کوسه ها پس از یکی دوبار حمله قاطع به انسان ها، دست از آن می کشند.

ب: اشتباه در تشخیص

احتمال دیگری که درباره علت حمله کوسه به انسان ها مطرح شده، امکان تشخیص اشتباه انسان با شکارهای دیگر از جمله ماهیان بزرگ یا حتی فک هاست. دانشمندان استرالیایی حملات متعددی از جانب کوسه ها را به تخته های شنا و قایق های کوچک ثبت کرده اند که در آنها حیوان فقط ضربه ای می زند و سپس عرصه را خالی می کند، اما آیا کوسه ها از خوردن چوب لذت می برند ؟ طبیعی است وقوع چنین اتفاقاتی فقط ناشی از تشخیص اشتباه حیوان است.

پ: فرضیه کوسه های سرکش

دهه ۵۰ (۱۳۲۹ تا ۱۳۳۹) یک محقق استرالیایی به نام دکتر ویکتور کوپلسن، نظری با عنوان «کوسه های سرکش» را مطرح کرد. این محقق پس از بررسی های زیاد سرانجام به این نتیجه رسید که بیشتر حملات از جانب کوسه ها (حداقل در آب های استرالیا) توسط کوسه های تنها انجام می شود و این در حالی است که حمله دسته جمعی کوسه ها به انسان پدیده بسیار نادری است. ادامه تحقیقات کوپلسن نشان داد بسیاری از حملات زنجیره ای اغلب توسط کوسه های تنها انجام می شود. به عنوان مثال در جاهایی که برای چند سال هیچ حمله کوسه ای گزارش نشده، ناگهان تعداد زیادی حمله آن هم طی یک دوره نسبتا کوتاه رخ می دهد. انگشت اتهام در این موارد به سمت کوسه های سرگردان و تک گرفته می شود. این فرضیه کماکان طرفداران زیادی دارد.

ت: تعیین قلمرو

یک توضیح روشن برای تعدادی از حملات کوسه ها این است که آنها سعی می کنند از مزاحمت های انسانی و تعدی به قلمروشان اجتناب کنند. این رفتار از بسیاری جهات با سایر موجودات از جمله حیوانات اهلی تفاوتی ندارد، شاید تنها نقطه تمایز آن در سلاح متفاوت کوسه ها باشد.

ث: تحریک کوسه ها

حس ناامنی یکی دیگر از مواردی است که کوسه ها را وادار به حمله می کند. رفتارشناسی کوسه ها نشان داده بسیاری از حملات به غواصان و ماهیگیران به واسطه ابزارهایی است که آنها با خود حمل می کنند. برای یک کوسه، حتی یک ماهیگیر کنار ساحل هم می تواند زنگ خطر به حساب بیاید.

علائم خطر

تحقیقات نشان داده وقتی کوسه ها به واسطه صداهای غیرعادی یا حرکات سریع احساس خطر می کنند، نخست سرشان را اندکی بالا گرفته، سپس دم شان را تکان می دهند. در این شرایط معمولا باله های جلویی به پایین فشرده شده و پشت حیوان تاحدودی قوس برمی دارد.

اغلب کوسه ها عادت دارند هنگام خطر به دور خود پیچیده، دوباره برگردند و در مسیرهای مارپیچ به شنای خود ادامه دهند اما هنگامی که کوسه ها در کنار دریا احساس خطر کنند، برخورد آنها کمی فرق دارد زیرا در این مواقع به دلیل احساس ناامنی، معمولا صدای حیوان و حرکات نمایشی و تهاجمی اش بیشتر می شود. تحقیقات در استرالیا نشان داده اغلب حمله ها بعدازظهر رخ می دهد، اما به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و جریان های متفاوت آبی، در مورد دیگر مناطق طبیعتاً تحقیقات بیشتری لازم است.

مهاجرت؛ راز کوسه ها

هر سال جمع کثیری از کوسه ها به واسطه تغییرات دمایی آب، مسیر مهاجرت در پیش می گیرند. کوسه ها اغلب از آب های گرم گریزان هستند و همین مساله یکی از دلایل مهاجرت آنهاست.

درست است که در زمستان، بیشتر کوسه ها شنا در مسیر خط استوا را ترجیح می دهند، اما با گرم شدن هوا، مشخصا از تغییرات اقیانوسی تبعیت می کنند و به آب های خنک تر می روند. با این حال برخی کوسه های کوچک از جمله گربه کوسه ها ترجیح می دهند در قلمروی محدود و منحصربه فرد خودشان باقی مانده و مهاجرت نکنند.

طول عمر

هر چه یک کوسه آرام تر رشد کند، طبیعتا مدت زمان بیشتری زنده خواهد ماند. اغلب کوسه ها ۲۰ تا ۳۰ سال عمر می کنند. برخی دیگر نیز نظیر سگ کوسه حداقل ۴۰ سال عمر می کند در حالی که بعضی گونه ها ممکن است حتی بیشتر از ۱۰۰ سال عمر کنند.

عادات عجیب

آیا می دانستید برخی کوسه ها از همنوعان خود تغذیه می کنند؟ از هزاران تخمی که در بدن کوسه مادر رشد می کند، تنها تعداد کمی به کوسه بالغ تبدیل می شود. علت این مساله را باید در طبیعت متفاوت آنها جستجو کرد. گروه اول بچه کوسه هایی که از تخم خارج می شوند، از دیگر تخم های باز نشده تغذیه می کنند، اما اطلاعات درباره زادآوری برخی گونه ها از جمله کوسه سفید بزرگ بسیار کم است زیرا صید یک کوسه سفید باردار اغلب کار بسیار سختی است بخصوص این که حیوان در این زمان بسیار منزوی می شود. دانشمندان معتقدند کوسه های قدیمی تخمگذار بوده اند، اما امروز تعداد بیشتری از کوسه ها زنده زا هستند. این به آن معناست که تخم ها در بدن کوسه ماده کامل شده و همگی در قسمت مجزایی نگهداری می شوند. غذای جنین از طریق محتویات موجود در تخم و بعضی اوقات از مازاد غذای بدن مادر تامین می شود. برخی کوسه ها در یک زمان فقط دو بچه به دنیا می آورند. به عنوان مثال درباره کوسه ببری شنی، هر دو بچه تقریبا به اندازه نصف مادرشان هستند. این در حالی است که گونه ای نظیر کوسه آبی بیشتر از صد نوزاد در یک مرتبه به دنیا می آورد. جالب است بدانید در برخی کوسه ها مثل سگ کوسه، دوران بارداری ۲۲ ماه طول می کشد و این مدت، طولانی ترین زمان بارداری میان کوسه هاست.

فرناز حیدری

منابع: NRDC / Hunters Of The Wild