بررسی جایگاه سازمان اوپک در مقطع نظم نوین جهانی

تشکیل سازمان اوپک در اوایل دهه ۱۹۶۰سبب گشت تا کشور های صادر کننده نفت جهان سوم برای چندین دهه با اتکا به قدرت سازماندهی شده خود از نقش موثرتری نسبت به گذشته بر خوردار شوند

تشکیل سازمان اوپک در اوایل دهه ۱۹۶۰سبب گشت تا کشور های صادر کننده نفت جهان سوم برای چندین دهه با اتکا به قدرت سازماندهی شده خود از نقش موثرتری نسبت به گذشته بر خوردار شوند .با فرو پاشی نظام دو قطبی جهانی وحذف فشار های ناشی از این نظام وعدم استقرار نظامی جانشین ، انتظار می رفت تا اعضای سازمان اوپک با اتکا به قدرت تولید نفت خود ، برخورداری از ذخایر عمده انرژی جهان ونیاز روز افزون جوامع صنعتی و کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به اصلی ترین حامل انرژی جهان ، به وزنه های سیاسی قابل توجهی در نظام بین الملل تبدیل شوند.

هدف از این رساله بررسی جایگاه سازمان اوپک در دوران گذار نظم نوین جهانی می باشد . نتایج تحقیقات انجام یافته نشان دهنده عدم بهبود جایگاه این سازمان در عرصه بین الملل در مقطع مذکور می باشد . بررسی مجموعه عوامل برو ن سازمانی ودرون سازمانی موثر بر عملکرد سازمان اوپک در مقطع نظم نوین جهانی از عمده مباحثی است که دراین پژوهش به آن پرداخته شده است.

تاسیس "اوپک گاز" اولین بار در سال ۸۲ بین برخی کشورهای عضو اوپک مطرح شد و وزیر نفت وقت امارات در آن زمان از تشکیل سازمانی شبیه اوپک برای گاز خبر داده بود.

عبید سیف الناصری گفته بود: در گذشته تلاشها و پیشنهادهایی برای تاسیس سازمان کشورهای صادر کننده گاز شبیه اوپک انجام شد، ولی هنوز اقدام عملی در این باره صورت نگرفته است.

وی در پاسخ به این سوال که «آیا این سازمان مانند اوپک قیمت، عرضه و تقاضا را تعیین خواهد کرد یا خیر» گفته بود: تعیین قیمت گاز باید توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین شود و تعیین آن از سوی یک سازمان به نفع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان نیست.

یک روز پس از اظهارات وزیر نفت امارات در خصوص تشکیل اوپک گازی، وزیران ۱۵ کشور اولین قدم را برای تاسیس «اوپک گاز» در تاریخ ۲۵ اسفند ۸۲ برداشتند.

وزیران حاضر در همایش کشورهای صادر کننده گاز که در مصر برگزار شده بود، بر تبدیل این همایش به سازمانی شبیه اوپک تاکید کرده بودند که این بیانیه اولین اقدام عملی برای تاسیس «اوپک گاز» به حساب می آمد.

وزیران حاضر در این همایش خواستار ایجاد سازمانی برای صادرات گاز شده بودند که دارای دبیرکلی، دبیرخانه عمومی مقر دایمی و مرکز اطلاع‌رسانی باشد.

به گزارش فارس، کوکوشین رییس وقت کمیسیون امور اجتماعی دومای روسیه نیز پس از آغاز مراحل اولیه مذاکرات مربوط به تاسس اوپک گاز گفته بود که روسیه نیز خواستار تاسیس «اوپک» گاز است.

وی که در آن زمان با ‌محسن امین زاده معاون وقت وزارت امور خارجه ایران گفت و گو می کرد، بر اهمیت پیشنهاد تاسیس «اوپک» گاز تاکید کرده بود.

محسن امین زاده نیز در این مذاکرات تصریح کرده بود، ایران آمادگی خود را برای پیگیری این موضوع اعلام می‌کند.

گزارش خبرنگار فارس حاکی است، پنج ماه پس از آنکه وزیران ۱۵ کشور در همایش کشورهای صادرکننده گاز در مصر بر تشکیل دبیرخانه سازمان اوپک گاز تصریح کرده بودند، دفتر اجرایی «اوپک گاز» تاسیس شد.

بنابراین گزارش، ایران و ۱۴ کشور بزرگ صادرکننده گاز با تشکیل دفتر اجرایی شبیه دبیرخانه اوپک، اولین قدم را برای تاسیس «اوگک» (سازمان کشورهای صادرکننده گاز) برداشته‌اند.

در آن زمان (تیر ماه ۸۳) یکی از اهداف تشکیل این دفتر اجرایی، برگزاری مجمع کشورهای صادرکننده گاز در جهان اعلام شده بود.

اولین نشست رسمی این دفتر اجرایی با حضور ۱۵ عضو، ۱۵ تیر ۸۳ در قاهره پایتخت مصر برگزار شده است و کشورهای ایران، روسیه، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، ونزوئلا، نیجریه، مصر و الجزایر از مهمترین اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز بودند.

وزیران این کشورها تصریح کرده بودند، این سازمان صرفا" هدف همکاری بین کشورهای عضو را دنبال می‌کند و در پی تاثیرگذاری بر بازار مانند اوپک نیست.

بحث تشکیل اوپک گاز پس از این مذاکرات مسکوت ماند تا این که اوایل سال جاری (۸۵) بار دیگر از سوی الجزایر و روسیه مطرح شد و با واکنشهای متعددی روبرو گردید.

فاتح بیرول یک کارشناس ارشد سازمان بین المللی انرژی تاکید کرده بود ، طرح روسیه و الجزایر برای تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده گاز ، موجب تمایل بیشتر کشورهای بزرگ مصرف کننده انرژی به مصرف زغال سنگ و انرژی هسته ای خواهد شد .

وی افزود : تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده گاز ، موجب افزایش نگرانیهای بین المللی در خصوص قیمت گاز طبیعی خواهد شد .

اظهار نظر فاتح بیرول در خصوص نگرانیهای بین المللی بی مورد نبود، چرا که ناتو بلافاصله از تشکیل «اوپک گازی» ابراز نگرانی کرده بود. کارشناسان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با ابراز نگرانی از تصمیم روسیه برای تشکیل "اوپک گازی" نسبت به سلطه روسیه بر اروپا در اثر تشکیل این سازمان هشدار داده بودند.

کارشناسان اقتصادی ناتو به تصمیم روسیه برای تشکیل اوپک گازی اشاره کرده و نسبت به عواقب این تصمیم برای اروپا هشدار داده بودند.

بر اساس گزارشی که توسط کمیته اقتصادی ناتو تهیه شده بود دولت روسیه قصد داشت سازمانی شبیه اوپک در بخش گاز طبیعی تشکیل دهد. ایران، الجزایر، لیبی، قطر، و کشورهای آسیای مرکزی کشورهای مورد نظر برای تشکیل اوپک گازی اعلام شده بودند.

ناتو در این گزارش تصریح کرده بود که انگیزه دولت روسیه از تشکیل این سازمان کاملا سیاسی است. روس‌ها در نظر دارند با تشکیل این سازمان از یک سو اهرم فشار نیرومندی علیه اروپا داشته باشند و از سوی دیگر نفوذ و سلطه خود بر منطقه آسیای مرکزی را گسترش دهند.

این در حالی است که کرملین هرگونه انگیزه سیاسی در بخش انرژی خود را رد کرده بود.

معاون سخنگوی کرملین گفته بود:« راهبرد ما ‌در بخش انرژی تعامل متقابل میان تولید‌کنندگان ومصرف‌کنندگان است.»

وی تاکید کرده بود: «تنها یک دیوانه می‌تواند تصور کند که ما از گاز خود به عنوان ابزاری علیه اروپا استفاده کنیم.»

این بحثها مجددا" به کما رفت که آخرین بار هفته گذشته پیشنهادی از سوی ایران به روسیه برای تشکیل این سازمان مطرح شد و روسها نیر از آن استقبال کردند.

رییس جمهور روسیه در آخرین اظهار نظرها در این خصوص تاکید کرد ، پیشنهاد تشکیل اوپک گازی یک ایده بسیار جالب است و در مورد آن فکر خواهم کرد .

ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه طی کنفرانسی خبری ، تصریح کرد : روسیه به همکاریهای خود با کلیه کشورهای تولید کننده نفت و گاز ادامه خواهد داد . ما در حال مذاکره با کارشناسان و مقامهای ایرانی برای تشکیل اوپک گازی هستیم . مسکو به همکاریهای انرژی خود با ایران ادامه خواهد داد .

وی در عین حال گفت : روسیه در حال حاضر تصمیمی برای تشکیل کارتلی مثل اوپک ندارد ولی به دنبال گسترش همکاریهای خود با کشورهای بزرگ تولید کننده انرژی از جمله ایران است .

سیدرضا کسایی زاده مدیر عامل شرکت ملی گاز نیز در آخرین واکنشهای رسمی به تشکیل اوپک گاز گفته است، تشکیل این سازمان در دستور کار وزارت نفت ایران قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار فارس، ایران و روسیه که به تنهایی حدود نیمی از ذخایر گازی جهان را در اختیار دارند، می توانند در دنیای صنعتی که انرژی حرف اول را می زند، نقش تعیین کننده ایفا کنند و این محقق نمی شود مگر با تشکیل یک سازمان قوی بین کشورهای بزرگ صادرکننده گاز در جهان.

اهم فعالیتهای وزارت نفت (۱۳۸۳-۱۳۷۶ ) درمجموعه : نفـت وتـوسعـه (۵) انتشـاریـافـت اهم فعالیتهای وزارت نفت دردوره برنامه های سوم وچهارم توسعه اقتصادی طی سالهای (۱۳۸۳-۱۳۷۶) درکتاب نفت وتوسعه (۵ ) منتشرشد به گزارش روابط عمومی وزارت نفت ، این کتاب در۱۴ فصل به فعالیت های صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است . نفت وتوسعه (۵) درابتدا باگزارش کوتاهی ازوزیرنفت که مروری بر: اهداف ، راهبردهاوارزشهای نوین سازمانی ، نفت وامنیت ملی ایران ، ایران - اوپک وتحولات بازارجهانی نفت ، منابع انسانی ومدیریت ، پژوهش ، ارتقای فناوری ملی وانتقال فناوری ، ارتقای سلامت اداری درصنعت نفت ، حساب ذخیره ارزی ، تنظیم روابط مالی بین دولت وشرکت ملی نفت ایران ، دستاوردطرح های اجرایی ونیزچشم اندازآینده صنعت نفت دارد ، آغازشده است . این گزارش حاکیست ، درفصل اول این گزارش به مبحث « نفت واقتصاد » پرداخته شده است . بررسی تحولات بازارنفت دردوره ۲۰۰۴-۱۹۹۷ ونقش ایران دراوپک ، روندقیمتهاوتولیداوپک ، تحولات بازارنفت ازاجلاس ۱۰۳ درنوامبر۱۹۹۷ تاکنون ، مجمع کشورهای صادرکننده گاز(GECF) ومجمع بین المللی انرژی (IEF) ازموضوعاتی است که درفصل دوم این کتاب آمده است . برپایه این گزارش ، ماموریتها، راهبردهاوبرنامه های اجرای شده درطرح اصلاح ساختارونیزتوسعه منابع انسانی ازدیگرمباحثی که درفصل سوم وچهارم نفت وتوسعه (۵) موردگزارش می باشد. مسئله توانمندسازی کشوربرای مطالعه واجرای طرحهای عظیم صنعت نفت ونیزبهره برداری مطلوب وروزآمدازتاسیسات موجود، همواره ازدغدغه های مدیریت صنعت نفت درسالهای موردگزارش بوده است .

« پژوهش وتوسعه ، ارتقای فناوری ملی وساخت داخل » موضوع فصل پنجم می باشدکه این رویکردملی راموردتوجه وگزارش قرارداده است . فصل ششم مروری برجلوگیری ازاتلاف منابع تجدیدناپذیردرکشورونیزنحوه تاسیس سازمان بهینه سازی مصرف سوخت بمنظورکاهش شدت انرژی دربخشهای مختلف کشوروهمچنین گازسوزنمودن (CNG) خودروها دارد. گزارشی ازنحوه استقرارنظام مدیریت بهداشت ، ایمنی ومحیط زیست ( HSE) درشرکتهای اصلی وفرعی وسازمانهای تابعه وزارت نفت فصل هفتم راشامل می شود. طرح هاوبرنامه هایی که درشرکت های نفت ، گاز، پالایش وپخش فرآورده های نفتی ونیزپتروشیمی درطی دوره موردگزارش اجراشده است ، فصل های هشتم تایازدهم این کتاب رادربردارد. کسب سهمی شایسته ازصادرات گازطبیعی درتجارت جهانی ، یکی دیگرازاهداف برنامه های سوم وچهارم توسعه اقتصادی کشوربوده است که وزارت نفت باهدف ساماندهی کلیه فعالیت های مرتبط باصادرات گازطبیعی کشور، شرکت ملی صادرات گازایران درسال ۱۳۸۰ تشکیل وطرحهای احداث کارخانه های تولید ال . ان . جی ( LNG) وپروژه های صادرات گازازطریق خط لوله دردستورکارقرارگرفت که گزارش آن درفصل دوازدهم آمده است . بااجرای سیاستهای ترسیم شده وعنایت به ارزشهای نوین درصنعت نفت که ازالزامات قطعی هرحرکت وتلاشی برای نیل به موفقیت است وباانجام سرمایه گذاری درتوسعه اقتصادملی کشورورسیدن به اهداف کمی پیش بینی شده درافق ۱۳۹۴ ، آثاروپیامدهای چشم اندازصنعت نفت درپیوندبااقتصادملی وبین المللی ، توسعه علمی - فناوری وصنعتی کشوروآمایش سرزمین درفصل سیزدهم این کتاب موردبررسی قرارگرفته است . همچنین برنامه هایی که ازسوی وزیرنفت کشورمان ( درمرداد۱۳۷۶ومرداد۱۳۸۰) ریاست جمهوری جناب آقای خاتمی به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده درفصل آخرکتاب نفت وتوسعه (۵) گزارش شده است .

(سازمان کشورهای صادرکننده نفت)

opec (organization of petroleum exporting countries)

این سازمان به دنبال تلاشهای طولانی کشورهای صادرکننده نفت در سال ۱۹۶۰ بوجود آمد.

● علل تشکیل اوپک عبارت بودند از :

۱) ایجاد سیاست قیمت گذاری مشترک

۲) حفظ ذخایر نفت

۳) حفظ امنیت نفت حمل ونقل شده.

اعضای اولیه اوپک کشورهای عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا، ایران و کویت بودند و اعضای دیگر یعنی، قطر، لیبی، اندونزی، ابوظبی، الجزایر، اکوادور، گابن، نیجریه، بعدا به آن اضافه شدند. اکوادور دراوایل دهه ۹۰ میلادی از این تشکیلات خارج شد.

در پی کاهش شدید قیمت نفت در سال ۱۹۹۸ میلادی کشورهای عضو تصمیم گرفتند تا برای افزایش قیمت آن دست به کاهش تولید بزنند. ولی این اقدام تاکنون منجر به نتیجه مطلوبی نشده است ضمناً این احتمال نیز مطرح شده است که سازمان جدیدی جایگزین اوپک گردد. )

اوپک که یک سوم تولید جهانی را دارد و دارای دو سوم ذخائر ثابت شده جهانی است، دیگر آن قدرتی را که در سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۷ دارا بوده، ندارد آقای مارک اس نانگوما از گابن که در سال

۸۲-۱۹۸۱ دبیر کل اوپک بوده اظهار می‎دارد :

« اوپک نیروی پلیس در اختیار ندارد، تنها همبستگی کشورهای عضو است که می‎تواند یک نقش مهم را ایفا کند. هر کشور عضوی که به تصمیمات اوپک احترام نگذارد در مقابل اعضای دیگر، احساس شرمساری می‎کند.

بنابراین اعضایی که مایل به نقض تصمیمات سازمان هستند به خاطر محظوریت‎های اخلاقی همیشه مصوبات را محترم می‎شمارند. وانگهی متعاقب اقدامات ملی کردن، کمپانیها کاملا در اوپک مستقل شده‎اند.

آقای مارک. اس، نانگوما نقطه نظرهای خود را اینطور ادامه می‎دهد : « این کمپانیها از لحاظ جغرافیایی تغییر جهت داده‎اند. با درآمدهائی که از نفت و به خصوص نفت خاورمیانه عاید آنها شد در جاهای مشکل تر مانند دریای شمال و یا مکزیک در امر اکتشاف سرمایه گذاری کرده و خود را مشغول ساخته‎اند ).

تقلیل مصرف نفت و نیز بالارفتن قیمت دلار هم برای کمپانیها و هم برای اوپک آثار منفی داشت، از آن جمله تاثیر قطعی روی فعل و انفعالات فرآورده‎های موجود در سال ۱۹۷۹ در اثر عرضه نفت به وسیله کمپانیها، قیمتها میل به پایین آمدن داشت، اما تولیدکنندگان تلاش می‎کردند که قیمتهای نفت را حفظ کنند.

اکنون ما دریک مرحله توازن قیمتهای حقیقی هستیم. در هر حال، اکنون از طرفی زیر تسلط تصمیمات سیاسی و از طرف دیگر تحت تاثیر تمایلات دوره‎ای بعضی از کشورهای تولید کننده می‎باشیم که به علت توسعه اقتصادی و سرمایه گذاریهای داخلی مجبورند تولید خود را بالاببرند. در حقیقت آینده نفت توام با عدم اعتماد با مملو از ابهام است. به موازات این ابهامات مسائل رشد اقتصادی، صرفه جوئی در مصرف انرژی و بالاخره مسئله چگونگی بالارفتن میزان ذخائر شناخته شده گاز و نفت، نیز مطرح می‎باشد. مضافاً در جوار این مسائل، مسئله سیاست انرژیتیک هر کشور به خصوص، هم قرار دارد. )

● اوپک (سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت)

OAPEC (organization of arab petroleum experting contries)

این سازمان در سال ۱۹۶۸ و با عضویت سه کشور عربستان، کویت و لیبی به وجود آمد و اساسنامه آن در همان سال در بیروت به امضای دولتهای عضو رسید. کشورهای ابوظبی، الجزایر، بحرین، دوبی و قطر در سال ۱۹۷۰ و مصر و سوریه در سال ۱۹۷۱ به اوآپک پیوستند. از اقدامات مهم اوآپک، افزایش قیمت بود که نهایتاً منجر به شوک اولی نفتی شد و سازمان اوپک بعدا رویه آن را دنبال کرد. سازمان مذکور یک سازمان مقدماتی برای هماهنگ کردن منافع اعراب در اوپک به شمار می‎آید.

● نفت و انرژیهای دیگر :

در اوایل دهة ۱۹۷۰ غرب متوجه شد که دو خطر عمده، اقتصاد صنعتی کشورهای سرمایه داری را تهدید می کند. این دو خطر عبارت بود از بی ثباتی منطقه خاورمیانه و پایان پذیری نفت آن.

خاورمیانه سه چهارم ذخایر نفت جهان را در بر دارد. تنها نفت یک کشور آن – عربستان صعودی – بیش از ۳ تا ۴ برابر ذخائر نفت تمام کشورهای غربی است. اما منطقه به علت گسترش موج انقلابی در

بی ثباتی مزمنی به سر می برد. در نتیجه منابع حیاتی نفت خاورمیانه از امنیت لازم برخوردار نیست.

از طرف دیگر تولید هنگفت نفت ارزان خلیج فارس، نفت این منطقه را جایگزین استفاده از

انرژی های دیگر ساخته بود. زیرا قیمت تمام شدة این انرژی ها نمی توانست با قیمت نفت رقابت کند. علاوه بر این استفاده گسترده از نفت به جای انرژی های دیگر مانع از بهره برداری صحیح از ارزشهای چندین جانبة آن در مصارف پتروشیمی، داروئی، تغذیه ای و غیره شده و نفت را به صورت کم ارزش ترین شکل به مصرف می رساند. در حالیکه ارزش سوختی نفت در مقایسه با ارزش استفاده از سایر فراورده های آن کاملاً ناچیز بوده زیرا بیش از ۸۰ هزار فراورده پر ارزش و مورد نیاز انسان از نفت تولید می شود. در برخی موارد ارزش بعضی از مشتقات آن حتی ۱۰۰ برابر ارزش یک شبکة نفت است.

علاوه بر این پیش بینی می شد که نفت منطقة خلیج فارس به علت افزایش استخراج در طول چند دهه به پایان خواهد رسید. پایان یافتن نفت این منطقه بدون فرصت برای جایگزین کردن انرژی های دیگر به جای آن فاجعه ای بود که تمدن غرب را به نابودی می کشاند. این تهدیدهای عمده، کشورهای غربی و در رأس آنها آمریکا را واداشت تا از یک طرف برای فرآهم ساختن زمینه ثابت در منطقة خاور میانه بکوشد و از طرف دیگر به اجرای طرحهایی برای توسعة تولید منافع نفت و انرژی های دیگر در نقاط مختلف جهان دست بزند.

آمریکا پس از تعیین خط مشی خود در مورد تأمین انرژی، به اقدامات عملی مبادرت ورزی. گسترش فعالیتهای دیپلماتیک آن کشور منجر به تشکیل آژانس بین المللی در سال بعد شد.

هدفهای عمدة آژانس بین المللی انرژی عبارت بودند از توسعة خودکفایی انرژی در سطح اعضا و در دسترس آنها قرار دادن نفت موجود در حالتهای اضطراری، توسعه برنامه های همکاری دراز مدت جهت کاهش وابستگی به نفت وارداتی از طریق صرفه جویی در انرژی، گسترش تحقیقات دربارة انرژی و توسعة مواد جایگزین شوندة نفت، تنظیم برنامه های صرفه جویی مشترک، پرداختن به تحقیقات مشترک و گسترش جستجو برای پیدا کردن جایگزینهای جدید برای سوخت، فراهم کردن زمینه های دسترسی به ذخائر نفت بدون قائل شدن تبعیض در قیمتها.

با توجه به مصوبات بالا طرحهای غرب برای حل بحران انرژی شامل قسمت، طرح های کوتاه مدت و درازمدت بود. در کوتاه مدت غرب به طور عمده به توسعة منابع نفت معمولی، منابع شنهای آغشته به غیر و نفت سنگین می پرداخت و برای به دست آوردن نفت و گاز از ذغال سنگ و توسعة هیدرولیک تلاش می کرد. در دراز مدت برای جلوگیری از نابودی تمدن غرب با پایان یافتن نفت، به گسترش جدی تحقیقات برای جایگزین کردن انرژهای دیگر به جای نفت دست می زد. مهم ترین انرژی هایی که پیش بینی می شد با استفاده از آن بتوان مشکل انرژی جهان را در آینده حل کرد عبارت بود از انرژی هسته ای، ترمو، نیوکلییر، انرژی حرارتی مرکز زمین، انرژی خورشیدی، انرژی جذر و مد و انرژی باد.

طرح های کوتاه مدت که از لحاظ رفع نیازهای فوری تر انرژی و از لحاظ تکنیکی و حجم سرمایه گذاری امکان پذیرتر بود، به تدریج از ابتدای دهة ۱۹۷۰ در دستور کار قرار گرفت. اجرای موفقیت آمیز این طرح ها در اولین قدم نیاز به تغییر روابط و ضوابط حقوقی و اقتصادی پیشین کشورهای غربی مصرف کنندة نفت – در خصوص نفت – با کشورهای عمده تولید کننده داشت.

بدون چنین تغییری امکان اجرای چنین برنامه هایی وجود نداشت. بخشی از این تغییرات با به امضا راندن طرح مشارکت تحقق یافت. اجرای این طرح مزبور همان طور که ملاحظه شد به غرب فرصت می داد تا سرمایه های خود را آن هم به میزان چندین برابر آن، از کشورهای عمده تولید کنندة نفت خارج سازد و نیز سرمایة کشورهای تولید کنندة نفت را برای عرضه نیازهای نفتی به غرب به کار گیرد.

سرمایه های ازاد شده اینک می توان به کار سرمایه گذاری در طرح های توسعة تولید انرژی گرفته شود.

برای عملی ساختن طرحهای دراز مدت، غرب به مراتب نیاز به سرمایه گذاری های عظیم تری داشت. البته تأکید استفاده از این انرژی ها به میزانی که نیازهای جهانی را کفایت کند، بیشتر بر روی انرژی هسته ای و ترموینوکلییر بود. زیرا از چهار انرژی یاد شدة دیگر، در سطح محدودی در اروپا و آمریکا استفاده می شد و استفاده از آن رو به رشد بود. این انرژی ها از لحاظ ایمنی و تمیزی از بهترین انواع

انرژی ها محسوب می شدند. اما هر یک دارای محدودیتهای خاص و بعضاً دارای هزینة نسبتاً سنگینی بودند.

▪ از انرژی حرارتی مرکز زمین به دو صورت استفاده می شد:

الف) استفاده از انرژی بخار آب و یا آبهای بسیار گرم که بر اثر تماس با سنگهای مذاب مرکز زمین حاصل شده و به وسیله فعل و ا نفعالات ژئو فیزیکی خود به خود به سطح زمین راه یافته است. استفاده از آنها به علت در دسترس بودن در سطح زمین بسیار ارزان تمام می شد. اما در طبیعت محدود است.

ب) نوع دیگر استفاده از انرژی حرارتی مرکز زمین بوسیلة گذراندن لوله های آب از میان صخره های داغ زیر پوستة زمین حاصل می شد. بخار ایجاد شده از این عمل برای به گردش درآوردن توربینها به کار می رود. اما این کار نیاز به هزینه های سنگین لوله کشی دارد.

استفاده از انرژی جذر و مد علاوه بر نیاز به تکنولوژی پیچیده، حدود منافع جغرافیایی مشخص است. توسعة تکنولوژی برای مهار کردن انرژی باد، کار تمیز است، و انرژی راحتی برای استفاده در منازل مسکونی و مناطق دور افتاده و بادزا تولید می کند. در عین حال به عنوان استفاده های صنعتی و تجاری دارای اهمیت نیست.

استفاده از انرژی خورشیدی برای تهیه آب گرم و گرم کردن منازل مسکونی و تولید برق مسکونی رو به رشد و جزء بهترین انواع انرژی های سالم است. استفاده از این نوع انرژی به خصوص در مناطقی که دارای آفتاب کافی مانند ایران هستند بسیار عملی و ارزان تمام می شود. انرژی خورشیدی بخش اعظم احتیاجات انرژی مسکونی و بهداشتی را به سادگی تأمین می کند، وسایل تکنیکی آن را در ایران نیز می توان به سادگی ساخت.

مهار کردن انرژی هسته ای و ترموینوکلییر از لحاظ تئوری در ابتدای دهة ۱۹۷۰ دارای چشم اندازی امیـد بخش بود. اما استفاة عملی از آنها نیز به صرف هزینه های بسیار سنگین و زمانی طولانی داشت. برای تهیه یک رآکتور ۱۰۰۰ مگاواتی هسته ای (با نرخ سال ۱۹۷۰) حدود ۷۰۰ هزار تا یک میلیون دلار هزینه لازم بود. کار تهیه آن حدود ده سال به طول می انجامید. استخراج کامل معادن اورانیوم برای استفاده سوخت هسته ای صرف نظر از محدود بودن آن در طبیعت، تقریباً نیاز به معادل یک رآکتور داشت. علاوه بر آن، مشکلات نشت تشعشعات رادیواکتیو از رآکتورها، احتمال انفجار رآکتورها و نیز مشکلات فضولات اتمی حل نشده بود. استفاده از رآکتورها به شدت سلامت محیط زیست را تهدید می کرد. به طوری که استفاده عملی از انرژی هسته ای را به جای نفت با آیندة نامعلومی روبرو ساخته بود. اما تحقیقات برای استفاده از انرژی هسته ای به شدت ادامه داشت. کار تحقیقات برای استفاده از انرژی ترموینوکلییر نیز به کندی پیش می رفت. استفاده از این انرژی در تئوری بسیار تمیزتر، سالم تر و ایمن تر از انرژی هسته ای هست. زیرا هم فضولات آن در عمل سوخته می شد و هم مادة اولیة آن در طبیعت لایزال است.

در صورت مهار کردن این انرژی، امکان استفاده از منابع نامحدود انرژی آن مشکل انرژی جهان را حل خواهد کرد. اما تکنولوژی پیچیده ای که برای استمرار بخشیدن به انجام فعل و انفعالات اتمی لازم است، مستلزم پروژه های تحقیقاتی بسیار طولانی و نیز به منابع مالی فوق العاده عظیمی دارد. برای استفاده عملی از این انرژی به نظر می رشد. هنوز راه درازی در پیش باشد.

اما اولین مشکل غرب برای اجرای جدی طرح های کوتاه مدت و دراز مدت از میان بردن اختلاف عظیم هزینه ای تولید انرژی و بهای نفت خاور میانه بود. پائین نگه داشتن بهای نفت برای تقریباً بیش از ۳ دهه سیل جریان نفت ارزان را به کشورهای سرمایه داری غرب جاری ساخت. نفت ارزان به رشد صنعتی این کشورها کمک شایانی کرد. اما رشد صنعتی این کشورها به بهای فقر و عقب ماندگی شدید کشورهای تولید کننده نفت تمام شد. زیرا غرب با وابسته نگه داشتن زندگی اقتصادی این کشورها به نفت، امکان هر گونه رشدی را از آنها با تنگ کردن مجرای تنها درآمد عمدة آنها گرفت. از جنگ جهانی دوم تا سال ۱۹۷۰ به علت تبانی رغابتهای شرکتهای نفتی بهای نفت به طور مصنوعی و بدون مقایسه با دیگر کالاها در سطح بسیار نازلی نگه داشته شد ! سهولت و استفادة چندگانه از نفت به نفت خواران غربی فرصت داد تا با استفاده از آن، به ثروت و قدرت خیره کننده ای دست یابد. آنها توانستند با استفاده از این قدرت و ثروت، سلطة خود را به تدریج نه تنها در کشورهای تولید کنندة نفت، بلکه در قسمت اعظمی از جهان تحکیم بخشند.