جمعه, ۱۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 31 January, 2025
ای كاش هرگز شاه نبودم
«چون صدارت اعظمی و وزارت كبری زحمت زیاد دارد و تحمل این مشقت بر شما دشوار است، شما را از آن معاف كردیم. باید با كمال اطمینان مشغول امارت نظام باشید.»
«نوزدهم محرم الحرام سنه ۱۲۶۸»
«ناصرالدین شاه قاجار(۱) »
بر حسب امر اقدس همایون اعلیحضرت شاهنشاهی خلدالله ملكه و سلطانه ... میرزا تقی خان را به واسطه غرورهای شخصانی و حركات ناهنجار و آثار و اسباب بدهوایی و بدخیالی كه سابقا و لاحقا از او دیده شد، از جمیع مناصب اعم از پیشكاری دربار همایون و امارت نظام و تمامی مشاغل و خدمات محوله كه به او محول بود خلع و عزل فرمودند. و حالا نه منصبی به او محول است و نه در امورات دیوانی مدخلیتی دارد، بلكه یكی از آحاد رعیت ایران است.»
«۲۶ محرم الحرام سنه ۱۲۶۸»
«میرزا محمدعلی خان وزیر امور خارجه»
سیاست در ایران دارای مفاهیم و ابعادی متفاوت از آن وجوهی است كه ملل دیگر، به خصوص ملل پیشرفته مد نظر دارند. غربیان سیاست را «فن انجام ممكن ها» می دانند و برای آن اصولی قایلند. اگر از شیوه ای به نام «دموكراسی» سخن می گویند، مقصود انتظام بخشی به فن و فنون سیاست ورزی است تا در پرتو آن امور، بر مداری غیر از اراده های محدود و منفرد بچرخد. در ایران اما اگر چه سیاست در محدوده لفظ، معنایی حول و حوش «رفع و رجوع امور» دارد اما به استناد تاریخ، همواره اصول حاكم بر آن تابع قواعد هیات و دیوان بوده است. نظم سلطنتی، امور كشور را بر مدار اراده فردی می چرخاند و اخلاق قدرت تابع خلقیات سلاطین و اشراف زادگان بود. به این اعتبار امور مملكتی نه بر محور منفعت عمومی و نه به اراده آنان نظام می گیرد. پیشرفت یا عقب ماندگی همه، تابع شخصیت شاه است. مراحم همایونی اگر شامل احوال رعیت شود، كه هیچ وگرنه آشفتگی و هرج و مرج و غارت ثروت ملی و سوختن فرصت ها و شكل گیری تهدیدها و ایجاد فقر و حضور اختلافات فاحش طبقاتی و ... سرنوشت محتوم ملت هاست.
در نظام «پدر _ شاهی» رعیت، توده ای لاشعورند كه مصلحت آنان را شاه تشخیص می دهد. پس، از هر نوع اظهار نظر درباره امور مملكت معذورند. اگر اصلاحی هست باید «به فرموده» انجام گیرد و اگر ندای اصلاح طلبی بلند است باید از اندرونی دربار شنیده شود. قاعده اصلاح نیز نه، باید «اصول سلطنت مطلقه» را نسخ كند و نه منافع درباریان را تهدید نماید و گرنه فرجامی جز «حمام فین» نخواهد داشت.
و این همان قاعده ای بود كه میرزا تقی خان امیر كبیر علیرغم هوش سرشار و آموخته های بسیار نمی دانست و فرجام كار خود را به همان جا كشاند. میرزاتقی خان همشهری استادش قائم مقام و اهل فراهان بود. براساس اصول اشرافی و درباری فرزند غلامان خانه زاد می توانستند در مجالس درسی كه برای ولیعهدان تدارك می شد حضور یابند و میرزاتقی پسر كربلایی قربان آشپز این بخت را یافت كه مربی فرزندان شاه را، استاد خود بداند. از او فن مستوفی گری آموخت و پس از چندی، چنان قائم مقام را به تحسین خود واداشت كه بگوید: «حقیقت، من به كربلایی محمد قربان (پدر میرزاتقی) حسد بردم، و بر پسرش می ترسم ... این پسر خیلی ترقیات دارد و قوانین بزرگ به روزگار می گذارد.» پس از چندی چنان راه ترقی پیمود كه تحریرنامه های محرمانه و خصوصی به او سپرده شد و قائم مقام، او را به سمت منشی خصوصی خویش منصوب نمود. آنچه قائم مقام در وجنات میرزاتقی می دید، پس از چند صباحی امیرنظام زنگنه هم دید و دامنه محبوبیت و شهرت او حتی به فریدون میرزا، پسر نایب السلطنه هم رسید تا آنجا كه او را به وزارت نظام آذربایجان گماشتند. تاریخدانان البته او را شایسته امارت نظام می دانند اما به نقل و قول های گوناگون وقتی پس از مرگ امیر نظام زنگنه زمزمه «امارت نظامی» او در افتاد اول كسی كه علم مخالفت برافراشت «حاجی میرزاآقاسی» بود. نادر میرزا می نویسد: «همه لشكر آذربادگان جز او كس ندانستندی و فرمان از او بردندی و این شهامت، وزیر ایران، حاجی میرزا آقاسی را گران بود. اما او نزد ناصرالدین میرزای ولیعهد مقامی رفیع و اعتماد یافت و زمینه صدارت او فراهم شد.» می گویند فوق العاده زیرك بود با ذهنی فرهیخته. شب و روز نداشت برای آن كه امور آشفته را نظم ببخشد. «واتسون» منشی سفارت انگلیس درباره او می نویسد: «امیر نظام به همان اندازه پر كار بود كه غیرت و مسئولیت داشت؛ روزها و هفته ها می گذشت كه از بام تا شام كار می كرد و نصیب خود را همان وظیفه مقدس می دانست و دشواری ها و نیرنگ ها نیز او را از كار سست و دلسرد نمی ساخت.» (۲)
نقل بیگانگان از فسادناپذیری او از همه حیرت برانگیزتر است. این كه منافع ملت را قربانی معاملات و معادلات درون قدرت نمی كرد. رشوه نمی پذیرفت و از فساد مالی به دور بود. به قول وزیر مختار انگلیس: «پول دوستی كه خوی ملی ایرانیان است در وجود امیر بی اثر است.» و مجموعه این خلقیات است كه دكتر «پلاك اتریشی» را وا می دارد كه بنویسد: «پول هایی كه خواستند به او بدهند و نگرفت، خرج كشتنش شد.» از شهرت دوری می كرد و هر چه به حكام و ولایات و نمایندگان سیاسی بیگانه می نوشت، همه را به نام شاه و به امر او قلمداد كرده. آنها كه خوانده اند نوشته اند كه در سرتاسر روزنامه «وقایع اتفاقیه» (كه روزنامه خودش بود) اثری از مدح او نیست. مستوفی گری و آشنایی با اعداد و ارقام ذهنی منظم و هندسی به او بخشیده بود و از همین قوه بارها در میزان خرج و مخارج قشون تا اصلاح امور دارایی خزانه و سر و سامان دادن به تجارت ایران سود جست. با این حال از حالات روانی او گفته اند كه اخلاقی متغیر داشت. هر چند هرگز كسی او را به «تلون طبع» نمی شناسد اما حالات متعدد افسردگی و اخلاقی با زیر و بم های تند را از او نقل كرده اند. میرزا تقی خان از زمان منشی گری قائم مقام فراهانی تا زمان صدارت، سه ماموریت مهم داشت. نخست در سال ۵ _ ۱۲۴۴ در سن ۲۲ سالگی و در زمره دبیران به همراه خسرومیرزا به سفر روسیه رفت. پس از آن ۹ سال بعد برای ملاقات با تزار روس در زمان وزارت آذربایجان به همراه ناصرالدین میرزای ولیعهد پای به ایروان گذاشت و سرانجام به عنوان نماینده تام الاختیار یكی از مهم ترین مذاكرات دیپلماتیك تاریخ ایران برای شركت در كنفرانس ارز روم به عثمانی رهسپار شد. ماجرای سفر روسیه آن بود كه مدتی پس از امضای قرارداد تركمنچای، «گریبایدوف» نویسنده روسی برای مبادله آن پیمان و به سمت سفارت فوق العاده به ایران آمد. گفته اند كه او از این ماموریت بسیار ناراضی بود و لاجرم با رفتاری به غایت تحریك آمیز مردم و روحانیون را تحریك كرد. تداوم این تحریكات موجب شد كه معدودی نادان و خشمگین او را در ۱۲۴۴ به قتل رساندند. دولت ایران از این واقعه مستاصل شد. بیم آن داشت كه مبادا این واقعه آتش جنگ با روسیه را شعله ور سازد. اما جای نگرانی نبود. چرا كه روس مشغول جنگ با عثمانی بود و نمی خواست در همسایگی خود بحران دیگری ایجاد كند. قائم مقام خردمندی كرد و برای دلجویی نامه فرستاد. دولت ایران جسد گریبایدوف را با احترام به قفقاز فرستاد و مقرر شد هیاتی برای عذرخواهی راهی پطرزبورگ شوند. سرانجام هیاتی به ریاست خسرومیرزا (یكی از پسران ولیعهد) و عضویت امیرنظام آذربایجان محمد خان زنگنه، میرزا تقی خان و ... راهی شدند. در این سفر ماموریت میرزاتقی خان آگاه كردن قائم مقام از امور بود و تبحر دیپلماتیك هیات ایرانی باعث شد دولت روسیه اظهار تاسف ایران را بپذیرد و مضافا از یك كرور تومان بابت باقیمانده دو كرور غرامت عهدنامه تركمنچای گذشت كند. علاوه بر آن نیكلای روس دوازده عراده توپ به رسم ارمغان برای شاه و ولیعهد فرستاد و این نخستین پیروزی میرزاتقی خان بود كه او را در منظر توجه و عنایت قرار داد. از كاردانی و مهارت او در فن دیپلماسی بسیار گفته اند. به خصوص گزارش های نمایندگان دول بیگانه در كنفرانس ارز روم مشحون از تعریف و تمجیدهایی است كه البته در آن روزها لااقل به صراحت اعلام نمی شد و امروز از متون به دست آمده از نامه های محرمانه سفرای روس و انگلیس معلوم شده است.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست