پیامدهای حذف سه دهک درآمدی بالا از لیست یارانه‌بگیران نقدی

واقعیت امر این است که پرداخت یارانه نقدی باید معطوف به گروه‌های هدف آسیب‌پذیر باشد.

۱. واقعیت امر این است که پرداخت یارانه نقدی باید معطوف به گروه‌های هدف آسیب‌پذیر باشد. پرداخت همگانی یارانه نقدی با معیار عدالت و بازتوزیع درآمدها سازگار نیست. صرف نظر از نقدهایی که بر سیاست رها‌سازی قیمت‌ها و تبدیل یارانه‌های قیمتی به یارانه‌های نقدی وجود دارد، یکی از کارکردهای مورد انتظار از اجرای این سیاست افزایش درآمدهای ثانویه گروه‌های آسیب‌پذیر است. درآمدهای ثانویه برابر است با درآمدهای اولیه ناشی از دستمزد دریافتی به علاوه پرداخت‌های انتقالی. بنابراین، از این سیاست انتظار نوعی کارکرد باز توزیع درآمدی می‌رود. وقتی، به همه افراد و خانوارها یارانه نقدی پرداخت می‌شود این کارکرد مورد انتظار برآورده نمی‌شود و بنابراین یکی از اهداف مورد انتظار تامین نمی‌شود.

۲. وقتی دهک‌های درآمدی از لیست یارانه‌بگیران نقدی حذف می‌شوند احتمال وقوع دو نوع خطا وجود دارد. اول، عدم پرداخت به خانوارهایی که باید دریافت کنند ولی حذف می‌شوند و دوم، پرداخت به خانوارهایی که نباید پرداخت شود. پرداخت یارانه نقدی همگانی این حسن را دارد که این دو نوع خطا را صفر می‌کند اما همان‌طور که ذکر شد با اصل باز توزیع درآمدی مورد انتظار ناسازگار است. هر چه پرداخت یارانه نقدی به سمت گروه‌های هدف اصلی متمرکز شود، احتمال هر دو نوع خطا افزایش می‌یابد.

بنابراین با افزایش خطای نوع اول (عدم پرداخت به خانوارهایی که باید پرداخت شود) شدت فقر ممکن است چنان افزایش یابد که اثر مثبت بازتوزیعی سیاست هدفمند‌سازی را از منظر فقر خنثی کند. در شرایط فعلی که هدف‌گذاری معطوف به پرداخت هفت دهک پایین و متوسط جامعه است بروز این خطاها از منظر شدت فقر چندان جدی نیست. اما، ممکن است خانوارهایی باشند که به دلیل حذف شدن احساس نارضایتی کنند. مشکلات مرتبط با شناسایی کم و بیش دقیق خانوارهای نامستحق برای دریافت یارانه نقدی، یکی از دلایل بروز نارضایتی است. بنابراین؛ به هنگام عملیاتی شدن این سیاست باید دقت‌های لازم صورت بگیرد تا مشکلاتی که دو سال پیش به هنگام خوشه‌بندی خانوارها پیش آمد و به طنزها و لطیفه‌ها تبدیل شد، پیش نیاید.

۳. اگر سهم جمعیت سه دهک بالا را ۱۵ میلیون نفر در نظر بگیریم، در این‌صورت انتظار می‌رود که با عملیاتی شدن این سیاست در حدود ۸ هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی شود. اگر این مبلغ به ۱۵ میلیون نفر از فقیرترین افراد جامعه پرداخت شود، یارانه نقدی آنان دو برابر می‌شود و شدت فقر کمتر می‌شود. با توجه به اینکه، تقویت نظام تامین اجتماعی و بهداشت و درمان دیگر راهکار حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر است می‌توان این مبلغ را به این امر اختصاص داد. صرفه‌جویی ایجاد شده از این محل، فشار دولت برای افزایش قیمت حامل‌ها با هدف پوشش کسری بودجه یارانه‌یی را نیز کمتر می‌کند.

علی دینی‌ترکمانی

استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی و عضو شورای مرکزی کنفدراسیون صنعت ایران