یك, دو, سه حركت

در سال‌های گذشته بیماری‌های عفونی وسوءتغذیه محور اصلی سیاست‌ گزاری‌های‌ ‌كلان بهداشتی در سطح مجامع مختلف بین‌‌‌‌المللی ازجمله سازمان بهداشت جهانی بود. ‌هرچند هنوز بیشتر كشورهای با درآمد متوسط و كم درگیر مسائل فوق هستند ولی ارتقای‌ ‌مراقبت‌های بهداشتی وافزایش پوشش ایمن‌سازی توانسته است تا حد زیادی با عوامل فوق‌ ‌مقابله كند. هم‌اكنون در دنیا بیماری‌های غیرواگیر ۴۳ درصد بار بیماری‌ها را در بر می‌‌گیرند كه انتظار می‌رود عامل ۶۰‌درصد كل بار بیماری‌ها و۷۳ درصد تمامی موارد مرگ تا‌ ‌سال ۲۰۲۰ باشند.

كشورهای دارای درآمد كم ومتوسط ۷۹ درصد موارد مرگ و ۸۵ درصد بار این‌ ‌بیماری‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. راه حل جهانی بیماری‌های غیرواگیر، پیشگیری اولیه است. هشت عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در گزارش كاهش خطرات وارتقای زندگی سالم سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۲ معرفی شده‌اند. گرچه خطرات عمده‌ای مثل فشار خون بالا‌ ‌ومصرف الكل ودخانیات درتمام كشورها گستردگی عمومی دارند اما علل اصلی بار عوامل خطر‌ ‌در جمعیت كشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه متفاوت است.

یكی از مواردی كه در كاهش بار بیماری‌های غیر واگیر باید به آن‌ ‌پرداخته شود، فعالیت فیزیكی كافی است. نحوه ورزش یا حركات فیزیكی، تناوب و شدت و حرفه‌ای یا غیر‌‌حرفه‌ای بودن حركات همواره مورد سوال قرار می گیرد.

● المپیك ممنوع

درصد برخورداری زنان و دختران نیز از فعالیت فیزیكی یا ورزش از‌ ‌مسائلی است كه باید مورد توجه قرار گیرد. در یونان باستان زنان حق شركت كردن یا حتی‌ ‌نگاه كردن به بازی‌های المپیك را نداشتند و مجازات زنی كه المپیك را نگاه می‌كرد پرت شدن از‌ ‌صخره بود. حتی در بازی‌های المپیك به شیوه جدید در سال ۱۹۰۲ نیز زنان حق شركت نداشتند و دلیل آن را مغایر بودن قانون طبیعت با ورزش بانوان عنوان می‌كردند.

علی‌رغم‌ ‌محرومیت زنان در ورزش‌های سازمان یافته، آنان در بسیاری از فعالیت‌های انفرادی و جمعی‌ ‌شركت و ثابت كردند كه بسیاری از این ترس‌های بیمارگونه اشتباه است. سال ۱۹۷۲ در ایالات متحده الحاق بند ۹ به لایحه اصلاحیه آموزش و تعلیم، نقطه عطفی در شركت زنان ودختران در ورزش به وجود آورد. بند ۹ به این شرح است: در تمام ایالات متحده هیچ‌كس نباید به صرف جنس خود از عضویت در تیم های ورزشی محروم شود، منكر مزایای آن شود‌ ‌یا در برنامه‌های آموزشی مورد تبعیض قرار گیرد.

از سال ۱۹۷۰ خانم‌ها سهم بیشتری در ورزش حرفه ای پیدا كردند اما علی‌رغم این موضوع، مسوِولان بهداشتی باید سطح آگاهی خود را درباره سودمند بودن ورزش‌ ‌وتمرینات ورزشی در زنان افزایش دهند.

اختلاف دوجنس در قدرت و ظرفیت هوازی وعملكردهای استقامتی قبل از بلوغ‌ ‌بسیار كم است. این اختلاف هنگام بلوغ بیشتر می‌شود كه اساسا به علت تغییرات‌ ‌هورمونی (افزایش استروژن در دختران وتستوسترون در پسران) است. هنگام بلوغ در‌ ‌دختران، افزایش نسبی چربی و در پسران افزایش نسبی توده عضلانی وجود دارد. این عدم‌ ‌تساوی توده عضلانی بعد از بلوغ باعث كاهش قدرت عضلانی، نیرو وسرعت خانم‌ها در مقایسه‌ ‌با آقایان می‌شود كه ضرورت طبقه‌بندی و برنامه‌ریزی در ورزش زنان و مردان را‌ ‌ایجاب می‌كند.

● چاقی، چاقی

ازدیاد وزن و چاقی از مسائلی است كه بر اثر كاهش فعالیت فیزیكی در‌ ‌گروه نوجوان و جوان رو به افزایش است و به تغییرات منفی متابولیك مانند فشارخون‌ ‌بالا، سطوح نامطلوب كلسترول و افزایش مقاومت در برابر انسولین می‌انجامد. این عامل خطر بیماری‌های قلب وعروق، سكته مغزی، دیابت شیرین و بسیاری از انواع سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.

● فشار خون و كلسترول

افزایش فشارخون و كلسترول ارتباط بسیار نزدیكی با مصرف بیش از حد‌ ‌غذاهای چرب و شیرین و پرنمك و كاهش فعالیت فیزیكی دارند. فعالیت فیزیكی و ورزش از مواردی‌ ‌هستند كه بیش از سایر گروه‌های سنی در نوجوانان و جوانان باید مورد توجه قرار گیرند تا‌ ‌بتوانند با بیماری مزمن سنین بعدی مقابله كنند.

ارتقای سلامت در این گروه سنی می تواند در پیشگیری از همه گیری بیماری‌های غیر واگیر پیشگیری نماید‌.

● نشستن

‌افزایش روز افزون بازی‌های رایانه‌ای، كاهش فضای فیزیكی در زندگی شهرنشینی و نبود جایگزین مناسب برای بازی‌هایی كه ساعات زیادی نشستن نوجوان را در پی دارند، سبب چاقی می‌شوند. نشستن طولانی و استفاده از تلویزیون و رایانه بیش از دو ساعت در‌ ‌روز، خطر بیماری‌های غیرواگیر و چاقی را در نوجوانان وجوانان افزایش می‌دهد.

آنچه بر گسترش فعالیت فیزیكی در گروه‌های سنی مختلف‌ ‌تاثیرگذار است، بستر سازی برای ایجاد مراكز سلامت و تندرستی یا هماهنگی وزارت آموزش و پرورش، وزارت‌ ‌بهداشت و درمان، نیروهای مسلح، وزارت علوم، سازمان هلال احمر وسازمان ملی جوانان است. در این راستا شناسایی مراكز و دستگاه‌های مرتبط با مقوله ورزش و سلامت ‌جسمانی وروانی، تبیین نحوه همكاری این مراكز و دستگاه‌های مرتبط با مقوله ورزش وسلامت، انجام پروژه‌های تحقیقاتی در حیطه ورزش وسلامت وجلب حمایت عملی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط به منظور توسعه سلامت از مواردی است كه باید مورد توجه قرار گیرد.

● عوامل خطرزای بیماری‌های غیرواگیر‌

‌علل متعددی در بروز بیماری‌های مزمن نقش دارند كه تاكنون برخی از آنها شناخته‌ ‌شده‌اند. به‌طور كلی این عوامل خطرزا به دو دسته‌ ‌غیرقابل تغییر‌ ‌و‌ ‌قابل تغییر‌ ‌تقسیم می‌شوند كه هر كدام در‌ ‌برگیرنده تعدادی عوامل هستند. عوامل خطرزای غیرقابل تغییر‌شامل موارد زیر است:

▪ ‌عوامل ارثی‌:

زمینه ژنتیكی موجود در برخی خانواده‌ها، آنها را بیش از دیگران مستعد ابتلا به‌ ‌بیماری‌های مزمن می‌كند. به عنوان مثال، بروز بیماری‌های قلبی - عروقی در سن كمتر از ۵۵ سالگی، نشان‌دهنده زمینه قوی ژنتیكی و در معرض خطر بودن سایر اعضا‌ ‌خانواده است.

▪ جنس:

از دیگر عوامل خطرزای غیرقابل تغییر بیماری‌های مزمن، جنس است، به نحوی كه برخی‌ ‌بیماری‌ها از جمله پوكی استخوان در زنان و برخی دیگر از قبیل بیماری‌های قلبی - عروقی‌ ‌در مردان بیشتر رخ می‌دهد.

▪ سن:

روند غیرقابل اجتناب گذشت سن، عامل مستعد كننده‌ای در ابتلا به بیماری‌های‌ ‌مزمن گوناگون است.

● عوامل خطرزای قابل تغییر

▪ مصرف دخانیات‌

▪ چاقی‌

▪ اختلالات چربی خون‌

▪ بالا بودن فشارخون‌

▪ دیابت‌

● فعالیت‌ جسمی‌ كافی‌

▪ تاكید بر بازی‌های‌ گروهی‌ و فعالیت‌های‌ مورد علاقه‌‌

▪ خودداری‌ از فعالیت‌های‌ اجباری‌ و رقابتی‌ برای‌ خردسالان‌‌

▪ محدود كردن‌ فعالیت‌های‌ بدون‌ تحرك‌ از قبیل‌ تماشای‌ تلویزیون‌