Ariel تحولی در خدمات تحویل مدرک الکترونیكی

جهانی شدن بسیاری از زمینه های مطالعه و تمایلات جدید به سوی تحقیقات بین رشته ای باعث گسترش مجموعه پایه مورد نیاز هر كتابخانه ای شده است تركیب این عوامل تاثیر گذار به همراه كاهش بودجه كتابخانه ها , بطور قطع توانایی كتابخانه ها را در بدست آوردن مجموعه پایه محدودتر كرده است

درسالهای اخیر، انواع كتابخانه ها در سر تا سر جهان با چالشهای یكسان بگونه ای كه شرح داده خواهد شد، روبرو بوده اند . انفجار اطلاعات باعث افزایش گسترده ای در شمار انتشارات جدید كه همواره باید مورد مداقه كتابداران قرار گیرند تا مناسب ترین و پر استفاده ترین آنها برای استفاده كنندگان از كتابخانه انتخاب شوند ، شده است آنچه كه این فرآیند را حادتر كرده است ، انتشار اطلاعات در فرمتهای گوناگون ، از میكروفرم تا دیسكهای نوری ، از خدمات پیوسته تا دیسكهای فشرده حافظه فقط خواندنی و پیدایش حیرت آور منابع اینترنتی است . در یك سو افزایش منابع اطلاعات و در سوی دیگر هزینه فراهم آوری منابع است كه با سرعتی بیشتر نسبت به نرخ تورم در حال افزایش است .

جهانی شدن بسیاری از زمینه های مطالعه و تمایلات جدید به سوی تحقیقات بین رشته ای باعث گسترش مجموعه پایه مورد نیاز هر كتابخانه ای شده است. تركیب این عوامل تاثیر گذار به همراه كاهش بودجه كتابخانه ها ، بطور قطع توانایی كتابخانه ها را در بدست آوردن مجموعه پایه محدودتر كرده است . از لحاظ اقتصادی جایگزینهای زیادی برای این مجموعه پایه مانند مجموعه های خود كفا وجود دارد ولی اشتراك و استقرار این مجموعه ها نیاز به سرمایه گذاری بسیار زیاد دارد (Martin , ۱۹۹۳ )این موقعیت همه كتابداران را در سرتاسر جهان به تفكر عاقلانه در خصوص "مالكیت در برابر دسترسی" وا داشته است . كتابداران هم اكنون در حال حركت از تفكر سنتی مالكیت و مخالفت بیشتر در برآوردن نیازهای اطلاعاتی مراجعه كنندگان صرفا" از مجموعه ای كه در قفسه های كتابخانه خودشان گردآوری شده، می باشند. در سایه پیشرفتهای اخیر در فن آوری انتقال الكترونیكی داده ها ، این تفكرات باعث پیدایش شكلهای تازه ای از اشتراك منابع، امانت بین كتابخانه ای و خدمات تحویل مدرك شده است .

این فعالیتها در گذشته به دلیل كند بودن فرآیند ، دست پاگیر بودن و نامطمئن بودن آنها، بطور چشم گیری در بین كتابداران و استفاده كنندگان از كتابخانه مرسوم نبوده ، اما اكنون تحت حمایت فن آوری جدید اطلاعات ، امانت بین كتابخانه ای و تحویل مدرك به سرعت كانون توجه همه فعالیتها در یك كتابخانه شده اند. استفاده از خدمات تحویل مدرك الكترونیكی با هدف امانت بین كتابخانه ای ، اشتراك منابع با دیگر كتابخانه ها همانند خرید پیوسته مدارك مورد نیاز از واسطه های تجاری، هم اكنون یك فعالیت معمولی در میان كتابخانه های كشورهای توسعه یافته است ولی در كشورهای كمتر توسعه یافته و جهان سوم پتانسیلهای این تجهیزات هنوز نا شناخته است. ( jaswal , ۲۰۰۰ ) بدون شك، كتابخانه های تخصصی و دانشگاهی ، جائی كه بیشترین مدارك علمی كشور اعم از كتاب، ادواری ، مواد دیداری و شنیداری و... در زمینه های مختلف علوم و فنون در آنها گردآمده اند، از مهمترین اجزای نظام اطلاع رسانی علمی كشور به حساب می آیند وهیچ پژوهشگری نیست كه در فرایند پژوهش خود از استفاده از خدمات این كتابخانها بی نیاز باشد . اما به دلایل مختلف نمی توان هیچ كتابخانه ای را یافت كه در زمینه نیاز های مراجعان خود ، مدارك لازم را در اختیار داشته یا قادر به گردآوردن آنها باشد. در چنین شرایطی لازم است تمهیداتی برای استفاده بهینه از منابع ومواد كتابخانه ای موجود در كشور تقویت وفراهم شود .

● خدمات تحویل مدرك

تحویل مدارك در شكل سنتی خود بر پایه فعالیتهای امانت بین كتابخانه ای بین دو كتابخانه كه منابع خود را به اشتراك می گذارند استوار می باشد . این فرایند با درخواست مدرك از سوی استفاده كننده از كتابخانه ای كه عضو آن می باشد شروع می شود اگر كتابخانه ای كه استفاده كننده عضوآن می باشد مدرك مورد نظر را نداشته آن مدرك را از كتابخانه ای كه آن مدرك را در مجموعه خود دارد و طرف قرار داد كتابخانه می باشد در خواست می كند وتحت شرایطی در اختیار استفاده كننده قرار می دهد . این اصطلاح امروزه این چنین تعریف می شود ."

تهیه مدرك منتشر شده یا نشده، در شكل چاپی یا الكترونیكی بنابر درخواست در قبال دریافت وجه یا مفاد یك قرار داد برای یك فرد یا كتابخانه "امروزه بازار اطلاعات پر از انواع تهیه كنندگان مدرك انتفاعی می باشد كه می توانند یاری رسان كتابخانه ها در برآوردن نیازهای اطلاعاتی استفاده كنندگان آنها می باشند بعضی از این تهیه كنندگان هر نوع منبعی را در هر زمینه موضوعی برای در خواست كنندگان تهیه می كنند ولی بعضی تنها در یك زمینه موضوعی خاص یا تنها یك نوع از مدارك كتابخانه مانند پایان نامه یا نشریات ادواری كار می كنند . اگر كتابخانه تمایل به برقراری ارتباط با یك تهیه كننده مدرك تجاری داشته باشد باید معیارهای را برای انتخاب این كارگزار در نظر بگیرند موفقیت واثر بخشی تحویل مدرك بطور مستقیم مرتبط با توانایی كارگزاری است كه كتابخاانه برای این منظور انتخاب كرده است . برای این منظور معیار های زیر بایــد برای انتخاب یك كــارگزار در نظــر گرفـته شود (Jaswal,۲۰۰۰ )

۱- روش ارائه درخواست وفرایند سفارش : به چه وسیله ای در خواست باید به كه كارگزار فرستاده شود پست هوایی ،‌فاكس، تلفن یا پست الكترونیكی

۲- مدت زمان انجام كار : مدت زمان ترتیب اثر دادن به در خواست نزد كارگزار بسیار مهم است . آیا كارگزار توانایی پاسخگویی به درخواستهای ضروری و فوری را دارد .

۳- روش تحویل مدرك : همانند ارائه درخواست روش تهیه مدرك وارسال آن برای درخواست كننده در انتخاب یك كارگزار بسیار با اهمیت است .

۴- هزینه كل برای تهیه مدرك : كارگزاران مختلف ساختار قیمت گذاری متفاوتی بر پایه ماهیت كارگزار ، فعالیتهای گردآوری ،‌تواناییهای تكنولوژی و مدیریتی دارند ولی اغلب برای قیمت گذاری خدمات موارد زیررا در نظر می گیرند.

الف) سرمایه گذاری اولیه

ب) قیمت خدمات سالیانه و اشتراك

ج) قیمت مقالات (مدارك)

د) حق مولف

ه) هزینه فاكس

و) هزینه پست

۵- منابع اطلاعاتی كه كارگزار در مجموعه خود دارد: سرعت ،‌هزینه ، كیفیت وقابل اعتماد بود خدمات تحویل مدرك بستگی به این دارد كه آیاموسسه كارگزار مجموعه قوی دارد یا از دیگر موسسه برای برطرف كردن نیازهای خود استفاده می كند.

۶- پوشش موضوعی : آیا كارگزار در زمینه های موضوعی مورد علاقه ما مطلب تهیه می كند یا خیر؟

۷- صورتحساب و فرایند پرداخت هزینه : بعنوان آخرین معیار آیا فرایند پرداخت هزینه كارگزار مطابق با سیستم حسابداری موسسه ما می باشد یا خیر ؟

تحویل مدرك الكترونیك

برای اینكه كتابخانه قادر باشد كه خدمات تحویل را به صورت الكترونیك انجام دهد سه شرط لازم است (Kriz,Harry.M.۲۰۰۰)

۱- مدرك مورد نظر باید در شكل الكترونیك دردسترس می باشد

۲- باید سازوكاری برای تحویل مدرك به مشتری درخواست كننده خدمات وجود داشته باشد .

یك سازوكار كارآمد برای تحویل مدرك به دو چیز نیاز دارد . الف) فایلها باید در قالبی باشد كه مشتریان با هر پلت فورم كامپیوتری قادر به خواندن آنها با نرم افزارها موجود باشند . ب) باید یك راه مناسب وجود داشته باشد كه كتابخانه فایل ها را استفاده كننده انتقال دهد و فقط همان استفاده كننده آن مدرك را دریافت كند.

۳) استفاده كنندگان نیز باید علاقه مند باشند كه مدارك الكترونیك را بجای مدارك چاپی مطالعه كنند.

یادداشتها

۱. Canadian institute for scientific and technical information

۲. British Library Document Supply Center

۳. National Library of medicine

۴. Group For Electronic Document Interchange

۵. Joint Electronic Document Delivery Service

۶. Multipurpose Internet Mail extension

منابع و مآخذ

۱. A Growing circle of partner (۲۰۰۴).[online] available :

hTTP://www.infotrieve.com/ariel/ariadv.html

۲. Ariel version ۳.۴ equipment requirements (۲۰۰۴).[online]

Available: http://www.infotrieve.com/ariel/arireq.html

۳. Jaswal, Bushra Alma۰۳۹;s (۲۰۰۰). Electronic documenDelivery in Pakistan: A case study. In Ariel: Internet Transmission software for document delivery/edited by Gary Ives, The Haworth Information press.pp.۸۱-۹۶

۴. Krize, Harry M.(۲۰۰۰) . Electronic Inter library loan delivery

with Ariel and Illiad. In Ariel: Internet Transmission software for document delivery/edited by Gary Ives, The Haworth Information press.pp.۲۵-۳۴

۵. Lavigne, Jonathan and Elites, John (۲۰۰۰). The evolution of Ariel.

In Ariel: Internet Transmission software for document delivery/edited by Gary Ives , The Haworth Information press.pp.۳-۷

۶. Martin, Harry S. and Curtis, Kendrick (۱۹۹۳).A user – centered view of document delivery and interlibrary loan.[online] available :

http://www.nlc_bnc.ca/ifla/documents/libraries/resource-sharing/ill.txt

۷. The Ariel advantage (۲۰۰۴). [online] available :

http://www.infotrieve.com/ariel/ariadv.html

۸. Wiley, Lynn N. (۲۰۰۰).follow the leader in Ariel partnership. In Ariel : Internet Transmission software for document delivery/edited by Gary Ives , The Haworth Information press.pp.۶۱-۸۰

رستم مظفری غربا

دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران

---