صنعت نفت به همزیستی با محیط زیست می اندیشد

در سال های گذشته و در سابقه صنعت نفت کشور, رسیدگی به مسایل زیست محیطی و سازگاری فعالیت های این صنعت با اهداف زیست محیطی, نه همیشه و همه جانبه ولی در اندازه های محدودتر, موردنظر بوده ولی آنچه درقالب برنامه ریزی, تخصیص بودجه و هماهنگ با اهداف توسعه پایدار مطرح شده مربوط به سال های اخیر است که اساسآ مساله توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست نیز به طور سیستماتیک و نظام مند در آن مطرح شده است

در واقع، در همین دو سه سال گذشته برای نخستین بار، اداره ای با عنوان اداره کل بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE) در این وزارت خانه تشکیل شده است که در هر یک از چهار زیرمجموعه اصلی نفت و حتی در دورافتاده ترین مناطقی که پروژه های نفتی انجام می گیرد دفتر و کارشناسان ویژه خود را دارد. ادغام سه مقوله محیط زیست، بهداشت و ایمنی نیز به علت هم افزایی آنها صورت گرفته است. به منظور دستیابی به اثربخشی بیشتر و ایجاد قدرت نظارت و ارتباط کارامد، این تشکیلات، از مسوولان HSE در پروژه های مختلف سراسر کشور آغاز می شود و به دفاتر مدیریتی در هر یک از زیر مجموعه های صنعت نفت می رسد. هر یک از این دفاتر، زیر نظر اداره کل وزارت نفت فعالیت های خود را انجام می دهند و مسوول اداره کل نیز با نظارت مستقیم وزیر نفت، عمل می کند. می توان ادعا کرد که در این سال ها، هم صنایع گام های بزرگی در راستای حفظ محیط زیست برداشته اند و هم محیط زیست با بهره گیری از یک سازمان و مدیریت جدید و اهداف و اختیارات مشخص تر توانسته است شفافیت بیشتری در زمینه قوانین، معضلات و نیازهای زیست محیطی کشور ایجاد کند.

دکتر مرتضوی، مدیر كل HSE وزارت، اقدامات این وزارت خانه را در زمینه بهداشت، ایمنی و حفظ محیط زیست، بسیار جدی عنوان می کند و می گوید این اقدامات فقط در قالب شعار و حرف نیست و سیستم مشخصی برای ارزیابی های زیست محیطی در اجرای هر یک از پروژه ها در تمام نقاط کشور به وجود آمده و در حال اجراست که مطالعات آب شناسی، خاک شناسی، گیاه شناسی و بررسی های تنوع زیستی منطقه از جمله آنهاست. پس از این مراحل و تأیید آغاز پروژه، نوبت به نصب و راه اندازی سیستم های تصفیه فاضلاب و پساب و خروجی ها و کنترل آنها می رسد.

این مطالعات و کنترل ها توسط شرکت هایی انجام می گیرد که معتمد سازمان حفاظت محیط زیست کشور هستند و از طرف همان سازمان به صنایع مختلف از جمله نفت، معرفی می شوند.

مدیركل HSE وزارت نفت از جلسات متعددی می گوید که با مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست و حتی افراد محلی و بومی مناطق اجرای پروژه ها برگزار می شود. در این جلسات، برخی از مسایل و مشکلات مرتبط با محیط زیست، نظیر خروجی های آلاینده صنایع، از طریق گفتگوهای مستقیم با این افراد و یا در روزنامه های محلی مطرح می شود تا در مجموع بتوان به راهکارهای مناسب و احتمالا بومی برای حل مشکلات دست یافت. مجموعه این مطالعات و بررسی ها همراه بانظر کارشناسان، توسط مسوولان تعیین شده وزارت نفت، به اداره کل محیط زیست استان و دفتر ارزیابی سازمان محیط زیست در تهران ارایه می شود تا در یک کمیته کشوری مورد بررسی قرار بگیرد و نظر نهایی آنها برای چگونگی انجام پروژه اعلام شود. در حال حاضر، تشکیلات HSE، از نخستین لحظه های آغاز بررسی ها و میزان کشش و ظرفیت پذیرش منطقه برای انجام هر پروژه تا مراحل پیش راه اندازی و بهره برداری از طرح ها و پس از آن درکنار جریان کارشناسی و ارزیابی ها حضور دارد و در موارد تعیین شده، نقش نظارتی خود را ایفا می کند. برای انجام اقدامات مربوط به هریک از پروژه ها نیز اجازه ویژه مسوول HSE اخذ می شود. مدیر این تشکیلات در وزارت نفت می گوید از آنجا که در بسیاری از موارد ما با کشورهای خارجی با فناوری پیشرفته، طرف قرارداد و همکاری هستیم؛ به ویژه در مواردی که تأمین اعتبار مالی پروژه از طرف آنها صورت می گیرد، باید استانداردهایی داشته باشیم که مورد پذیرش این کشورها نیز باشد. این در حالی است که در بسیاری موارد، استانداردهای تعیین شده توسط وزارت نفت برای حفاظت از محیط زیست، نسبت به استانداردهای تعیین شده سازمان حفاظت محیط زیست کشور، سخت گیرانه تر است.

سال هاست که زبان اقتصاد، توسعه و قدرت در تمامی جهان بر مبنای لزوم حضور و گسترش صنعت به عنوان یک محور اساسی است و صنعت، با مفاهیم و نیازهای امروز، فی النفسه آلوده ساز و برای محیط زیست، مخاطره ساز است. ولی آنچه مهم است چگونگی زیرساخت ها و بهره گیری از فناوری هایی است که برخلاف نظریه های کلاسیک صنعت برای تخریب منابع به منظور پیشرفت و توسعه صنعتی، بتواند محیط زیست و منابع تجدید ناپذیر را حفظ کند و کمترین آسیب را به حیات کره زمین، تنوع زیستی و منابع موجود آن برساند. مرتضوی سیاست اداره تحت نظارت خود را بر اساس پیشگیری، حفاظت و جبران، عنوان می کند.

مخارج بالاتر را قبول می کنیم ولی استخراج نکردن را نه!

مدیرکل HSE وزارت نفت معتقد است که تدبیر صحیح، مهم ترین عاملی است که می تواند از بسیاری از عوارض و معضلات زیست محیطی صنعت نفت، پیشگیری کند یا آن را کاهش دهد. در همین راستا نیز اقدامات و هزینه های زیادی انجام گرفته است.

در ماهشهر با اندازه گیری آب، خورها عملیات وسیعی برای تعیین پارامترهای آن انجام می گیرد؛ هم زمان با نصب سیستم تصفیه پساب، ریختن هرگونه پساب به خور نیز ممنوع اعلام شده است ضمن آنکه سازمان حفاظت محیط زیست می تواند در صورت مشاهده هرگونه سرریز پساب به خورها، دهانه را مسدود کند.

دکتر مرتضوی می گوید: برای خوش سوزی فلرها هزینه های زیادی کرده ایم و تلاش خود را برای احداث و راه اندازی سیستم های تصفیه فاضلاب و پساب در تمامی واحدهای صنعت نفت انجام داده ایم. میلیون ها اصله نهال حرا کاشته شده و تفریح گاه هایی نیز برای مردم در مناطقی که عملیات نفتی انجام می گیرد احداث شده است.

بخش های زنده هورالعظیم دست نخورده می ماند

فعالیت های نفتی به ویژه در مناطق ساحلی، با اعتراض بسیاری از افراد، نهادها و سازمان های زیست محیطی در سراسر جهان مواجه می شود و به علت صدمات و خطرات احتمالی یا حتمی که برای اکوسیستم و گونه های جانوری و گیاهی منطقه پدید می آورد همیشه با انتقادات بسیاری مواجه بوده است. انجام این فعالیت ها در بخش هایی نظیر هورها و مناطقی که حساسیت های ویژه زیست محیطی یا تاریخی و... در مورد آنها وجود دارد با نگرش های منفی بیشتری مواجه می شود اما مدیر HSE وزارت نفت می گوید طبق برنامه ریزی های انجام شده در سطوح مدیریتی صنعت نفت و سیاست های زیست محیطی کشور، هر کجا که چاه نفتی حفر می شود باید ارزیابی های زیست محیطی مفصلی انجام گیرد و مرتضوی می گوید این همان کاری است که ما در حال انجام آن هستیم و هورالعظیم نیز یکی از نمونه های برجسته آن است. در این حوزه نفتی که یک اکولوژی(زیست بوم) آبی است، ارزیابی های وسیع آب و هوا، گیاه شناسی و حتی توریستی و اجتماعی با همکاری شرکت های خارجی که در پروژه سهیم هستند انجام گرفته است و به دنبال آن نیز نتایج و پیامدهای ناشی از زمان ساخت و بهره برداری درنظر گرفته شده است. او می گوید بخش های زنده هورالعظیم دست نخورده باقی خواهد ماند و در همین راستا جلسات متعددی نیز با حضور نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست و کارشناسان داخلی و خارجی، تشکیل شده و برای بخش هایی از هور که از حساسیت های ویژه ای برخوردار است راهکارهای مناسب برای ورود کمترین خسارت و آسیب زیست محیطی ناشی از فعالیت های نفتی، درنظرگرفته می شود تا حرکت ها هماهنگ با سیاست های توسعه پایدار و سازگار با محیط زیست باشد. به همین منظور در اجرای این پروژه نفتی در هورالعظیم که یکی از تالاب های مهم منطقه خلیج فارس است جاده های دسترسی و انواع فناوری های قابل استفاده که سازگاری بیشتری با محیط زیست داشته باشد در اولویت بررسی ها و انتخاب قرار می گیرد. به منظور تثبیت خاک این منطقه نیز عملیات بذرپاشی در مناطق ساحلی در مقیاس وسیعی انجام می گیرد. برای گل حفاری ناشی از حفاری های نفتی که به علت حضور دریک سیستم باز و سوزانده یا رها شدن درطبیعت، یکی از معضلات زیست محیطی سال های گذشته به شمار می رفت نیز تمهیداتی اندیشیده شده و با بکارگیری زباله سوز و لوله کشی سراسری، قابلیت تصفیه و فیلتر شدن به منظوراستفاده های مجدد در چاه ها به آنها افزوده شده است. به این ترتیب، مقدار کمی از آن به جای می ماند که از طریق زباله سوزها سوزانده می شود. برای این منطقه حساس و آسیب پذیر، رنگ تأسیسات نیز هماهنگ با طبیعت درنظر گرفته شده و برای تصفیه فاضلاب کمپ کارگران نیز تجهیزات کافی فراهم شده تا منطقه با آسیبی در این زمینه مواجه نشود. مدیریت HSE وزارت نفت اعلام کرده است که در راستای حفاظت از تأسیسات و اطمینان از عملکرد صحیح آنها و نیز حفظ محیط زیست منطقه، انجام پایش مستمر و برنامه ریزی شده برای تمامی مناطق اطراف هور، در حین عملیات و پس از آن انجام می گیرد. نظم کاری در انجام پروژه نفتی آزادگان، مورد تأکید رییس HSE وزارت نفت است که معتقد است طبق قوانین و تشکیلات موجود، حضور کارشناسان و دفاتر HSE در تمام مراحل پیش از آغاز تا پس از بهره برداری از پروژه، ضروری است. برای فروش یا بازیافت ضایعات و ارایه وضعیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست هر یک از پیمانکاران نفتی نیز این نظم، پیش بینی شده است. او معتقد است که صنعت نفت هزینه های کلانی را برای حفظ محیط زیست و رعایت قواعد آن در تمامی موارد، به ویژه هورالعظیم، پرداخت می کند ولی با منع استخراج موافق نیست.

اما ارتباط صنعت نفت و سازمان محیط زیست

مدیر HSE وزارت نفت می گوید سیاست های موجود در این وزارت خانه در اجرای پروژه ها برای رفع صدمات و تهدیدها از مشتریان، همسایگان و محیط زیست طراحی شده و در حال حاضر نیز ارتباط مناسبی میان سازمان حفاظت محیط زیست و صنعت نفت وجود دارد. صنایع نفتی از تلاش برای سازگاری با محیط زیست مضایقه نمی کنند و مورد تشویق مدیران سازمان محیط زیست نیز قرار گرفته اند. ضمن اینکه به زعم ما محیط زیست یک صنعت است. زمانی که برای بازیافت و بهره گیری از پساب های ناشی از اجرای هر یک از پروژه ها و اجرای بازیافت، برنامه ریزی و هزینه می شود و در کنار آن به صرفه جویی میزان زیادی انرژی یا پول دست می یابیم، با حضور رگه های جدی صنعت و اقتصاد در آن مواجه می شویم.

باید در نظر داشته باشیم که ماهیت صنعت نفت، آلوده کننده است ولی گستردگی، پیچیدگی و هزینه بر بودن آن در کنار لزوم رشد اقتصادی کشور طبق برنامه های زمانبندی شده در برنامه چهارم توسعه کشور، و رفع کاستی های اقتصادی که هرگز بدون حضور درامدها و فعالیت های نفتی ممکن نبوده موجب می شود تا نگاه منصفانه و همه جانبه تری را به مقوله صنعت نفت داشته باشیم.

سیاست های جبرانی وزارت نفت

اساس این سیاست گذاری ها در وزارت نفت، برمبنای حفظ حقوق مشتریان، همسایگان و محیط زیست است و مسوول ایمنی و بهداشت و محیط زیست این وزارت خانه نیزمعتقدند که برنامه ریزی ها به گونه ای است که کمترین صدمه به این سه بخش وارد شود. بر همین مبنا نیز سیاست گذاری در HSE وزارت نفت به صورت پیشگیری، حفاظت و جبران است و طبیعتآ اقدامات آن نیز در وهله نخست، در راستای انجام اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی است ولی در صورتی که به مرحله اجتناب ناپذیر خسارت یا ضرر در این صنعت برسد تلاش خود را برای جبران آن انجام می دهد. مرتضوی می گوید برای ساختن بندرگاه باید وارد آب دریا شویم ولی برای اینکه کمترین ضرر و آسیب را به محیط زیست بزنیم، هزینه های بالایی برای بهره گیری از فناوری های روز و سازگار با محیط زیست صرف می کنیم. ایجاد و نگهداری فضای سبز را نیز از جمله اهداف زیست محیطی خود قرار داده ایم. در مناطقی نظیر ماهشهر نیز عملیات وسیع زیست محیطی وجود دارد و آب تمامی خورها به منظور اندازه گیری و بررسی پارامترهایشان، به صورت روزانه اندازه گیری می شوند. در این منطقه، ورود هر گونه فاضلاب و پساب صنعتی و غیرصنعتی به خورها کاملا ممنوع اعلام شده است و طبق هماهنگی هایی که با سازمان حفاظت محیط زیست انجام داده ایم در صورت بروز هر گونه تخلفی آنها مجاز به کور کردن دهانه ها خواهند بود. سیلاب های خروجی نیز تا ۱۰ دقیقه اول باید به لوله هایی که درنظر گرفته شده سرازیر شوند. برای خوش سوزی فلرها پس از راه اندازی واحدها هزینه های کلانی انجام می گیرد و دستگاه ها و سیستم های کنترل کننده مجهزی نیز در این مرحله به منظور مهار و امحاء خروجی های غیرمجاز خریداری و نصب شده که در صورت نیاز برای تمامی واحدهای مورد نیاز نصب خواهد شد. تمامی مناطق اطراف عملیات، در حین انجام عملیات و پس از آن پایش می شود تا در صورت بروز خسارات احتمالی جبران آنها به سرعت، امکان پذیر باشد. مرتضوی می گوید فاصله رسیدگی به هر یک از حوادث درصنایع نفت در سراسر کشور، از چند دقیقه تا سه ساعت است و بیش از این زمان تلف شده وجود نخواهد داشت. مجموع گروه هایی که برای رسیدگی به هر گونه حادثه یا سانحه بلافاصله در صحنه حاضر می شوند با درنظر گرفتن نیروهای آتش نشانی که حدود دو سوم از نیروهای این بخش را تشکیل می دهد، حدود دو هزار نفر است و آموزش مداوم از برنامه هایی است که حتی برای کارگران ویژه ای که به طور مرتب ممکن است به واحدها اضافه شوند انجام می گیرد. ضمن اینکه هیچ کارگری بدون کارت آموزش نمی تواند در مجموعه ها به کار مشغول شود. در میان فعالیت های صنایع نفت، ضعف های زیست محیطی متعددی وجود دارد ولی بیشترین تلاش و سرمایه نیز برای رفع اینگونه معضلات هزینه می شود. رییس HSE وزارت نفت می گوید تا زمانی که در هر یک از سفرهای هوایی، مشعل یکی از فلرهای روشن در صنایع نفت را می بینم آرام نیستم.