راه حل اضطراب امتحان

با دکتر محمد ولی سهامی, فوق تخصص روان پزشکی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران, درباره ی همین موضوع حرف زده ایم استرس امتحان

با دکتر محمد ولی سهامی، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره‌ی همین موضوع حرف زده‌ایم: استرس امتحان.

▪ آفای دکتر، چرا با شنیدن نام امتحان دچار استرس می‌شویم؟

ـ بالاخره همه‌ی انسان‌ها اضطراب را در زندگی خود تجربه می‌کنند و این کاملا" طبیعی است که افراد هنگام مواجهه با موقعیت‌های تهدیدکننده و تنش‌زا مضطرب شوند. اضطراب اگر در برابر عاملی حقیقی ایجاد شود، سازنده است چون فرد را از خطر دور می‌کند اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، غیرعادی است و نه تنها سازنده نیست، بلکه آثار مخرب و زیان‌باری نیز دارد. در رابطه با اضطراب امتحان، باید نوع اضطراب بررسی شود که واقعی است یا اخلاقی.

بیش از ۹۳ درصد دانش‌آموزان نیز به‌دلیل تأکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که این عامل، درصد افت تحصیلی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و موجب عدم ارائه‌ی کامل آموخته‌های دانش‌آموزان می‌شود.

▪ این دو اضطراب چه تفاوتی با هم دارند؟

ـ اضطراب واقعی بر اثر تسلط نداشتن بر مطالب درسی حاصل می‌شود اما اضطراب اخلاقی، نگرانی از به دست نیاوردن نتیجه‌ی مورد انتظار خود یا والدین یا معلم است، یعنی ترس از دست دادن موقعیت و جایگاه خود. چنین دانش‌آموزی حتی در صورت آمادگی کامل برای امتحان می‌تواند نتیجه‌ی آزمون را تحت تأثیر قرار دهد.

▪ معلم و خانواده در این بین چه نقشی دارند؟

ـ به‌طور کلی ضعف در عمل‌کرد معلمان، تطبیق نداشتن مفاهیم کتاب‌های درسی با روحیات دانش‌آموزان و موارد دیگر، موجب جدایی دانش‌آموزان از کتاب‌های درسی و نگرفتن مفاهیم آموزشی می‌شود. در عین حال، امتحان بین دانش‌آموزان و معلمان به‌صورت یک خط قرمز درآمده است، به‌طوری که معلم درس می‌دهد تا فقط دانش‌آموز در امتحان قبول شود و دانش‌آموز نیز درس می‌خواند تا فقط بتواند از پس سؤالات امتحان برآید و تأکیدی بر میزان یادگیری دانش‌آموزان وجود ندارد. از طرف دیگر، نمره‌ی ۲۰نمره‌ای است که اکثر والدین و دانش‌آموزان در پی آن هستند، در حالی که این نمره بیان‌گر یادگیری کامل از سوی دانش‌آموزان نیست، بلکه فقط نشان می‌دهد که دانش‌آموز مطالب کتاب‌های درسی خود را خوب حفظ کرده است.

بیش از ۹۳ درصد دانش‌آموزان نیز به‌دلیل تأکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که این عامل، درصد افت تحصیلی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و موجب عدم ارائه‌ی کامل آموخته‌های دانش‌آموزان می‌شود.

▪ این استرس چه‌قدر روی عمل‌کرد دانش‌آموز تأثیر می‌گذارد؟

ـ طبق مطالعات انجام شده، اضطراب ناشی از امتحانات می‌تواند تا ۷۰ درصد موجب کاهش یادگیری دانش‌آموزان خصوصا" در مقاطع راهنمایی و متوسطه شود. حتی اضطراب امتحان یادگیری دانش‌آموزان را مختل می‌کند.

▪ این استرس با چه علایمی بروز می‌کند؟

ـ عصبی بودن، آرام و قرار نداشتن، تنش، احساس خستگی، سرگیجه، تکرر ادرار، بی‌حالی، تپش قلب، اسهال، تنگی نفس، نگرانی و دلهره، لرزش، تعریق، بی‌خوابی، اشکال در تمرکز حواس، گوش به زنگ بودن و... همه از جمله علائمی هستند که حتما" همه طعم آن‌ها را کم و بیش چشیده‌ایم، علائمی که در شب امتحان به اوج خود می‌رسند.

▪ چگونه می‌توان از این اضطراب‌های امتحان خلاص شد؟

ـ کاهش اضطراب شب امتحان تنها با مشارکت معلمان و والدین و خواست و اراده‌ی خود فرد امکان‌پذیر است. دانش‌آموزان باید یاد بگیرند که شب‌های امتحان، زمان یادگیری دروس نیست و در این شب‌ها فقط باید به مرور درس‌ها پرداخت.

برای این کار پیشنهاد می‌شود که دانش‌آموز چند هفته مانده به روز امتحان، کتاب درسی را به چند قسمت تقسیم کند و هر روز قسمتی از آن را بخواند و آموخته‌های خود را در جایی یادداشت کند تا در فرصت‌های مختلف بتواند آن‌ها را مرور کند. در عین حال، دانش‌آموز باید مطمئن باشد که سؤالات از کتاب درسی او است و فقط با مطالعه‌ی کتاب‌های درسی خود به راحتی می‌تواند به سؤالات پاسخ دهد.

دانش‌آموزان باید یاد بگیرند که شب‌های امتحان، زمان یادگیری دروس نیست و در این شب‌ها فقط باید به مرور درس‌ها پرداخت.

▪ آیا شرایط مکانی و زمانی درس خواندن هم در کاهش استرس امتحان مؤثر است؟

ـ بله، نکته‌ی بسیار مهمی است. مکان مطالعه حتی‌الامکان باید ثابت باشد و وسایلی که موجب حواس‌پرتی می‌شود را باید از اتاق و محل مطالعه خارج کرد. در عین حال، مکان مطالعه باید نور کافی و پنجره‌ای برای عبور و مرور هوا داشته باشد تا از خواب آلودگی و خمودگی فرد جلوگیری شود. از طرفی، هنگام گرسنگی یا بلافاصله بعد از غذا زمان مناسبی برای مطالعه نیست. مطالعه بهتر است در فواصل زمانی کوتاه و مستمر اتفاق بیفتد تا در یک زمان ممتد و طولانی چند ساعته که کارایی نداشته باشد.

▪ آقای دکتر! آیا روش استانداردی برای مطالعه وجود دارد که با استرس کمتری همراه باشد؟

ـ بله، در روش استاندارد مطالعه، یک ساعت یا یک ساعت و نیم مطالعه به یک ربع استراحت و تحرک و خروج از فضای مطالعه نیازمند است. مطالعه نباید به‌صورت دراز کشیده یا نشسته و یا داخل رخت خواب باشد و استفاده از میز مطالعه بهترین گزینه است. یادداشت‌برداری از مطالب مورد مطالعه مهم بسیار مهم است و مرور مجدد این مطالب در فاصله‌های زمانی کوتاه باعث یادگیری بیش‌تر و در نتیجه اعتماد به نفس و کاهش اضطراب خواهد شد. در جلسه‌ی امتحان هم اگر استرس داشتید، باید چشم‌ها را ببندید و چند نفس عمیق بکشید. خیلی زود هم وارد جلسه‌ی امتحان نشوید زیرا این موضوع موجب افزایش استرس می‌شود.

● حرف آخر؟

نقش خانواده در کاهش استرس دانش‌آموز بسیار حائز اهمیت است. خانواده‌ها در ایام امتحانات باید از دید و بازدیدها و تفریحات غیر ضروری پرهیز کنند و فقط به دانش‌آموزان بپردازند، چرا که فرزندان در زمان امتحانات نیاز به حمایت عاطفی بیش‌تری از طرف خانواده‌ی خود دارند. توصیه‌ی من به خانواده‌ها این است که از توقعات بی‌جا و فشار بیش از حد برای مطالعه خودداری کنند و در صورتی که فرزندشان از موفقیت در یکی از امتحانات رضایت خاطر نداشت، او را مورد حمایت قرار دهند و از سرزنش او خودداری کنند. انتظارات بالا و بیش از حد توانایی فرزندتان، می‌تواند در ایجاد اضطراب و شدت آن مؤثر باشد.