چشم انداز قیمت نفت

کاهش شدید بهای نفت در طول سال گذشته زمینه را برای یک جهش ناگهانی قیمت آماده می کند علی النعیمی, وزیر نفت عربستان ادعا دارد که قیمت های رو به افزایش نفت می تواند ضربه دیگری بر اقتصاد بحران زده جهان وارد کند

کاهش شدید بهای نفت در طول سال گذشته زمینه را برای یک جهش ناگهانی قیمت آماده می‌کند. علی النعیمی، وزیر نفت عربستان ادعا دارد که قیمت‌های رو به افزایش نفت می‌تواند ضربه دیگری بر اقتصاد بحران‌زده جهان وارد کند.

وزیر نفت ایران نیز معتقد است وقتی بحران جهانی به پایان برسد و تقاضا برای نفت افزایش یابد، با یک شوک قیمتی دیگر روبه‌رو خواهیم بود. رییس شورون، دومین شرکت بزرگ تولید‌کننده نفت در آمریکا نیز نگران از راه رسیدن دوره‌ای جدید از عرضه کمتر از تقاضا است. وزیر انرژی بریتانیا هم هراسان است. در واقع در گردهمایی اخیر بزرگان نفت که از طرف اوپک برگزار شد، به سختی می‌شد کسی را پیدا کرد که انتظار رشد قیمت نفت تا نزدیکی‌های قیمت اوج قبلی آن را نداشته باشد.

در نظر اول این نگرانی‌ها بیجا به نظر می‌آیند. سقوط ۱۱۵‌دلاری قیمت نفت از اوج آن در جولای به کمترین میزان در دسامبر، شدیدترین سقوطی بود که جهان تا به حال شاهد بوده است. وضعیت رو به تزلزل اقتصاد جهانی تقاضا را روز‌به‌روز کاهش می‌دهد. آژانس بین‌المللی انرژی، یک نهاد بین‌المللی که به کشورهای ثروتمند مشاوره می‌دهد، فکر می‌کند که تقاضای نفت امسال ۶/۲میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داشت؛ یعنی در حدود ۳درصد سال پیش نیز تقاضا ۲۰۰‌هزار بشکه در روز کاهش داشت. از سال ۱۹۸۰ تا به حال تقاضای جهانی هرگز در طول دو سال متوالی رو به کاهش نبوده است.

تا به حال سابقه نداشته است که ذخایر نفت آمریکا در این فصل از سال تا حد امروز بالا باشد. این ذخایر در بیشترین میزان خود از سال ۱۹۹۰ به سر می‌برند. جف کوری از شرکت گلدمن ساچز می‌گوید: دیگر جای زیادی برای ذخیره نفت باقی نمانده است. ذخایر کشورهای ثروتمند برای مصرف ۶۲ روز آنها کافی است که این بیشترین میزان از سال ۱۹۹۳ است.

● کسادی سیستم

در خلال این واقعیت‌ها تولید‌کنندگان نفت حداکثر ظرفیت خود را استفاده نمی‌کنند. اوپک در تلاش برای پایدار کردن قیمت‌ها از ماه سپتامبر تا به امروز در سه دور جداگانه تولید خود را کاهش داده است. در مجموع اعضای آن وعده داده‌اند تولید خود را ۲/۴میلیون بشکه بر روز کاهش دهند. به هر حال تحلیل‌گران معتقدند که در عمل اعضای این سازمان تولیدشان را ۳/۳‌میلیون بشکه در روز کاهش داده‌اند. این کاهش تولید در مجموع برای آنها ۶‌میلیون بشکه در روز ظرفیت معلق ایجاد کرده است که در شرایط افزایش تقاضا وارد چرخه تولید خواهد شد. تنها عربستان سعودی مدعی است که می‌تواند ۵/۴میلیون بشکه در روز بیش از میزان فعلی تولید کند.

به‌رغم این فراوانی بیش از حد نفت، قیمت نفت در هفته‌های اخیر به صورت یکنواختی رو به افزایش بوده است. در بیستم مه، این قیمت برای اولین بار بعد از شش ماه به بیش از ۶۰‌دلار بر هر بشکه رسید که نشانگر رشدی ۷۵درصدی از تاریخ ۱۲ فوریه است؛ یعنی وقتی که قیمت آن تنها ۳۴‌دلار بود. طبق ادعای آقای کوری این چهارمین رکورد رشد سه ماهه قیمت نفت است. قیمت‌هایی که در قراردادهای آتی نفت می‌آید، نشانگر این است که تاجران انتظار دارند قیمت آن در طول ماه‌ها و سال‌های آینده باز هم افزایش خواهد یافت.

توضیح این پدیده آسان است. تاجران معتقدند که بیشتر دلایلی که باعث افزایش قیمت نفت به سطح بی‌سابقه قبلی شدند، هنوز هم پابرجا هستند. آن قسمت از نفت که به راحتی و با هزینه اندک قابل‌استخراج بود یا قبلا استخراج شده است یا در دست دولت‌های ملی گراست که اجازه استخراج آن را به شرکت‌های خارجی نخواهد داد. این واقعیت شرکت‌ها را مجبور می‌کند که به دنبال ذخایر نفت به مناطق سخت تر و دور از دسترس‌تری مانند آب‌های عمیق آفریقا یا دریاهای یخ‌زده قطب شمال بروند. بهره‌برداری از این میدان‌های نفتی بسیار گران و وقت گیر خواهد بود. بدتر اینکه این کشفیات جدید بسیار کوچک‌تر از میادین سابق هستند و خیلی زود خشک خواهند شد.

پس شرکت‌های نفتی باید به سختی کار کنند تا میادین رو به کاهش را جایگزین کنند و تولید را افزایش دهند. اما صنعت نفت به خاطر سرمایه‌گذاری‌های بسیار کم صورت گرفته در دهه‌های هشتاد و نود که قیمت نفت بسیار ارزان بود از نظر تجهیزات و نیروی انسانی به شدت با مشکل روبه‌رو است. نتیجه اینکه بر خلاف سیگنال‌دهی قوی بازار در سال‌های اخیر این صنعت هنوز برای توسعه خود تقلا می‌کند و هنوز برای تامین نیاز کشورهای در حال توسعه که رشد مصرف بسیار بالایی دارند با مشکل روبه‌رو است. یادمان نرود که در اوج قیمت نفت که بالاترین رکوردهای تاریخ ثبت می‌شد، تولید نفت اوپک افت کرد.

به محض اینکه رشد اقتصاد جهانی آغاز شود، تئوری افزایش مجدد قیمت عملی خواهد شد. بار دیگر تقاضا برای خرید نفت بر توانایی این صنعت در عرضه پیشی خواهد گرفت. نفت ذخیره شده و ظرفیت خالی چاه‌ها به سرعت از بین خواهند رفت و این باعث افزایش شدید قیمت نفت خواهد شد؛ به عبارت دیگر بحران جهانی روند رشد قیمت نفت را تنها برای مدت اندکی متوقف کرده است و ما مجددا وارد سیکلی خواهیم شد که صعود و نزول معمول قیمت‌ها جای خود را به یک دوره طولانی قیمت‌های بسیار بالا خواهد داد؛ چرا که تقاضای رو به رشد از سوی کشورهای در حال توسعه تمام آنچه را که از زمین استخراج می‌شود، خواهد بلعید. آقای بلانک معتقد است سیکل بسیار بلند قیمت‌های بالا برای کالاهای مصرفی به پایان نرسیده است، بلکه تنها در حال استراحت است.

● دردی واضح، درمانی گمشده

روسای شرکت‌های نفتی، وزیران اوپک و بانکداران مضطرب همگی بر آنچه باید برای جلوگیری از رخداد این سناریو انجام شود، متفق القولند: سرمایه‌گذاری‌ فراوان در توسعه میادین جدید و استخراج؛ اما برعکس این جریان در حال رخ دادن است. صنایع نفتی در حال کاهش هزینه‌ها و در نتیجه اکتشاف و استخراج کمتر هستند. بر اساس محاسبات آژانس بین‌المللی انرژی سرمایه‌گذاری‌ ۱۵ تا ۲۰‌درصد کاهش یافته است.

بر اساس آمار بکر هوگز، یک شرکت خدمات میادین نفتی، تعداد دکل‌های حفاری که در حال کار هستند در ماه آوریل امسال ۳۲‌درصد به نسبت سال گذشته کمتر است. در آمریکا، جایی که گاز هم به‌اندازه نفت خام فراوان است، تعداد دکل‌های حفاری به نسبت حداکثر آن در سال گذشته تقریبا نصف شده است. بر اساس اظهارات عبدا... سالم البدری، دبیر کل اوپک، کشورهای اوپک ۳۵ پروژه بزرگ خود را منتفی یا معوق کرده‌اند. شرکت مشاوره‌ای تحقیقات انرژی کمبریج تخمین زده است که ۵/۵میلیون بشکه در روز از ظرفیت موجود در طول سال‌های آینده مستهلک می‌شوند که این حدود یک سوم ظرفیتی است که تا سال ۲۰۱۴ به سیستم اضافه خواهد شد.

در تئوری چنین اتفاقاتی نباید رخ دهد. شرکت‌های بزرگ نفتی غرب مدعی‌اند که بدون توجه به نوسانات قیمت و به طور یکنواخت به سرمایه‌گذاری‌های جدید ادامه داده‌اند. آنها معتقدند که میادین بزرگ به زمانی بیش از ده سال برای توسعه نیاز دارند، اما بعد از آن قادر به تامین بخش بزرگی از نیاز خواهند بود. این سرمایه‌گذاری‌ها تابعی از قیمت نفت در هنگام تصویب طرح نیستند. آنچه اهمیت دارد این است که پروژه بر اساس یک سری قیمت‌های احتمالی در آینده سوددهی بلند مدت داشته باشد. اگر خبره‌های صنعت نفت انتظار دارند قیمت‌ها در میان مدت رشد کنند، باید انتظار داشت که این شرکت‌ها از هم‌اکنون سرمایه‌گذاری‌ را برای بهره‌برداری از این رشد قیمت آغاز کنند.

این شرکت‌ها به بیشتر قسمت‌های فوق‌الذکر متعهدند. بیشتر آنها بدون توجه به کاهش درآمدهایشان به علت قیمت‌های کم نفت به سرمایه‌گذاری‌ در مقیاس سال‌های گذشته ادامه داده‌اند. برای مثال اکسون در سه ماهه اول امسال سرمایه‌گذاری‌ خود را ۵‌درصد افزایش داده است. شل و شورون سرمایه‌گذاری‌ خود را تقریبا به‌اندازه سال قبل نگاه داشته‌اند؛ یعنی به ترتیب ۳۱ و ۳۲‌میلیارد دلار. بریتیش پترولیوم قصد دارد سرمایه‌گذاری‌ خود را از ۲۱‌میلیارد دلار به ۲۰‌میلیارد دلار کاهش دهد که چندان چشمگیر نیست. این شرکت مانند شل در حال وام گیری بیشتر از قبل است تا بتواند طرح‌های سرمایه‌گذاری‌ و سود سهام خود را ثابت نگاه دارد.

با وجود اینها نوسان بیش از حد قیمت نفت در طول سال گذشته باید این شرکت‌ها را در مورد سرمایه‌گذاری‌های آینده محافظه‌کار کرده باشد. مثلا شل طرح‌های توسعه خود را در شنزارهای کانادا به تاخیر انداخته است، این میادین حاوی نفتی بسیار سنگین هستند و در نتیجه پردازش بیشتری نیاز دارند که سود حاصل را به نسبت نفت معمول کاهش می‌دهد. این شرکت به همراه بریتیش پترولیوم در حال کاهش کارکنان هستند و سهامداران تنها از میزان محدودی وام‌گیری تا پیش از بهبود شرایط حمایت خواهند کرد. از طرف دیگران شرکت‌های کوچک‌تر قدرت مالی این غول‌های نفتی را ندارند و لذا ناچار به کاهش سرمایه‌گذاری‌اند. تمام شرکت‌های بزرگ مستقل آمریکا، یعنی آنهایی که تنها استخراج می‌کنند و پالایشگاه ندارند، سرمایه‌گذاری‌های خود را کاهش داده‌اند. مثلا شرکت دوون انرژی سرمایه‌گذاری‌های امسال خود را از ۹‌میلیارد به ۴‌میلیارد دلار کاهش داده است. شرکت‌های مستقل کوچک‌تر مثل آیمان آسفاری، تلفات زیادی در این بحران متحمل شده‌اند. در بازار سرمایه‌گذاری‌ جایگزین لندن، محلی برای سفته بازی در روی منابع طبیعی، شرکت‌های نفتی در چهار ماه پایانی سال پیش تنها ۶/۲۳‌میلیون یورو درآمد داشته‌اند که در مقایسه با مبلغ ۲۲۹‌میلیون دلاری در دوره مشابه سال قبل ناچیز است.

تعداد بسیار کمی از شرکت‌های مستقل مانند پریمایر اویل، شرکتی انگلیسی که اخیرا در یک دعوی مالکیت برنده شد، به‌اندازه کافی منابع داشته‌اند که سرمایه‌گذاری‌هایشان را افزایش دهند. با این وجود رییس این شرکت آقای سیمون لاکت می‌گوید شرکتش بیشتر روی تکمیل پروژه‌های موجود سرمایه‌گذاری‌ می‌کند تا اکتشاف میادین جدید، این به طور قطع الگوی کاری بیشتر شرکت‌ها در دریای شمال است.

می‌توان نگاهی به شرکت‌های دولتی نفت در کشورهای نفت خیز هم داشت. این شرکت‌ها بر بیشتر ذخایر نفت جهان تسلط دارند. اعضایی از این گروه که مدیریت و برنامه‌ریزی قوی‌تری دارند تصمیم گرفته‌اند که بدون توجه به رکود به سرمایه‌گذاری‌ خود ادامه دهند. برای مثال شرکت آرامکو که بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان است به تازگی یک طرح پنج ساله هفتاد میلیارد دلاری را برای افزایش توان تولید خود از ۱۰‌میلیون بشکه در روز به ۵/۱۲میلیون بشکه در روز تکمیل کرد. این شرکت برنامه‌ای برای ۶۰‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری‌ در طول ۵ سال آینده دارد، اما وقتی این کشور هم‌اکنون ۵/۴‌میلیون بشکه در روز ظرفیت معوق دارد طبیعتا چندان مایل به اکتشاف میادین جدید نفتی نیست.

شرکت پتروبراس که دولت برزیل در آن سهام عمده‌ای دارد، تصمیم دارد که با جهشی ۵۵‌درصدی سرمایه‌گذاری‌ خود را در طول ۵ ساله آینده به ۱۷۴‌میلیارد دلار افزایش دهد. بعضی معتقدند که کشفیات دریایی اخیر این شرکت از بزرگ‌ترین میادین نفتی جهان است، اما این میادین در عمق زیاد آب و زیر لایه‌ای قطور از نمک قرار گرفته‌اند. کسی نمی‌داند که بهره‌برداری این میادین چقدر به طول می‌انجامد و چه میزان گران خواهد بود اما حجم سرمایه‌گذاری‌ نشان از هزینه بالای استخراج آن دارد. علاوه‌بر اینها بسیاری از شرکت‌های دولتی پول کافی برای سرمایه‌گذاری‌ ندارند. در روسیه به عنوان دومین تولید‌کننده نفت، تولید کاهش چشمگیری داشته است؛ چرا که به دنبال یک سری مصادره‌های دولتی سرمایه خصوصی از این بخش فراری شده است و خود دولت هم سرمایه کافی جهت اجرای طرح‌ها در اختیار این شرکت‌ها قرار نمی‌دهد.

● تعمیر و نگهداری کمتر

یکی از اولین گروه‌هایی که از این مسائل ضربه می‌خورند شرکت‌های خدمات نفتی خواهند بود. اشلامبرگر که بزرگ‌ترین شرکت در این حوزه است پس از کاهش سی درصدی سود خود سرمایه‌گذاری‌های آینده‌اش را سیزده درصد کاهش داد و ۵۰۰۰‌نفر از کارکنانش را اخراج کرد. رقیب بزرگ این شرکت، بیکر هوگز، نیز ۳۰۰۰‌نفر از کارکنانش را اخراج کرد. کاهش سرمایه‌گذاری‌ نه تنها اکتشافات را متوقف می‌کند و پروژها را به تاخیر می‌اندازد، بلکه باعث کاهش هزینه کرد در تعمیر و نگهداری میادین فعلی می‌شود که خود منجر به کاهش سریع‌تر تولید خواهد شد. سازمان بین‌المللی انرژی تخمین می‌زند که تولید میادین بالغ خارج از اوپک به طور طبیعی سالانه ۱۱درصد افت خواهد داشت، اما با تمهیداتی نظیر تزریق آب یا گاز شرکت‌ها این درصد را به ۷/۷‌درصد تقلیل می‌دهند. بر اساس تخمین این سازمان این رقم به دلیل کاهش مصارف تعمیر و نگهداری امسال به ۴/۹درصد خواهد رسید. این مساله تولید نفت جهان را امسال ۱۱۰‌هزار بشکه در روز و سال آینده ۲۵۰‌هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. مریل لینچ معتقد است این تخمین بسیار خوش‌بینانه است.

هزینه‌های رو به کاهش تا حدی تاثیر کاهش سرمایه‌گذاری‌ را خنثی می‌کند. بریتیش پترولیوم ادعا می‌کند که به دلیل کاهش قیمت‌ها تقلیل سرمایه‌گذاری‌های این شرکت به چشم نخواهد آمد.اما بسیاری از موانع توسعه هنوز پابرجا است. آقای یان مانسو از شرکت استخدامی کورن/فری معتقد است که یک دلیل این موضوع این است که دنیا هنوز آنقدر که نیاز است مهندسان نفتی و زمین‌شناسان خبره ندارد. او می‌گوید یک دهه یا بیشتر طول خواهد کشید تا بر این کمبود غلبه شود. در طول این مدت هزینه دستمزدها در صنایع نفتی بالا خواهد بود.

آقای کوری از گلدمن ساچز معتقد است که در کوتاه‌مدت مشکلاتی نظیر محدودیت دسترسی و قیمت‌های سرسام‌آور دامنگیر صنایع نفتی خواهد بود. او می‌گوید، حتی وقتی قیمت نفت بالا بود اینها موانع عمده‌ای برای تایید سرمایه‌گذاری‌ به شمار می‌رفتند. حال کاهش سرمایه‌گذاری‌ این مشکلات را تشدید خواهد کرد و لذا در هنگام افزایش تقاضا صعود شدید قیمت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. البته زمان و سرعت بازگشت این افزایش قیمت وابسته به بهبود وضعیت اقتصادی جهان خواهد بود. او فکر می‌کند که اگر پیش از صعود قیمت ظرفیت ذخیره‌سازی شرکت‌های نفتی به پایان برسد ممکن است که قیمت حتی بیش از این نزول کند.

در حال حاضر بر خلاف نشانه‌های اندک بهبود وضعیت اقتصادی مصرف جهانی نفت همچنان در حال کاهش است. آخرین داده‌ها نشان از عطش مجدد چین برای خرید نفت دارد، ولی این عطش برای کاهش ذخایر جهانی کافی نخواهد بود؛ چرا که تنها کاهش تقاضا از سمت کشورهای توسعه یافته بیش از کل واردات چین است.

به هر حال وزیر نفت یکی از کشورهای عضو اوپک می‌گوید قیمت‌های پایین نفت همیشه بذر صعود قیمت‌ها در آینده را می‌پاشند؛ چرا که باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌ می‌شوند. این بار تنها سوال این است که چه زمانی این اتفاق خواهد افتاد.

منبع: اکونومیست

مترجم: یاسر ظهوریان *