۱۰ کیلوگرم کاهش وزن در ۱۳ سالگی

اگر نگاهی به دور و بر خود بیندازیم, می بینیم که تعداد کودکان چاق از چند دهه گذشته بیشتر شده است و اگر چاقی این کودکان درمان نشود, می تواند در میانسالی و سالمندی زمینه ساز ابتلا به بسیاری بیماری ها شود

اگر نگاهی به دور و بر خود بیندازیم، می‌بینیم که تعداد کودکان چاق از چند دهه گذشته بیشتر شده است و اگر چاقی این کودکان درمان نشود، می‌تواند در میانسالی و سالمندی زمینه‌ساز ابتلا به بسیاری بیماری‌ها شود...

بیشتر کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی در چرخه‌های معیوبی اسیر می‌شوند که نتیجه آن ناامیدی و از دست دادن اعتمادبه‌نفس و بسیاری فرصت‌های طلایی دیگر است. اگر فرزند شما هم از این مشکل رنج می‌برد، گفت‌وگوی ما را با ریحانه ناظمی و کارشناسان «سلامت» بخوانید.

ریحانه ناظمی که طی ۳ ماه ۱۰ کیلوگرم وزن کم کرده، می‌گوید:

دوست داشتم مثل دوستانم لاغر باشم

▪ ریحانه جان چند سال داری؟

۱۳ سال.

▪ قبل از اینکه رژیم بگیری چند کیلوگرم بودی؟

۷۶ کیلوگرم، با قد ۱۶۳ سانتی‌متر.

▪ و الان؟

۶۶ کیلوگرم.

▪ هر ماه چقدر وزن کم کردی؟

ماه اول ۶ کیلوگرم، ماده دوم ۳ کیلوگرم و ماه سوم یک کیلوگرم.

▪ از چه زمانی وزنت بالا رفت؟

از ۹ سالگی.

▪ چرا؟

پرخور بودم و خوردن برایم عادت شده‌بود. در مدرسه علاوه بر خوراکی‌هایی که مادرم برایم می‌گذاشت، چیپس و پفک هم می‌خوردم. در خانه علاوه بر ناهار، شیر و کیک و عصرها میوه و شیرینی زیادی می‌خوردم و شامم هم کامل بود.

▪ اعضای خانواده‌تان هم اضافه وزن دارند؟

مادرم نه اما پدرم کمی چاق است که البته ایشان هم رژیم غذایی دارند.

▪ با شما رژیم را شروع کردند؟

نه، پدرم نزدیک یک ماه است رژیم دارند و از این بابت خوشحالم. ایشان طی یک ماه ۷-۶ کیلوگرم وزن کم کرده‌اند.

▪ چرا تصمیم گرفتی وزن کم کنی؟

وقتی همسن و سالانم را می‌دیدم که لاغر هستند ناراحت می‌شدم. دوست داشتم مثل آنها باشم. مجبور بودم برای لباس پیداکردن خیلی بگردم. خانواده هم زیاد می‌گفتند که چاق هستم و باید وزنم را پایین بیاورم.

▪ متخصص تغذیه چه نوع رژیمی برایت تجویز کرد؟

الآن در مدرسه فقط یک واحد میوه و یک لقمه نان و پنیر دارم. ناهارم ۵ قاشق غذاخوری برنج یا یک کف دست نان با گوشت و سالاد فراوان است. عصر می‌توانم میوه با چای و خرما بخورم. شامم هم برنج نیست و بیشتر گوشت می‌خورم. به طور کلی در برنامه غذایی‌ام نسبت به قبل، میوه و گوشت بیشتر شده است. مجاز به خوردن هله‌هوله، آجیل و بستنی نیستم. به عنوان تنقلات بیشتر میوه یا خرما می‌خورم. قند و شکر برایم ممنوع شده و حتی به جای شکر در صبحانه خرما می‌خورم.

▪ چطور در ماه اول نسبت به ماه‌های بعدی بیشتر وزن کم کردی؟

خودم کمتر می‌خوردم به همین دلیل لاغرتر شدم.

▪ با وجود پرخور بودن و عادت‌های غذایی‌ای که قبلا داشتی، گرفتن رژیم برایت سخت نبود؟

چرا. در مدرسه دوستانم چیپس می‌خوردند و زیاد تعارفم می‌کردم اما می‌خواستم به هدفم برسم و به همین دلیل جلوی خودم را می‌گرفتم. در خانه هم میلم کمتر شده بود اما مادر و پدرم هم خیلی کمکم می‌کردند.

▪ مکمل هم دریافت می‌کنی؟

بله، قرص آهن می‌خورم.

▪ ورزش هم می‌کنی؟

چند جلسه کلاس بسکتبال اسم نوشتم و شرکت کردم ولی خیلی زود آن را رها کردم چون فرصت و اشتیاق کافی نداشتم و در حال حاضر ورزش نمی‌کنم.

● نگاه متخصص تغذیه و رژیم درمانی

توصیه دکتر سید علی کشاورز به والدینی که کودکشان رژیم گرفته

مـواد غـذایـی پـرکـالـری نـخـریـد

▪ آیا چاقی بین کودکان و نوجوانان کشورمان شایع است؟

بله، متاسفانه کشور ما هم از این معضل جهانی مستثنی نیست. تحقیقات علمی کشور نشان داده چاقی روزبه‌روز در حال افزایش است. ما کشوری هستیم در حال گذار تغذیه، یعنی رفتارهای سنتی تغذیه‌ای ما در حال فراموش‌شدن است و رفتارهایی جایگزین می‌شوند که عواقب آن بر سلامت ناشناخته است. مثلا نان و پنیر و گردو صبحانه ما با شیر و کیک و بیسکویت و... جایگزین‌شده و در میان‌وعده‌ها به جای برگه و مغزها، پفک، چیپس و نوشابه و... می‌خوریم. این مواد نه‌تنها نیاز بدن را تامین نمی‌کنند، بلکه به شدت چاق‌کننده‌اند و افزودنی شیمیایی دارند و نوع پخت و آماده‌سازی آنها خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف را بالا می‌برد. در واقع به علت مصرف تنقلات کم‌ارزش و چاق‌کننده، شاهد روند افزایش چاقی در کودکان هستیم و متاسفانه معمولا چاقی کودکان تا ۳۰ درصد چاقی دوران بلوغ را به دنبال دارد و چاقی دوران نوجوانی تا ۸۰ درصد باعث بلوغ زودرس می‌شود. به همین دلیل مهم است کودکان و نوجوانان در مرز رسیدن به بلوغ چاق نباشند.

▪ به نظر شما کودکان و نوجوانان تا چه حد از رفتارهای تغذیه‌ای والدین پیروی می‌کنند؟

کودکان تا قبل از ۶ سالگی از رفتارهای تغذیه‌ای خانواده الگو می‌گیرند اما بعد از آن با ورود به جامعه از دوستان پیروی می‌کنند. مثلا فرزند مادری که صبحانه نمی‌خورد و به جای آن بیسکویت و کیک می‌خورد، حتما صبحانه‌خور نمی‌شود. مادری که عادت به خوردن تنقلات دارد، ذائقه کودکش را خراب می‌کند. کودکانی که به مهد یا مدرسه می‌روند نیز عادت‌های اشتباهی پیدا می‌کنند. در مهد به عنوان میان‌وعده به کودکان به جای میوه یا مغزها، کیک و بیسکویت می‌دهند. با ورود کودک به مدرسه طبیعی است که بیشتر از جامعه الگو بگیرد و طرفدار رفتار تغذیه‌ای رایج بین همکلاسی‌ها ‌شود.

▪ پس می‌توان گفت اصلاح رفتارهای تغذیه‌ای در خانواده و بعد جامعه نقش قابل توجهی در پیشگیری یا

کند شدن روند چاقی کودکان دارد؟

بله. بدون شک مهم‌ترین علت اصلاح الگوهای غذایی اول خانواده و بعد جامعه هستند.

▪ آیا برای کودک یا نوجوانی که به دلیل غفلت دچار اضافه وزن شده می‌توان رژیم لاغری تجویز کرد تا وزن کم کند؟

در درجه اول برای کودکانی که اضافه وزن دارند، باید الگوی غذایی را اصلاح کرد. فراموش نکنیم معنای پیروی از رژیم لاغری، نخوردن نیست بلکه درست خوردن است. رژیم یعنی خوردن و سیری شکمی و سلولی. باید بدخوری‌ها را اصلاح کرد. با برقراری تعادل تغذیه‌ای و کنترل افزایش وزن، اضافه وزن کودکان اصلاح می‌شود. در گذشته متخصصان اطفال معتقد بودند نباید به کودکان رژیم غذایی داد اما در حال حاضر که مفهوم رژیم جا افتاده، متخصصان اطفال، کودکان چاق را به کارشناسان تغذیه ارجاع می‌دهند تا الگوی غذایی آنها اصلاح و متعادل شود. نوجوانان چون قابلیت درک دارند می‌توان به آنها گفت کمتر بخورند تا وزنشان پایین بیاید اما به کودکان کم‌سن‌تر نمی‌توان گفت نخور تا وزنت کم شود. اصلاح الگوی غذایی در این کودکان می‌تواند از افزایش بیشتر وزن پیشگیری کند و سرعت افزایش وزن را پایین آورد. پس از کمترین سن می‌توان الگوی غذایی کودکان را اصلاح کرد اما به کودکان چاق نباید گرسنگی داد تا وزن کم کنند. متخصص تغذیه دانش کافی دارد و کودک را سیر نگه می‌دارد در عین حال به کاهش وزن او کمک می‌کند.

▪ فرض کنید با اصلاح رفتارهای تغذیه‌ای کودک یا نوجوان ما وزن کم کرد، چه کنیم این رفتارها در او نهادینه شود؟

پایدارماندن رفتارهای تغذیه‌ای هنر والدین است. حفظ رفتارهای تغذیه‌ای آسان نیست و والدین باید خودشان این رفتارها را داشته باشند و به آنها معتقد باشند زیرا اگر رفتارهای غلط را ادامه دهند و غذای چرب، حاضری و پرکالری طبخ و مصرف کنند، نمی‌توان انتظار داشت کودک رفتار درستی از نظر تغذیه‌ای داشته باشد. نمی‌توان کودکان را از خوردن منع کرد زیرا در این صورت از نظر روانی صدمه می‌بینند. والدین حتی باید از خرید موادغذایی پرکالری هم خودداری کنند.

▪ اما اگر بیرون از خانه هوس خوردن این نوع مواد غذایی کرد، چه کنیم؟

نباید او را منع کرد. رفتارهای تغذیه‌ای را باید به‌‌تدریج و با مدارا اصلاح کرد. نباید بی‌رحمانه با کودک برخورد کرد.

▪ به نظر شما در سنین رشد، مصرف کدام گروه‌های غذایی مهم‌تر هستند و نباید در برنامه غذایی جایشان خالی بماند؟

هیچ گروهی مهم‌تر از دیگری نیست. ۴ گروه نان و غلات، لبنیات، گوشت و میوه و سبزی‌ها همگی برای سلامت کودک و نوجوان مفیدند. هر روز باید هر ۴ گروه در برنامه غذایی آنها باشد. محدودیت‌ها باید بیشتر در مورد موادغذایی بی‌ارزش مثل کیک، بیسکویت، انواع فست‌فودها، شیرینی و... به اجرا درآید.

● نگاه متخصص طب ورزشی

ورزش های خوب برای بچه‌های چاق

دکتر احمد باقری‌مقدم/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

بحث چاقی در کودکان از موضوع‌ها و معضلات دنیای توسعه‌یافته امروزی و زمینه‌ساز بسیاری بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی است. کنترل و پیشگیری و درمان چاقی در کودکان اهمیت بالایی دارد و اصلاح شیوه زندگی یعنی اصلاح رژیم غذایی و افزایش تحرک روزانه می‌توانند در این میان کمک‌کننده باشند. رژیم ‌غذایی برای کودکان محدودیت دارد و اگرچه متخصصان تغذیه می‌توانند با اصلاح رفتارهای تغذیه‌ای در کودکان وزن آنها را کنترل کنند، اما نقش ورزش در پیشگیری و درمان چاقی بارزتر و شاخص‌تر است.

در این میان دو موضوع مهم افزایش فعالیت‌های فیزیکی و انجام ورزش‌های سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی شده باید در نظر گرفته شود. نشستن‌های طولانی‌مدت جلوی تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای و بی‌تحرکی در منزل و استفاده دائم از خودرو و راهپیمایی و پیاده‌روی‌نکردن عامل چاقی است. ورزش‌های منظم به‌ویژه ورزش‌های هوازی به سوخت چربی در بدن کمک می‌کنند و نقش مهمی در کاهش وزن و کنترل آن دارند.

ورزش‌های هوازی توصیه‌شده برای کودکان و نوجوانان طناب‌زدن، شنا، دوچرخه‌سواری و دویدن ملایم و طولانی است. این ورزش‌ها مناسب و مفرح هستند اما شدت و مدت آنها اهمیت دارد. شدت ورزش هوازی در کودکان و نوجوانان باید در حدی باشد که به حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ ضربان در دقیقه برسد. مدت آن نیز باید به‌تدریج افزایش یابد و به یک ساعت در روز برسد و حداقل ۵ روز در هفته تکرار شود. آنچه در ورزش کودکان مهم است، بحث تداوم است. برای این منظور بهتر است ورزش‌های موردعلاقه کودکان و نوجوانان را در قالب بازی و برنامه‌های ورزشی مشخص تنظیم کنیم. به این ترتیب کودک با نشاط و تفریح و انگیزه بالا آن را ادامه می‌دهد. اگر کودک یا نوجوان شما دچار چاقی شکمی است، می‌توان به کمک ورزش‌های خاص سایز دور کمر او را کاهش داد. افزایش قدرت عضلات به خصوص در ناحیه شکم و کمر به کمک برخی ورزش‌ها به جلوگیری از افزایش سایز و جمع شدن شکم کمک می‌کند. فراموش نکنید ورزش کودکان باید آرام اما مداوم باشد. در ورزش‌های خسته‌کننده از ذخایر غیرچربی استفاده می‌شود و تاثیر کمتری در کنترل وزن دارند. بسکتبال که انتخاب ریحانه ناظمی بوده، ورزشی ترکیبی از هوازی و غیرهوازی یعنی دویدن‌های آرام همراه فعالیت شدید است و در مجموع به کاهش وزن کمک می‌کند اما مهم‌تر از این مساله اثر دیگری است که بسکتبال برای دخترخانم‌های نوجوان دارد و آن افزایش تراکم استخوانی و پیشگیری از پوکی استخوان در دوران یائسگی است. به خانم ریحانه توصیه می‌کنم اگر از این ورزش لذت می‌برد، حتما آن را ادامه دهد.

● نگاه فوق تخصص روان‌پزشکی کودک

نگویید بچه هرچه تپل تر، بهتر!

دکتر کتایون خوشابی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

چاقی در اغلب موارد زمینه ژنتیکی دارد. در بیش از ۵۰ درصد موارد، کودکان چاق والدین چاق دارند و متاسفانه خانواده‌هایی که همیشه با مساله اضافه وزن و چاقی روبر هستند، در بیشتر موارد مراقب رژیم غذایی فرزندانشان نیستند.

باور غلطی در خانواده‌ها به خصوص در میان مادران وجود دارد که فکر می‌کنند هر چه به فرزندانشان خوراک بیشتری بدهند و کودک تپل‌تر باشد، فرزند سالم‌تری دارند در حالی که این باور اشتباه است و چاقی مولد بیماری است. روی این نگرش فرهنگی خوب باید کار شود. مادر خوب، مادری نیست که فرزندش را با خوراکی‌های پرکالری تغذیه و او را دچار اضافه وزن کند.

کودکی که در خانواده با مساله چاقی روبروست، از همان ابتدا از سوی همسن و سالان مورد تمسخر قرار می‌گیرد. این کودکان در مهد و مدرسه به دلیل کم‌تحرکی و ناتوانی در انجام بسیاری فعالیت‌های ورزشی طرد می‌شوند و مورد تمسخر لفظی قرار می‌گیرند. با بالارفتن سن، مشکل افسردگی هم به اضافه وزن و چاقی اضافه می‌شود. کودک به دلیل حس کسلی و غمگینی، احساس ناامیدی می‌کند و آنچنان که باید برای گرفتن رژیم غذایی تلاش نمی‌کند. درواقع کودکان چاق وارد یک چرخه معیوب می‌شوند و پرخوری آنها افزایش می‌یابد و اضافه وزن ناشی از آن، باعث تشدید افسردگی خواهد ‌شد. کودکان دچار اضافه‌وزن، با ۲ اختلال در سنین نوجوانی روبرو می‌شوند؛ بی‌اشتهایی عصبی و بولمیا.

نوجوان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی، دچار مشغله ذهنی در مورد تناسب اندام می‌شود و گرفتن رژیم‌های سخت و انجام ورزش‌های سنگین برای کاهش وزن را آغاز می‌کند اما در اغلب موارد، عاقبت خوبی در انتظار او نیست. در بولمیا نیز نوجوان دوره‌های پرخوری دارد. یعنی به شکل مکشی در عرض مدت کوتاهی موادغذایی زیاد و پرکالری را می‌بلعد و بعد به دلیل احساس گناه، انگشت در حلق می‌کند و تمام یا قسمتی از موادغذایی بلعیده شده را بالا می‌آورد. این موضوع به شکل چرخه معیوب هر روز ادامه می‌یابد و عوارض جسمی و روان‌شناختی بسیاری دارد.

چه در اختلال بی‌اشتهایی عصبی و چه در بولمیا، نوجوان دچار افسردگی ثانویه می‌شود و دلیل آن نارضایتی از شکل اندام است. هر دو اختلال اگر آغاز شوند، درمان سختی دارند. مشکل دیگری که چاقی در کودکان و نوجوان ایجاد می‌کند، پایین آوردن اعتمادبه‌نفس است. مقایسه خود با همسن و سالانی که اندام زیبایی دارند، باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، ناامیدی، بی‌انگیزگی و افسردگی، پرخوری و افزایش وزن می‌شود. در بسیاری موارد کودکان چاق فرصت‌های طلایی زندگی را از دست می‌دهند و از رفتن به اجتماعاتی که همسالانشان در آن حضور دارند، اجتناب می‌کنند که این موضوع خود تشدیدکننده چرخه معیوب است.

اگر والدین با نوجوان همدلی نداشته باشند، مشکل تشدید می‌شود. سرزنش‌های دائمی در خانواده عوارض روان‌شناختی ناشی از چاقی را تشدید می‌کند.

خانواده‌ها باید یاد بگیرند از کودک یا نوجوانشان حمایت کنند. گرفتن رژیم و انجام ورزش‌های سنگین برای کاهش وزن کار راحتی نیست. باید با استفاده از روش‌های مثبت و تشویقی، والدین به همراه گروه درمانی متشکل از روان‌شناس یا روان‌پزشک و متخصص تغذیه و طب ورزشی به کودک یا نوجوان کمک کنند. فراموش نکنید افزایش اضطراب، خود پرخوری می‌آورد. پس اگر کودکی دچار اضطراب یا افسردگی است، می‌توان از داروهای ضدافسردگی‌ برایش استفاده کرد. در نهایت اگر باور و نگرش خانواده به رژیم غذایی و ورزش تغییر نکند، نمی‌توان از کودک و نوجوان انتظار زیادی داشت، بنابراین والدین باید شیوه زندگی‌شان را اصلاح کنند.

سمیه مقصودعلی

«میزگرد تغذیه» درباره روند کاهش‌وزن ریحانه ناظمی با حضور دکتر سید علی کشاورز متخصص تغذیه و رژیم درمانی دکتر احمد باقری‌مقدم متخصص طب ورزشی دکتر کتایون خوشابی فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان