نگاهی به زندگی و آثار فرانس لیست

نام «فرانس لیست» با نام پیانو پیوند خورده است و به نظر می رسد این پیوند برای همیشه برقرار بماند «لیست» به مانند اسطوره ای در عرصه نوازندگی پیانو درآمده و همگان از او به عنوان یكی از نوازندگان افسانه ای یاد می كنند

نام «فرانس لیست» با نام پیانو پیوند خورده است و به نظر می رسد این پیوند برای همیشه برقرار بماند. «لیست» به مانند اسطوره ای در عرصه نوازندگی پیانو درآمده و همگان از او به عنوان یكی از نوازندگان افسانه ای یاد می كنند. البته در مورد «لیست» نیز همچون هر پدیده برجسته دیگری خیالبافی های بی اساس و داستان پردازی های غیرواقعی چهره واقعی او را مبهم ساخته است، ولی در هر صورت بدیهیاتی در كار «لیست» همواره وجود داشته اند كه می توان بی هیچ شبهه بدان ها اطمینان كرد. «لیست» را نیز همچون بتهوون می باید كه چهره ای انقلابی در عرصه موسیقی دانست. در واقع بعد از «لیست» بسیاری از مناسبات قراردادی پیشین دستخوش تغییرات اساسی شد. «لیست» به شكلی غیرمستقیم از مكتب بتهوون برخاسته است، البته به واسطه یك میانجی به نام «كارل چونی». چونی به عنوان یكی از برجسته ترین و وفادارترین شاگردان بتهوون خود یكی از شناخته شده ترین مدرسان موسیقی حتی تا به امروز شناخته می شود. بسیاری از تمرینات آموزشی چونی مرجع اصلی نوآموزان موسیقی در روزگار ما را تشكیل می دهند. «لیست» نیز از جمله كسانی بود كه از مكتب چونی برخاسته است. شاید بتوان گفت توفیقی كه «لیست» در جایگاه یك پیانیست و آهنگساز در صحنه كنسرت به دست آورده، تاكنون نصیب هیچ كس دیگری نشده است. در آن روزگار بسیاری او را می پرستیدند و تصور می كردند كه او از آسمان ها به جانب انسان ها شتافته است. تمام شواهد و اسناد در این نكته متفق القولند كه نوازندگی «لیست» به شكل غیرقابل تقلیدی مسحوركننده بوده است تا جایی كه در كنسرت های او افراد زیادی به راستی از خود بی خود می شدند و بی اختیار خود را در خیالات خود فراموش می كردند. البته بدیهی است كه بخش مهمی از تاثیرگذاری «لیست» مستقیماً در ارتباط با جنبه های بصری اجرای آثارش نهفته است، تنها پیانیست هایی كه جادوگری نیز می دانند، قادرند آثار «لیست» را بنوازند. یكی از وجوه مشخصه موسیقی «لیست» علاوه بر جنبه های خاص نوازندگی «لیست»، روح مجار نهفته در آنها است.شاید بتوان كمتر آثاری از «لیست» یافت كه نیم نگاهی به مسلك «كولی»ها نداشته باشد. اغلب آثار «لیست» برای اجرا توسط پیانو نوشته شده اند و در آنها پیانو در مركز توجه مخاطب قرار می گیرد. به بیان دیگر در فرآیند اجرای موسیقی «لیست»، پیانو حتی از خود موسیقی اولویت بالاتری پیدا می كند. البته باید اعتراف كرد كه این تنها یك طرز نگاه مرسوم در مورد «لیست» است، چرا كه می توان ایرادات اساسی نسبت به این نوع نگرش روا داشت. همراه با تحولات زندگی شخصی «لیست» موسیقی او نیز دستخوش تغییر یا حتی به تعبیری جهش شد. تمامی آثار سال های آخر زندگی «لیست» حاكی از آنند كه تنها یك كشیش می توانسته پدیدآورنده شان باشد و به راستی نیز چنین بود. البته به لحاظ كمی می توان گفت كه آثار او غیرقابل شمارشند. گویی او آهنگسازی بوده كه تمام سال های عمر مشغول نوشتن موسیقی بوده است. هر چند كه می دانیم بخش اعظمی از ساخته های او در واقع تنظیم آثار از پیش ساخته شده برای اجرا توسط مدیوم دیگری بوده است. حجم زیاد تصنیفات «لیست» بسیاری از موسیقی شناسان را با گونه ای تردید مواجه كرده است؛ اینكه او به راستی نبوغ خلق این تعداد آثار را نداشته و لاجرم در بسیاری از مواقع به تكرار مكررات بسنده كرده است. همین امر موجب می شود كه «لیست» نوازنده در مرتبه ای بالاتر از «لیست» آهنگساز قرار گیرد. البته دید افراطی تر در این زمینه بدان جا خواهد كشید كه آثار «لیست» را یكسره بی اهمیت تلقی كنیم و تنها تحولاتی كه به واسطه قدرت طلبی های او در عرصه تسخیر اذهان عمومی صورت گرفته را جزء وقایع اساسی زندگانی «لیست» محسوب كنیم. در این صورت دستاوردهای شخصی لیست یكسره بی اهمیت خواهند شد و تنها تاثیراتی كه از جانب او به پیرامونش رسیده در درجه اهمیت قرار خواهند گرفت. ولی فراموش نكنیم كه در جای جای آثار موسیقی «لیست» بدعت های هارمونیك نقش چشمگیری در ساختمان كل اثر ایفا می كنند. در نهایت باید معترف بود كه آثار هیچ آهنگسازی به اندازه «لیست» الهام بخش واگنر در خلق مجموعه ای از بكر ترین ایده های موسیقایی قرن نوزدهم نبوده است. در میان مجموعه آثار غیرپیانویی در وهله اول می بایست به پوئم سمفونیك های او اشاره كرد. حتی گاهی این آثار خود به خود از دیگر ساخته های «لیست» به لحاظ بدعت فاصله می گیرند و عده ای معتقدند كه بدون وجود پوئم سمفونیك ها «لیست» در عرصه آهنگسازی شاهكار دیگری خلق نكرده است. البته این نكته را نیز باید تصریح كرد كه ایده اصلی نهفته در دل پوئم سمفونیك های «لیست» پیش از آنها در بعضی از اورتورهای بتهوون به شكلی كاملاً مشخص مطرح شده بودند.

توماس كیت

ترجمه: طاها پیشوا