امام خمینی و کرامت, عزّت و عظمت ملل مسلمان

امام خمینی در جستجوی کرامت و عزتی بود که برخدا باوری و توحید اتکا داشت و هدایت و تربیت انسان را عملی می ساخت و در این زمینه, همان اصلاحاتی را پی گرفت که انبیا و اولیای الهی آغاز کرده بودند

امام خمینی در جستجوی کرامت و عزتی بود که برخدا باوری و توحید اتکا داشت و هدایت و تربیت انسان را عملی می ساخت و در این زمینه, همان اصلاحاتی را پی گرفت که انبیا و اولیای الهی آغاز کرده بودند.

● معنا و مفهوم کرامت

کرامت در زبان و ادبیات فارسی چندین معنا را به ذهن متبادر می کند; از جمله بزرگواری, جوانمردی, نوازش ها, کارهای خارق العاده اولیا۱, محرومان را مشمول لطف خویش قرار دادن, با قدر و قیمت بودن کار و یا تلاش, عزت و عظمت روح, کسی که قدر و منزلت و رتبه ای بالا, به لحاظ معنوی و اخلاقی دارد.۲

در فرهنگ اسلامی کرامت یک نوع علوّ روحی و اعتلای معنوی و معرفتی است که موجب می شود آدمی از موضع عزّت, صلابت و عظمت روحانی اخلاق, رفتار و کردار خود را سامان دهد و مناسبات خود را با افراد جامعه و حتی مخالفان بر این اساس تنظیم کند. انسانی که به این بزرگواری روحی رسیده است, باتلاق های ذلّت را پشت سرمی نهد و از امور لهو و بیهوده بپرهیزد و با رسیدن به آزادگی ویژه ای, در قبال سرنوشت اجتماعی و فردی خاموش نمی ماند, زیر بار هیچ قدرتی که از راه زور و سلطه به وجود آمده نمی رود و حق آزادی در اندیشه و انتخاب را برای گزینش بهترین راه سعادت برای اشخاص باز می گذارد; ضمن این که وفاداری به اصول و ارزش های اسلامی و بنیان های عقیدتی را در نظر دارد و حتی از چنین منابع ارزشمندی برای حل مشکلات جهانیان کمک می گیرد. انسان اهل کرامت جنبش ها, نهضت ها و جوشش های اجتماعی را به سوی فضیلت ها هدایت می کند.

امام خمینی در جستجوی کرامت و عزتی بود که برخدا باوری و توحید اتکا داشت و هدایت و تربیت انسان را عملی می ساخت و در این زمینه, همان اصلاحاتی را پی گرفت که انبیا و اولیای الهی آغاز کرده بودند. تجدید حیات معنوی و بیداری که آن روح قدسی به وجود آورد, حرکتی فرهنگی برای رشد معنوی, پرورش های اخلاقی و عروج و سیر انسان ها به سوی حق تعالی به شمار می رفت. او دین داری و رعایت موازین شرعی را لازمه چنین کرامتی تلقی می کرد و بر این باور بود که فضیلت خواهی, عزت, عظمت و سربلندی مسلمانان با هر گونه غرب زدگی, خرافات, نژادگرایی, مادی گرای و سلطه در تضاد آشکار است و امکان ندارد هویت اسلامی مسلمین, بدون پایبندی به احکام قرآن و سنّت نبوی حفظ شوند. به همین دلیل, او تمام جوشش ها و حرکت ها را به سمتی هدایت کرد که بر ایمان و پارسایی اتکا داشت و همین امر پایه گذار حرکت زنده و جاویدی در تاریخ شد و از این روی, لازم است ارزش های نهضت امام را برای تقویت یا تحصیل کرامت انسان ها به جهان انتقال دهیم. البته نباید فراموش کرد که امام این تحول را با تزکیه درونی, با تکیه بر قدرت الهی, زیستن با عموم مردم و انس با محرومین صالح آغاز کرد و با همین شروع ارزشمند طاغوت را درهم شکست, استکبار را در هراسی عمیق فرو بُرد و جهان غرب را تکان داد و از همان مکان ساده ای که در قم و جماران در آن می زیست, قدرت های مهم جهان را به چالش کشید.

● ریشه ها و میوه های کرامت

کرامت همان پاکی از هر گونه پستی و فرومایگی است و در مقابل فرد کریم, دنّی وجود دارد. کسی که می خواهد به مقام مکرمین دست یابد, از اعتبارات دنیایی فراتر می رود. به اعتلا گرایش دارد و کرامتی که به سوی مسیر حق می رود, بر تقوا و پارسایی متکی است و به عنوان کمالی نفسانی, بدون علم و عمل کامل نمی شود. بنابراین مقدمات آن مبتنی بر معرفت و کرداری صالح است. خداوند وقتی از این دو عنصر سخن می گوید, یکی را به عنوان راهنما و دیگری را به صورت دستیار معرفی می فرماید: (اِلَیْه یَصْعَدُ الکَلمُ الطّیّبُ والعَمَلُ الصالحَ یرفَعُهُ)۳ کلم طیّب همان نیّت پاک, اعتقاد درست, باور ژرف و معرفت اصولی است که به جانب حق ّ در حال صعود و ارتقاست و عمل صالح در این ترقّی و تعالی معرفت را یاری می کند. البته دانش و بینشی در این زمینه کارساز خواهد بود که میوه اش اخلاص است و تقوا و کرامت را به دنبال دارد.

خداوند به گونه ای انسان ها را خلق کرده که هم راه تقوا را می شناسند و هم طریق فجور را: (فَالهما فجورها و تقویها)۴.

انسان وقتی به تقوا رسید, کرامت را در آغوش می گیرد; چنان که قرآن می فرماید: (اِنَّ اکرمکم عند الله اَتْقیکُمُ)۵; یعنی انسان تقّی, در محور کرامت قرار می گیرد.

انسان دلباخته دنائت, در مدرسه تکریم پذیرفته نمی شود. از این روی, حضرت علی (ع) فرموده اند: (و اکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنّیه و اِنْ ساقَتْکَ اِلتی الرغائب;۶ یعنی روح خود را از هر گونه پستی گرامی بدار; اگر چه برحسب ظاهر تو را به سوی اموری مرغوب می کشاند). کسی که به امور فرومایه روی می آورد, نه تنها چیزی نصیب خود نمی کند, بلکه از جان و روح و سرمایه های عظیم درونی خود مایه گذاشت و کالایی بسیار نازل دریافت کرده است. انسان کریم آزادگی دارد, بنده هیچ کس جز خدای خویش نیست, آنچه با گوهر ذاتش بیگانه است, به بوستان وجودش راه نمی دهد, از بند تمام دشمنان درونی و بیرونی رها شده و با سرشتی عالمانه و روحی کریمانه و آزاده به سوی فضایل قدم بر می دارد. قرآن فرموده است: (لَقَدْ کرّمنا بنی آدم)۷; یعنی خداوند بنی آدم را برسایر مخلوقات برتری داده است و این نکته مؤید آن است که پروردگار متعال به انسان ها عنایت افزون تر و ویژه ای دارد, اما آنان این لطف را همچون دیگر نعمت های الهی به بوته فراموشی و غفلت می سپارند. از این آیه استنباط می شود که هر کمالی که در سایر موجودات هست, حدّ اعلای آن در آدمی وجود دارد و این کرامت, هم یک وجه عمومی و کلّی دارد که شامل همه انسان هاست و هم فضایل روحی و معنوی و یژه ای که به پاره ای اختصاص یافته است. از این رو, حتی انسان های مشرک, کافر و فاسق از کرامت الهی برخوردار بوده اند, ولی چنین گوهری را کفران کرده و به سوی پستی ها سوق یافته و اصالت و هویت اصیل خویش را که هدیه ای الهی است, به پای امور فناپذیر, فاقد ارزش و بسیار پست, ذبح کرده اند.

انسان با عنایت به چنین سرمایه معنوی و فضیلت ملکوتی, می تواند در تمام وجوه زندگی قدم های بزرگی به سوی کمال بردارد و این خصیصه است که او را در میان سایر موجودات ممتاز می کند; ویژگی نابی که می تواند به کمک آن حق را از باطل, خیر را از شر, سود را از زیان تفکیک کند. خردمندی, نطق و بیان, استخدام سایر مخلوقات و دانش هایی که به وسیله آن انسان به ترقی و توسعه و اختراع ابزارها و امکاناتی می رسد, شاخه هایی از این شجره مبارک هستند.۸

افرادی که از کرامتی آسمانی برخوردارند, در محفل های گناه حاضر نمی شوند و از بدی ها و امور بیهوده کریمانه عبور می کنند: (وَ اذا مَرُّوا باللغو مرّوا کراماً)۹ و اگر هم در صدد حذف فساد از جامعه باشند, کریمانه این کار را انجام می دهند: (والَّذینَ هُمْ عَنِ اللّغو مُعرِضُونَ)۱۰. آنان به برکت پارسایی, قدرت تشخیص بین حق و باطل را به دست می آورند: (اِنْ تَتَّقُوا اللّه یَجْعَلْ لَکُمْ فُرقاناً)۱۱. انسانی که چنین معرفتی دارد, زیبایی حقایق را مشاهده می کند و از زشتی باطل آگاه است و کرامت نیز این گونه است: و نیروی معنوی آن موجب شرح صدر می گردد و تقوا طاقت را افزایش می دهد.

● راه و خصال بزرگواران

خداوند زمینه هایی را در درون و برون انسان ها فراهم کرده تا با آنها بتوانند به گوهر عزّت, بزرگواری و کرامت دست یابند. فطرت حق جویی و سرشت نیک خواهی, بینش درست و گرایش به خوبی ها, حجت های باطنی آدمی هستند. این ویژگی که بشر را به سوی دیانت, فضیلت و کرامت سوق می دهد, در طول تاریخ در نهان تمام انسان ها بوده است و هیچ کس فاقد این سرمایه های درونی نیست: (فطرة الله التی فَطَر الناس عَلَیها لا تبدیل لِخلق الله ذلک الدّین القیّم)۱۲ پس انسان به طور ذاتی مستعد کمال و کرامت است, اما باید با پارسایی آن را شکوفا کند و به فعلیّت برساند. بعثت انبیا برای تعلیم کرامت است; همان گونه که رسالت خاتم انبیا برای تتمیم مکارم اخلاقی است۱۳ و فرستادگان الهی به عنوان معلمان مدرسه بزرگواری, زمینه های بیرونی تحقّق چنین خصلتی را فراهم می سازند.

بنابراین تمام علل, لوازم و مبادی برای نایل شدن به این صفت وجود دارند و اینها خود شاهد قطعی هستند بر اینکه خداوند متعال می خواهد انسان ها را به مقامات بالای معنوی که برتر از رتبه فرشتگان است, برساند و چون دین اسلام کامل ترین آیین است, تعلیمات آن قادر است آدمی رابه عالی ترین درجه کرامت سوق دهد.

(احسن المخلوقین) بودن انسان هم این واقعیت را به اثبات می رساند که او جامع کمالات است; زیرا خداوند از روح خویش در وجودش دمیده: (نَفَخْتَ فیه من رُوحی)۱۴ و خداوند در آفرینش هیچ موجودی جز انسان نفرمود: (فتبارک الله اَحْسَنُ الخالقین)۱۵ پیمودن راه بزرگواری اگر چه توأم با سختی ها و مشکلات است, ولی اجباری نیست: (قل الحَق من ربّکم فَمَنْ شاء فَلْیُومِنْ و مَنْ شاءَ فَلْیَکفر)۱۶. ولی وقتی راه مزبور را برگزید, باید با گرفتاری ها و ناملایمات به مبارزه برخیزد و این عزّت پایدار و جاویدان را با تحمل رنج و مشقّت به دست آورد. حضرت علی (ع) فرموده اند: (المکارم بالمکاره)۱۷.

مسافر مسیر کرامت, به سوی مقصدی مقدّس و جاوید در حرکت است و این هجرت با ناگواری هایی توأم است: (یا ایّها الاِنسان اَنَّکَ کادِحَ ربَّکَ کَدْحا فَملاقی)۱۸. اما آن که در محوری درست حرکت می کند و زاد و توشه تقوا را با خود آورده است, در تنگنا قرار نمی گیرد: (وَ مَنْ یَتَّقِ اللّه یَجْعَلْ له مخرجاً)۱۹ اگر انسان کرامت را در آغوش بکشد, دیگر در مسیر زندگی دچار افسردگی و نگرانی نخواهد شد و آنچه را فناناپذیر است, به خود اختصاص خواهد داد. (ما عِنْدکُم یَنْفَد وَ ما عِندَ الله باقٍ)۲۰. او هرگز غصّه دنیا و مسائل مربوطه به آن را نمی خورد, چنان که حضرت علی (ع) تذکر داده اند: (مَنْ کَرُمَتْ نَفْسَهُ صَغُرَتِ الدُّنیا فی عنه). ۲۱

انسان های کریم حیثیّت فردی و اجتماعی را با امکاناتی که در اختیار دارند, صیانت می کنند و می دانند اگر عکس آن عمل کنند, یعنی امتیازات مادی و رفاهی را به وسیله آبروی خویش حفظ کند, نه تنها از کرامت بهره ای ندارند, بلکه این کار عین لئامت است و این سخن حضرت علی(ع) است که فرموده اند: (الکَرَمُ ایثار العِرْضِ عَلی المال)۲۲. اهل کرامت همتی والا دارند, چنان که علی(ع) فرمود: (الکرم نتیجه عُلّو اِلّهمه)۲۳. اراده قوی, مختص بزرگواران است و روحشان چنان قدرتی معنوی دارد که بدن های آنان تحت اراده آن است. امام صادق(ع) چنین گوهر افشانی کرده اند: (ما ضَعُفَ بَدَنُ عَما قَوَیَتْ عَلَیْه الِّنّیة)۲۴روح کریم در حوادث ناگوار, صحنه ها را ترک نمی کند, بلکه با مشکلات و مشقّات می سازد و آنها را پشت سر می گذارد تا به مقامات معنوی دیگری برسد. کریم و اهل کرامت از حرام الهی اجتناب می کند و صَفِ خود را از خلافکاران و معصیت کاران جدا می سازد: (الکریم مَنْ تَجَنَّتِ المَحارِم وَ تَنَزة عَنِ العُیُوب)۲۵کرامت, راستی و صداقت می آورد امیرمؤمنان (ع) فرموده اند: (الصادق علی شفا منجاة و کرامة و الکاذب علی شرف مهواة و مهانة);۲۶ یعنی راستگو در مسیر نجات و بزرگواری و دروغگو بر لب پرتگاه هلاکت و خواری است. آن حضرت خطاب به مالک اشتر می فرمایند: پست های مهم را به کسانی بسپار که موقعیت و مقام و ارجمندی آنها را مغرور نسازد.۲۷

عظمت خدا در چنین افرادی چنان جلوه کرده که غیر او در نظرشان خوار و حقیر است: (عَظُمَ الخلَقُ فی اَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ ما دُوَنُه فی أعیُنهم)۲۸ و چون در وجه الله به سر می برند و با حق مرتبط شده اند, نام و یادشان باقی است: (کُلُّ من علیها فان و یَبقی وجه ربّک ذوالجلال و الاکرام)۲۹. از این جهت, حضرت علی(ع) علمای راستین را که در وجه الله بوده اند, این گونه توصیف کرده اند: (العُلماءُ باقون ما بقی الدّهر). ۳۰ این گونه انسان ها نزد خدا شادمان و مسرورند و در نوعی آرامش روانی و امنیت درونی به سر می برند: (الکریم عندالله محبور مُثابُ)۳۱.

دنیاطلبی, تکاثر خواهی, جهالت, غفلت و طغیان می توانند از موانع جدی رسیدن به کرامت باشند.

● بذرهای عظمت

بزرگان و نامورانی چون حضرت ابراهیم(ع) در کشاکش حوادث سهمگین, مصائب فرساینده و برخلاف نقشه های کفار و مشرکین برای اعاده کرامت به آدمیان, شجره خبیث شیطانی را مورد هدف قرار دادند. حضرت موسی و عیسی برای نیل انسان ها به شرافت و بزرگواری و گام نهادن در طریق حق دمی فرو ننشستند. رسول اکرم(ص) برای رهایی قافله انسانیت از توفان ضلالت و موج های انحراف, با تلاش های خستگی ناپذیر خود کوشید تا نسل خوبان و پاکان را بر رفیع ترین قله های کرامت و رستگاری مستقر سازد.

در این میان, انسانی از سلاله انبیا که بحق ثارالله, وارث کشتی نوح, حامل تبر ابراهیم, صاحب عصای موسی, مسلح به دم عیسوی و مفسّر با فراست قرآن و سنت جدش خاتم پیامبران بود, در مقابل جرثومه های ستم, طغیان و تباهی, قیام بحق کرد و خُروشید; همو که تولدش طلوع شمس فداکاری بود و شهادتش معیار تشخیص حق از باطل.

از همین نسل رادمردی چون امام خمینی ظهور کرد; انسانی شگرف و با صلابت همچون اجداد پاکش, دل های کویرگونه آدمیان را از معرفت و معنویت سیراب ساخت و نکهت گلواژه های کلام و عطر جان بخش پیام های او در صحرای وجود انسان ها تحولی بزرگ به وجود آورد.

آن قله استوار ایمان و عرفان با شجاعت معنوی, چنان موضعی را در دفاع از اسلام و مسلمین اتخاذ کرد که دنیا در مقابلش متحیّر ماند: (و با ید بیضای موسوی و بیان مصطفوی به نجات مظلومان کمر همت بست, نخست فرعون های زمان را لرزانید و دل محرومان را به نور امید روشن ساخت, به انسان ها کرامت, به مؤمنان عزّت و به مسلمانان قوت و شوکت و به دنیای مادّی و بی روح, معنویت و به جهان اسلام حرکت و به مبارزان و مجاهدان فی سبیل الله, شجاعت و شهادت داد. اوبت ها را شکست و باورهای شرکت آلود را زدود). ۳۲

به فرمایش مقام معظم رهبری: (بر اثر نهضت امام, مسلمانان در همه جای عالم احساس عزّت کردند. مسلمانی از یکی از کشورهای بزرگی که در آن مسلمین در اقلیت هستند, به من گفت: قبل از انقلاب اسلامی, ما اسلام و مسلمانی خودمان را هرگز به زبان نمی آوردیم و اظهار نمی کردیم, اما بعد از انقلاب, مردم ما با افتخار اسلام و مسلمانی خودشان را می گویند.

اکنون مسلمانان در همه جای دنیا احساس عزت کرده و به مسلمانی خود افتخار می کنند. قبل از این مسلمانان در هر جای دنیا که بودند, چیزی به نام امّت اسلامی برای مسلمین عالم مطرح نبود یا جدی نبود; امروز مسلمانان در اقصی نقاط آسیا تا قلب آفریقا و در تمام خاورمیانه, در اروپا و آمریکا, همه احساس می کنند که جزء یک جامعه جهانی بزرگ هستند; یعنی جزء امت اسلامی هستند. این احساس شعور به امت اسلامی را امام خمینی در دنیا به وجود آورد و این بزرگ ترین حربه برای دفاع از جوامع اسلامی در مقابل استکبار است). ۳۳

ایشان در جای دیگر یادآور می شود: (امروز در هر نقطه ای از دنیای وسیع اسلام, جمعیتی و گروهی به انگیزه آزادی خواهی و ضدیت با استکبار حرکت می کنند, مبنا و قاعده کارشان, امیدشان و رُکنشان, تفکر اسلامی است و نهضت جهانی اسلام به برکت امام عزیز به راه افتاده است.۳۴

و این طبیعت انقلاب است که اگر بر پایه ای درست و منطقی استوار باشد, همچون آتشفشان, زلزله در تمام ارکان محیط پدید می آورد و همه چیز و همه جا و همه کس را از گرمی و اشتعال خود متأثر می سازد). ۳۵

به باور مقام معظم رهبری, این نهال طیّب اسلامی به وسیله آن دست ملکوتی و معنوی در سرزمین فطرت انسان غرس شده و عصر جدیدی در مناسبات عالم پدید آمده که باید آن را عصر امام خمینی نامید و بیداری, جرئت, اعتماد به نفس ملت ها در برابر ابرقدرت ها, شکستن قدرت های ظالمانه, بالندگی نهال قدرت واقعی انسان ها و سر بر آوردن ارزش های معنوی از ویژگی های آن است. او بود که این فضا را پدید آورد و ارزش های اسلامی را از انزوا خارج کرد و مس وجود مسلمانان را به طلا مبدل ساخت.۳۶

ایشان عقیده دارد: (یکی از مشخصه های عصر جدیدی که امام به وجود آورد, این احترام به حقوق انسان ها, احترام به حقوق ملت, احترام به نیازهای مردم, به انگیزه های مخلصانه طبقات مستضعف و فقیر جامعه است که بارها بر روی آن تکیه می کردند).۳۷

البته امام خمینی عزت و عظمت مسلمین را در گرو نفوذ معنوی فرهنگ اسلامی در میان آنان تلقی می کرد و عقیده داشت که در پرتو این خصلت, مسلمانان می توانند به قله بلند ایمان و تعهد به اسلام صعود کنند و با شجاعت و شهامت کم نظیر, بر کفر جهانی بتازند و قدرت های بزرگ از این نیروی روحانی غافلند. ۳۸

امام بارها اصرار می کرد که همه باید خدمتگزار مردم باشند و با وجود اینکه قدرت ها می خواستند نهضت او را منزوی کنند, حرکت مقدسش که از روی اخلاص بود, در تمام دنیا مطرح شد و مسلمین به همراه او به پا خاستند; زیرا او می خواست جهان اسلام را به این حقیقت توجه دهد که عزت و صلابت و کرامت در نوکری برای امریکا و صهیونیست ها نیست, و سروری در اسلام و حول بیرق الهی جمع شدن است.۳۹

امام در پیامی فریاد زد: (هان ای مسلمین از هر تیره و پیرو هر مذهب که هستید, دشمنی خانگی را کنار بگذارید و به فرمان قرآن کریم و خدای بزرگ گردن نهید: (و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا)۴۰. خداوند تعالی عزت را برای خود و رسول عظیم الشأن خود و مؤمنین قرار داده۴۱ است).۴۲

آری, اگر مسلمانان خالصانه رفتار کنند و ارزش های الهی را در نظر گیرند, به قدرت لایزال الهی مرتبط می شوند و به اقتدار دست می یابند. امام تأکید داشت که اگر مسلمین روی پای خود بایستند و بکوشند و قبل از هر پیشرفتی در انسانیت ترقی کنند, در این صورت خداوند به یاری آنان خواهد آمد و با پیش گرفتن این مشی می توانند استقلال, آزادی و آیین خود را حفظ کنند.۴۳

ایشان در پیامی به انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا متذکر شدند:

نسل حاضر و نسل های آینده, سرمایه های امیدبخش اسلام و کشورهای اسلامی هستند. اینان اند که با تعهد و صلاح, استقامت و پایداری, می توانند کشتی نجات امت اسلامی و کشورهای خود باشند و این عزیزان اند که استقلال و آزادی و ترقی و تعالی ملت ها مرهون زحمات آنان است۴۴.

امام عید مسلمین را هنگامی مبارک می دانست که آنان, استقلال و مجد خویش را به دست آورند:

مبارک روزی است که دست اجانب از ممالک اسلامی کوتاه شود و مسلمین روی پای خودشان بایستند و امور مملک خودشان را به دست بیاورند.۴۵

● پناه به پگاه شرافت

امام مدام هشدار می دادند که اگر مردم مسلمان به تعالیم نورانی و رهایی بخش قرآن تکیه کنند و احکام این کتاب مقدس را به کار بندند, آن گاه عزت و کرامت را به خود اختصاص می دهند و مرعوب استکبار و مقهور ابرقدرت ها نمی شوند و فریب نقشه های شیطانی دولت های سلطه گر را نمی خورند. او قرآن و فرهنگ اسلامی را محرک و بیدار کننده انسان ها و عاملی برای اعتراض علیه متجاوزان می دانست و خاطرنشان می ساخت:

حیات و عظمت مسلمانان در اعصار قبل, به دلیل عمل به قرآن, و سستی کنونی آنان در جدایی از این کتاب شریف است و اگر تجدید حیات معنوی را خواستارند, باید به سوی قرآن بازگردند).۴۶

او دردمندانه نوشت: (هان ای ملت غیور قرآن, دست تبهکاران را کوتاه کنید و قلم جنایتکاران را بشکنید تا تاج کرامت و شرف شما که قرآن است, بر قرار بماند).۴۷

به باور آن روح قدسی, وقتی مسلمانان به قرآن پناه آورند, بیگانگان جرئت نخواهند کرد مفاخر اسلامی, هویت دینی و ارزش های الهی را که مورد اتفاق مسلمانان است, هتک کنند. امام عقیده داشت مسئولیت پاسداری از قوانین الهی و عمل به قرآن کریم تنها راه بازیابی عظمت, عزت و شکوه پیشین اسلامی و مسلمین و زداینده هرگونه استعمار است).۴۸

ایشان راه رهایی از قدرت های شیطانی را این چنین نشان داده اند:

(مسلمین که در آستانه این قرن دردهای جانفرسای خود را یافته و از قدرت های شیطانی جز گرفتاری های گوناگون و چپاولگری ها و جنایات چیزی ندیده اند, باید با به هم پیوستگی صمیمانه و توجه به خداوند بزرگ و اسلام عزیز به فکر چاره برآیند. چاره و یا مقدمه اساسی آن است که ملت های مسلمان و دولت ها, اگر ملی هستند, کوشش کنند تا وابستگی فکری خود را از غرب بزدایند و فرهنگ و اصالت خود را بیابند و فرهنگ مترقی اسلام را که الهام از روحی الهی می باشد بشناسند و بشناسانند. ۴۹

امام در توصیه به جوانان مسلمان اصرار داشت در تحقیق و بررسی حقایق اسلامی در ابعاد گونانون سیاسی, اجتماعی, اقتصادی و غیر آن, اصالت های اسلامی را در نظر گیرند و امتیازاتی را که آیین مزبور را از دیگر مکاتب جدا می سازد, فراموش نکنند و هشدار داده که مبادا قرآن مقدس و تعلیمات نجات بخش اسلامی را با مکتب های غلط و منحرف کننده که از فکر بشر تراوش کرد, مخلوط کنند. ۵۰ تقاضای مکرر امام بر این اصل استوار بود که اگر مسلمانان می خواهند بیدار شوند و بر مشکلات خود غلبه کنند, باید اسلام را آن گونه که هست, بدون تحریف و اعوجاج, اجرا کنند, همان گونه که در صدر اسلام مسلمین چنین کردند و مجد و عزت را به دست آورند.۵۱

امام گرچه رعایت آداب و رسوم اسلامی, سنت های مذهبی و در یک کلام شعارهای دینی را در جوامع اسلامی امری ضروری می دانست, اما آن را کافی تلقی نمی کرد و می فرمود باید به سوی شعور و درک عمق گام برداشت; زیرا این دو لازم و ملزوم هم و تفکیک ناپذیرند:

من امیدوارم که مسلمین و خصوصاً سران مسلمین از شعار به اسلام, دست بردارند و به اسلام به حسب آنچه که هست, فکر کنند و عمل کنند. تا کنون گرفتاری مسلمین و ملت های مظلوم اسلامی این بوده که سران آنها به شعارهای اسلامی اکتفا می کردند و در پوشش شعار مقاصد دیگری که داشتند, اجرا می کردند و من امیدوارم که ملت های اسلامی و خصوصاً دولت ها, این ها از این شعار منتقل بشوند به شعور و عمل به اسلام و قرآن کریم.۵۲

اصولاً امام در تأکیدهای مکرر خویش از مسلمین می خواهد به دستورهای دینی عمل کنند و اگر بخواهند استقلال واقعی را به دست آورند, باید در صحنه ها حضور یابند; همان طور که ملت ایران در طلیعه آنان علمای مسلمان این گونه بوده اند. بی تفاوتی به ارزش های اسلامی و مسائل اجتماعی مسلمانان, آفت خطرناکی است که راه نفوذ ابرقدرت ها را به سرزمین های مسلمان هموار می کند, گرفتاری ها را افزایش می دهد و با تلقینات و تبلیغات دروغین ایادی استکبار, مردم مسلمان هویت و فرهنگ ارزشمند خویش را فراموش می کنند. ۵۳امام می فرماید اگر مسلمانان به عمل روی نیاورند و به مشکلات خود فکر نکنند, نمی توانند عزت را به خود اختصاص دهند:

… تا فکر نکنند بر بدبختی های ملت های اسلام… غربت اسلام و قرآن کریم, سیادت نمی توانند بکنند. باید فکر کنند, عمل کنند تا سیادت کنند و اگر این مطلب را انجام بدهند, سیّد دنیا خواهند شد. اگر اسلام را آن طوری که هست, به دنیا معرفی کنند و آن طوری که هست, عمل بکنند, سیادت با شماست, بزرگی با شماست. ۵۴

بدیهی است اگر قوانین اسلامی در جامعه پیاده شود و نظام سیاسی, مناسبات اجتماعی و روابط انسان ها بر اساس موازین قرآنی سامان یابد, دیگر پراکندگی وجود نخواهد داشت و چنان تألیف قلوب و انسجام و وفاق ملی پدید می آید که ابرقدرت ها با هیچ توطئه ای نمی توانند تلاطم فکری و سیاسی ایجاد کنند:

اگر اسلام پیاده شود, همان برادری و همان برابری که در صدر اسلام بود و همان قطع ایادی ظلمه که در آن وقت بود, ان شاءالله بر قرار می شود. ۵۵

امام در جای دیگر یادآور می شود:

اسلام تنها پناهگاه همه ما است و در زیر پرچم پر افتخار آن همه گروه ها به حقوق خود می رسند.۵۶

اگر ملت های مسلمان همت ورزند و حق را در جامعه خودشان محقق سازند, دیگر جایی و مجالی برای باطل وجود نخواهد داشت:

آمدن حق, شعار نیست; آمدن حق, عمل است. آمدن حق نشان دادن به حسب اعتقادات, اخلاق و اعمال است, پیاده کردن همه احکام الهی است واگر چنانچه احکام الهی در یک ملت پیاده شود, باطل از آن ملت کوچ می کند و اگر در همه ملت های اسلامی, احکام الهی ـ اخلاقی که سفارش شده است. اخلاق انسانی, عقاید ایمانی پیاده بشود, خود به خود باطل زاهق می شود… [عموم مسلمانان] مفادّ آیه شریف جاء الحق… ۵۷ را متحقق کنند, تا باطل خود به خود از بین برود….

امام می افزاید:

شرط عمده, پایداری ما درباره حق است… ما که مدعی هستیم که اهل حق هستیم و مسلمانان که… قرآن کتاب آنهاست, کعبه قبله آنهاست, کسانی که به اسلام ایمان آورده اند, باید در حق خودشان مجتمع باشند… من امید آن دارم که ملت ها به سرعت رو به حق بروند… تا باطل ها را به سرعت عقب بنشانند… . ۵۸

امام رمز پیروزی را در همه جوانب این می داند که ملل اسلامی به پاخیزند و تابع قرآن بشوند. به عقیده او ارزش مسلمانان, در عمل به دستورهای اسلام است:

همه مسلمین در نظر ما اگر چنانچه به احکام اسلام عمل بکنند, عزیزند. ملت اسلام را, تُرکش باشد, عربش باشد, عجمش, از آفریقا باشد, از آمریکا باشد, از هر جا می خواهد باشد, عزیز می داریم. ۵۹

● رمز اقتدار جهان اسلام

قرآن می فرماید: (انّما المؤمنُونَ اِخوة فاصلحوا بین اَخویکم).۶۰ این کلام الهی بر وحدت و اصلاح میان برادران مسلمان تأکید دارد. امام خمینی که یکی از مهم ترین و موفق ترین منادیان اتحاد و همبستگی جوامع اسلامی بودند, وحدت را عامل اساسی اقتدار جهان اسلام معرفی می کند.

از نظر ایشان از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام, توحید کلمه و عقیده بود که وسیله ای مهم برای تشکیل مدینه فاضله و نیروی بازدارنده از تعدیات ظالمانه است و این مهم جز در سایه وحدت نفوس, اتحاد همت ها, اُلفت و اُخوت, صداقت قلبی, صفای باطنی و ظاهری, امنیت روانی و سیاسی و توسعه و تعالی در پرتو آن پدید نمی آید. در صدر اسلام این اخوّت اسلامی موجب شد تا در اندک زمانی, جمعیتی کم بر سلطنت های بزرگ آن روز از جمله ایران و روم استیلا یابد. امام افراد جامعه را به قطراتی تشبیه می کند که اگر از هم جدا باشند, با وجود کثرت و فراوانی, نمی توانند کاری انجام دهند, اما در صورتی که به هم بپیوندند, قادر خواهند بود رودی خروشان را تشکیل دهند:

هان ای قطره های جدا از اقیانوس قرآن و اسلام, به خود آیید و به این اقیانوس الهی متصل شوید و به این نور مطلق استناره کنید تا چشم طمع جهانخوران از شما ببُرد و دست تطاول و تجاوز آنان قطع شود و به زندگی شرافتمندانه و ارزش های انسانی برسید و از این زندگی ننگین… رهایی یابید. ۶۱

به باور امام اخوّت و اتحادی که خمیرمایه آن را ایمان و انگیزه های خالصانه و الهی تشکیل دهد, قدرت معنوی و مادی را به وجود می آورد:

ممالک اسلامی با این مخازن که دارند, اگر آن طوری که خدا فرموده است, نسبت به یکدیگر اخوّت داشته باشند, نه در اقتصاد به کسی احتیاج دارند و نه در فرهنگ و سایر جهات. شما دیدید که ملت ما با این که از نظر تجهیزات نظامی هیچ نداشت, ولی چون به قدرت اسلامی متکی بود, هیچ نیرویی نتوانست جلوی او را بگیرد. از این رو, اگر تمام مسلمین با هم متعهد شوند, قدرتی خواهند بود که هیچ قدرتی در مقابل آنها نمی تواند ایستادگی کند. ۶۲

این دست نیازی که کشورهای مسلمان به سوی اجانب و استکبار دراز کرده اند و نیز یورش ابرقدرت ها به قلمرو مسلمین, به دلیل نبود اتحاد است و امام متذکر می شود که در صورت وجود اخوت اسلامی, مسلمانان به استقلال سیاسی, اقتصادی و فرهنگی می رسند:

اگر این دولت های اسلامی که همه چیز دارند, با هم اتحاد پیدا کنند, در سایه اتحاد احتیاج به هیچ چیز و هیچ کشوری و هیچ قدرتی ندارند, بلکه آنها به اینها محتاج هستند. اگر مسلمین با هم آن پیوند اخوتی که خدای تبارک و تعالی در قرآن کریم فرموده است, حفظ کنند و ایجاد کنند, نه افغانستان مورد هجوم واقع می شود و نه فلسطین مورد حمله واقع می شود و نه سایر کشورها. احتیاج وقتی پیدا می شود که متفرق باشند. چرا باید کشورها که یک همچو پشتوانه عظیمی دارند و آن قرآن کریم و اسلام عزیز و خدای بزرگ است, چرا باید همچو پشتوانه ای که آنها را دائم دعوت می کند به وحدت, تفرقه می اندازند. ۶۳

ملل مسلمانان در صورت اتحاد و اتفاق از هر گونه آسیبی مصون می مانند و به کرامت و شرافت معنوی و اقتدار سیاسی دست می یابند:

(برای همه مسلمین, پیام من این است که با دارا بودن تمام امکانات و جمعیتی عظیمی که مسلمین دارند و با ممالک کثیری که تحت سلطه و قدرت آنهاست, اگر چنانچه متحد شوند, هیچ یک از ابرقدرت ها, قدرت این که به آنها تجاوز کنند, ندارند).۶۴

نویسنده:غلامرضا گُلی زواره

پی نوشت ها:

۱. فرهنگ معین, ج۳, ص ۲۹۲۹, ذیل کرامات و کرامت.

۲. لغت نامه دهخدا, دانشگاه تهران, ج ۱۲, ص ۱۸۲۲۸ـ۱۸۲۲۹.

۳. فاطر/ ۱۰.

۴. شمس/ ۸.

۵. حجرات/ ۱۳.

۶. نهج البلاغه, ترجمه فیض الاسلام, نامه ۳۱.

۷. اسراء/ ۷۰.

۸. ر. ک: المیزان فی تفسیر القرآن, علامه طباطبایی, ذیل تفسیر آیات ۶۶ تا ۷۶ سوره اسراء.

۹. فرقان/ ۷۲.

۱۰. مؤمنون/ ۳.

۱۱. انفال/ ۲۹.

۱۲. روم/ ۳۰.

۱۳. (انّما بُعثتُ لاتمّم مکارم الاخلاق). بحار الانوار, ج ۱۶, ص ۲۱۰.

۱۴. حجر/ ۲۹.

۱۵. مؤمنون/ ۱۴.

۱۶. کهف / ۲۹.

۱۷. غرر الحکم, آمدی, ج ۱, ص ۱۹, حدیث ش ۴۳.

۱۸. انشقاق/ ۶.

۱۹. طلاق / ۲.

۲۰. نحل / ۶۹.

۲۱. غرر الحکم, ج ۵, ص ۴۵۱, حدیث ۹۱۳۰; نهج البلاغه, خطبه ۱۸۴

۲۲. همان, ج ۱, ص ۳۴۹, حدیث ۱۳۲۳.

۲۳. همان, ص ۳۸۳, حدیث ۱۴۷۷.

۲۴. من لایحضرة الفقیه, ج ۴ ص ۴۰۰.

۲۵. غرر الحکم, ج ۲, ص ۱, حدیث ۱۵۵۵.

۲۶. نهج البلاغه, خطبه ۸۶.

۲۷. همان, نامه ۵۳.

۲۸. همان, خطبه ۱۸۴.

۲۹. الرحمن/ ۲۶ـ۲۷.

۳۰. نهج البلاغه, حکمت ۱۳۹.

۳۱. غرر الحکم, ج ۲, ص ۱۵۱, حدیث ۲۱۴۶.

۳۲. بیانات مقام معظم رهبری, روزنامه اطلاعات, ۲۴ تیر ۱۳۶۸.

۳۳. سخن آفتاب, به کوشش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی, ص ۱۳۰ـ ۱۳۱.

۳۴. همان, ص ۱۳۷; روزنامه جمهوری اسلامی, ۲۳ تیر ۱۳۶۸.

۳۵. قسمتی از پیام مقام معظم رهبری به مناسبت رحلت امام, ۱۰ خرداد ۱۳۶۹.

۳۶. سخن آفتاب, ص ۱۴۳ـ۱۴۴.

۳۷. همان, ص ۱۹۷ـ ۱۹۶.

۳۸. صحیفه امام, ج ۱۸, ص ۱۴۴.

۳۹. همان, ص ۵۹ـ ۶۰.

۴۰. آل عمران/ ۱۰۳.

۴۱. اشاره دارد به آیه ۸ از سوره منافقون: (وَ لله العِزَّةُ و لِرَسُولِهِ و لَلْمؤمنینَ).

۴۲. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۱۶۹ـ ۱۷۰.

۴۳. همان, ص ۱۸۶.

۴۴. صحیفه امام, ج ۱۵, ص ۳۴۸.

۴۵. همان, ج ۱۰, ص ۴۱۴.

۴۶. (قرآن در سیره و سخن و اندیشه امام خمینی). مقاله نگارنده در فصلنامه نور مبین, سال اوّل بهار ۱۳۴۸. شماره ۱,ص ۶۲ـ ۶۳.

۴۷. کشف اسرار, امام خمینی, قطع جیبی, قم, پیام اسلام, ص ۸۰

۴۸. (قرآن در سیره و سخن امام خمینی), همان مآخذ, ص ۴۶; کتاب خمینی و جنبش, ص ۸۲.

۴۹. تبیان, دفتر نوزدهم, جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی, ص ۳۸.

۵۰. همان, ص ۴۸ـ ۴۹.

۵۱. در جستجوی راه از کلام امام, همان, ص ۱۵۳ـ ۱۵۴.

۵۲. همان, ص ۱۸۰.

۵۳. همان, ص ۱۹۳ـ ۱۹۴.

۵۴. صحیفه امام, ج ۲, ص ۳۵.

۵۵. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۱۰۶ به نقل از کتاب روح خدا.

۵۶. همان, ص ۱۰۷.

۵۷. اشاره دارد به بخشی از آیه ۸۱ سوره بنی اسرائیل (اسراء): (جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقا) ; حق آمد و باطل نابود شد. به درستی که باطل لایق محو (ابدی) است).

۵۸. صحیفه امام, ج ۱۳, ص ۱۶۲ـ ۱۶۳.

۵۹. تبیان, دفتر نوزدهم, ص ۲۹.

۶۰. حجرات/ ۱۰.

۶۱. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم ص ۱۹۱.

۶۲. صحیفه امام, ج۹, ص ۲۵۰.

۶۳. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۱۸۹ـ ۱۹۰.

۶۴. مصاحبه روزنامه لبنانی النهار با امام خمینی در ۲۰ آبان ۱۳۵۷, همان, ص ۱۴۶.

۶۵. گفتگوی خبرنگار لبنانی روزنامه السفیر با امام در دوم آذر ۱۳۵۷, همان, ص ۱۴۷.

۶۶. صحیفه امام, ج ۱۱, ص ۱۰۵.

۶۷. بحار الانور, ج ۲۸, ص ۲۰۴.

۶۸. آل عمران / ۱۰۳.

۶۹. تبیان, همان دفتر, ص ۳۵.

۷۰. جهان اسلام, مشکلات و راهکارها, گردآورنده سید جلال میر آقایی, ص ۷۹ـ ۸۲.

۷۱. انفال/ ۶۰.

۷۲. ولایت فقیه, امام خمینی, ص ۳۸.

۷۳. صحیفه امام, ج ۹, ص ۴۰ و ۴۱.

۷۴. تبیان, دفتر نوزدهم, ص ۲۴.

۷۵. پیام به سازمان های آزادی بخش جهان, ۱۴ دی ۱۳۵۸.

۷۶. همان, ص ۱۶۸ـ ۱۶۹.

۷۷. سخنرانی در جمع سفرای کشورهای اسلامی به مناسبت عید قربان, ۱۰ آبان ۱۳۵۸.

۷۸. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۳۸ـ ۳۹.

۷۹. سبأ/ ۴۶.

۸۰. در جستجوی راه از کلام امام, همان دفتر, ص ۱۶۴.

۸۱. صحیفه امام, ج ۱۰, ص ۴۱۸.

۸۲. همان, ص ۳۹۵.

۸۳. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۱۷۹.

۸۴. گزیده مقالات فارسی دوازدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی, ص ۲۲۳.

۸۵. اسناد لانه جاسوسی, ج ۳, ص ۹۴.

۸۶. ماهنامه هدایت, شماره ۱۷, آذر ۱۳۸۱.

۸۷. پاسخ به نامه محمدرضا حکیمی, آذر ۱۳۴۸, کتاب آوای انقلاب, ص ۱۲۲ و ۱۷۶.

۸۸. تبیان, دفتر نوزدهم, ص ۱۰.

۸۹. صحیفه امام, ج ۳۱, ص ۳۴۲.

۹۰. تبیان, دفتر نوزدهم, ص ۳۳.

۹۱. همان, ص ۳۳

۹۲. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۱۱۷.

۹۳. همان, ص ۱۰۱.

۹۴. همان, ص ۱۲۴.

۹۵. صحیفه امام, ج ۹۳ ص ۱۵.

۹۶. سخنرانی در مسجد اعظم قم, ۱۸ شهریور ۱۳۴۳, مجموعه ای از مکتوبات… امام خمینی, ص ۹۷.

۹۷. پیام امام به ملت ایران, ششم شهریور ۱۳۵۸, کتاب رهنمودهای امام خمینی.

۹۸. در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۴۰.

۹۹. صحیفه امام, ج ۱۳, ص ۸۷.

۱۰۰. همان, ج ۶, ص ۳۳۷.

۱۰۱. سخنرانی در مسجد اعظم قم, مأخذ پیشین, ص ۹۷; در جستجوی راه از کلام امام, دفتر پانزدهم, ص ۲۷ـ ۲۸.

۱۰۲. در جستجوی راه از کلام امام, ص ۲۷, ۳۶, ۳۷, ۴۰, ۴۱, ۴۲, ۴۶, ۱۱۸, ۱۱۹, ۱۲۸, ۱۳; تبیان, همان دفتر, ص ۱۳۲.

۱۰۳. ولایت فقیه, امام خمینی, ص ۳۵.

۱۰۴. مجموعه ای از مکتوبات… امام خمینی, ص ۹۷.

۱۰۵. پاسخ به نامه دانشجویان مسلمان مقیم آمریکا و کانادا, ۲۲ تیر ۱۳۵۱, خمینی و جنبش, ص ۹۸.

۱۰۶. در جستجوی راه از کلام امام, ص ۵۹, ۶۲, ۶۷, ۷۰, ۷۱ و ۱۶۶; تبیان, ص ۲۵, ۸۲, ۸۳.

۱۰۷. در جستجوی راه از کلام امام, ص ۱۶۵.

۱۰۸. همان ص ۱۶۳.

۱۰۹. صحیفه امام, ج ۹, ص ۴۱.

۱۱۰. همان, ج ۱۴, ص ۱۷۹.

۱۱۱. تبیان, دفتر نوزدهم, ص ۲۶.

۱۱۲. در جستجوی راه از کلام امام, همان دفتر, ص ۸۲ـ ۸۳.

---