نگاهی به آن ها سروده فاضل نظری کلاه انداختن حباب از شوق آزادی

اگر «گریه های امپراتور» و «اقلیت» - دو مجموعه شعر فاضل نظری - فصل هایی در ستایش «عشق» و «مرگ» بودند، «آن ها»، مجموعه جدید او، در ستایش «سفر» است: «در روزگار شما آن هایی ست. خود را با آنها همراه …

اگر «گریه های امپراتور» و «اقلیت» - دو مجموعه شعر فاضل نظری - فصل هایی در ستایش «عشق» و «مرگ» بودند، «آن ها»، مجموعه جدید او، در ستایش «سفر» است: «در روزگار شما آن هایی ست. خود را با آنها همراه کنید. آن هایی که چون ابر می گذرند.» آنان که «ای سیب سرخ غلت زنان در مسیر رود... یک شهر تا به من برسی عاشقت شده است» برایشان یادآور «گریه های امپراتور» و «من کجا بیشتر از حق خودم خواسته ام... مرگ حق است، به من حق مرا برگردان» یادآور «اقلیت» است، این روزها و در ایام برپایی جشنواره کتاب تهران، در غرفه انتشارات سوره مهر شاهد «سه گانه فاضل نظری» هستند که با حضور مجموعه شعر «آن ها» کامل شده است، مجموعه ای که با ۵۱ غزل ناب و با طراحی کم نظیر مجید زارع، دوستداران شعر و ادب پارسی را سیراب می کند.

«آن ها» نیز مانند دو مجموعه دیگر شعر فاضل نظری، سرشار از ادبیات نابی است که با بهره گیری درست از حکمت های دینی و اسلامی، می کوشد تا مخاطب خود را برای «آگاهی»، «شناخت» و «معرفت» بیشتر، آماده کند، آنگونه که در مجموعه های «گریه های امپراتور» و «اقلیت»، توجه به مفاهیم «عشق و عقل» و «مرگ و زندگی» مورد توجه بود، در «آن ها» در کنار این مفاهیم، «لحظه لحظه ها» مورد توجه است که در کلید واژه هایی مانند «سفر»، «آیینه» و خود واژه «آن» پدیدار است. به عبارت دیگر شاعر در «آن ها» می کوشد تا انسان، این امپراتور زمین که در اقلیتی گرفتار آمده، با بهره گیری از لحظات زندگی و با رویارویی با دیگران، ناگزیر از سفر باشد برای «معرفت خویش»، معرفتی که سودمندترین دانش هاست. در این مسیر، توجه به «مراقبت نفس» و وصول به «زندگی متعادل»، مورد توجه شاعر است و او در ابیات مختلف در مجموعه «آن ها»، تلاش می کند تا مفاهیمی مانند «به فردا نیفکندن کار امروز»، «عدم فرار از خود»، «اهمیت توبه»، «برادری مرگ و خواب»، «دوری از ریا و نفاق» و «پرسش از خویش» را به خود و مخاطب گوشزد کند:

«سهم ما از خاک وقتی مستطیلی بیش نیست... جای ما اینجاست یا آن جا چه فرقی می کند؟»

«کوچ تا چند؟! مگر می شود از خویش گریخت... «بال» تنها غم غربت به پرستوها داد»

«تا دل پرهیزکارم را ببینم توبه کار... با شعف خود را در آغوش گناه انداختم»

«مرگ یا خواب؟! چقدر این دو برادر دورند... مژده وصل برادر به برادر برسان».

و اینها هر کدام بیتی از غزل هایی جداگانه اند که البته در جای جای «آنها» و به زبان دیگر «تکرار» می شوند تا با مخاطب بیشتر سخن بگویند.

در ادبیات فاضل نظری، همچنین، ترکیب های دوتایی، جایگاه ویژه ای دارند، ترکیب هایی که شاعر با استفاده از آنها، مخاطب یا خواننده خود را به سوی «سیر الی المطلوب» فرا می خواند که از آن جمله اند «زندگی و مرگ»، «شادی و غم»، «مهر و قهر»، «دشنام و دعا»، «مهر و جور»، «وصل و جدایی»، «اقرار و انکار» و «تردید و یقین» تا جایی که در برخی موارد این واژه ها، ترکیبی می آفرینند در ظاهر نامانوس ولی در باطن، پر رمز و راز که «تردید یقینی» و «تلخ شیرینی» از آن جمله است:

«عاقبت میهمان یک نفریم... مرگ با طعم تلخ شیرینی»

«دلبسته افلاکم و پا بسته خاک... فواره ای بین زمین و آسمانم»

«سر برون آوردم از مرداب رو بر آفتاب... چون حباب از شوق آزادی کلاه انداختم»

«مهرت به خلق بیشتر از جور بر من است... سهم برابر همگان نابرابری است»

«به روز وصل چه دل بسته ای؟ که مثل دو خط... به هم رسیدن ما نقطه جدایی ماست» و اینها تنها نمونه ایست از ابیاتی که در غزل های مختلف مجموعه «آنها» دیده می شود و نشان دهنده زبان شعری فاضل نظری و تسلط او در به کارگیری واژه هاست، حتی در جایی می گوید:

«از تو هم دل کندم و دیگر نپرسیدم ز خویش... چاره معشوق اگر عاشق از او دل کند چیست؟» در اینجا حتی به نظر می رسد امکان جابه جایی «معشوق» و «عاشق» نیز وجود دارد که خود، نشان دهنده اعجاز کلام برای رسیدن به «معانی نو» و «اندیشه های نوین» است. در «آن ها»، دو شعر، دارای نام متمایزی از بقیه است: «خورشید فلک مرتبه را روی زمین یافت» و «طلوع می کند اکنون به روی نیزه سری»، که در غزل او در اوج جامعیت کلام، در چهار بیت اول حادثه حماسی کربلا و در دو بیت آخر، تکمیل آن قیام حسینی، در زبانی لطیف و متمایز به تصویر کشیده شده است.

خلاصه کلام آنکه، بیت بیت «آن ها» مانند «لحظه لحظه زندگی» است و هر کدام از منظری قابل توجه است، چه بهتر می بود اگر این ۲۸۲ بیت با «آن» های روی جلد که طراحی شگرفی هم دارد، هم تعداد می شدند، اگرچه در همین شکل فعلی هم به عدد ۲۷۲ می رسیم که با ۵ «آن» پشت جلد، ۲۷۷ خواهد شد و می تواند برای چاپ های بعدی این کتاب ارزشمند، با در نظر گرفتن ۵ «آن» دیگر در حاشیه کتاب یا صفحات داخلی و از جمله در وسط صفحه پایانی، کامل تر شود.

تردیدی نیست که در روزهای پیش رو، از «آن ها» و «تریلوژی فاضل نظری» بیشتر خواهیم شنید، مجموعه ای که بارها خواندن آن نیز نه تنها برای مخاطب خسته کننده نیست که او را به کشف جدیدتری هم می رساند.

نویسنده : حسن حائری