دور نمای جنگ سرد

آمریكا و روسیه نیز با وجود هفده سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هنوز هیچ ساز و كار با ثباتی برای حل مسائل خود ایجاد نكرده اند

بیش از شصت‌ سال از پایان جنگ دوم جهانی می‌گذرد.در سالی‌های اخیر همزمان با سالگرد پیروزی نیرو‌های متفقین بر آلمان نازی در جنگ دوم جهانی، اختلاف روسیه و كشور‌های غربی در مورد نقش آنها در تاریخ جنگ آشكار‌تر شده است. آمریكا و برخی كشور‌‌های اروپایی سال گذشته همزمان با شصت‌و‌یكمین سالگرد پایان جنگ دوم جهانی، در یك رویارویی سیاسی، نقش خود را در شكست ارتش آلمان نازی برجسته نشان داده بودند و از نقش حاشیه‌ای ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی سخن گفته بودند. در همین راستا، سه جمهوری شوروی سابق در حوزه بالتیك یعنی استونی، لتونی و لیتوانی كه اكنون هم‌پیمان غرب و عضو ناتو و اتحادیه اروپا هستند حتی از مسكو خواسته بودند به دلیل اشغال كشورشان توسط ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی، از آنها عذرخواهی كند و خسارت بپردازد.

دو هفته پیش در آستانه شصت‌ودومین سالگرد پیروزی متفقین بر آلمان نازی، مقامات كشور كوچك استونی در حوزه بالتیك، مجسمه یادبود سرباز ناجی شوروی را كه در تالین پایتخت این كشور برپا شده بود، به دلیل آنچه كه آنها نماد اشغال و سلطه خارجی بر كشورشان می‌دانند، برداشته بودند كه با واكنش شدید روسیه مواجه شد. استونیایی‌ها همچنین در زیر‌بنای یادبود سرباز ناجی شوروی گورستانی را حفر كرده بودند كه در آنجا سربازان كشته شده شوروی در جنگ دوم جهانی دفن شده بودند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در واكنش به این تحولات آمریكا و اتحادیه اروپا را به همدستی با كشورهایی كه به یادبود سربازان شوروی بی‌احترامی می‌كنند و به دنبال بازنویسی تاریخ هستند، متهم كرد. مسكو، نمادهای یادبود سربازان شوروی در كشور‌های كمونیستی سابق در شرق و مركز اروپا را فداكاری ارتش سرخ در آزاد‌سازی این كشور‌ها از اشغال ارتش آلمان نازی می‌داند. انتقال مجسمه یادبود سرباز ناجی شوروی از تالین و حفر گورستان در زیر بنای این یادبود باعث جنگ تجاری روسیه علیه استونی شد اما آمریكا و بسیاری از كشور‌های اروپایی از سیاست روسیه انتقاد كردند.

هنوز ماجرای انتقال مجسمه یادبود سرباز ناجی ارتش شوروی از تالین و حفر گورستان در زیربنای این یادبود پایان نیافته كه طرح وزیر فرهنگ لهستان برای برچیدن نماد‌های شوروی از لهستان با واكنش شدید روسیه مواجه شده است، در حالی كه روس‌ها در شصت ‌و‌‌ دومین سالگرد پایانی جنگ دوم جهانی یاد سربازان كشته شده خود را در این جنگ گرامی می‌دارند، اوضاع در شرق و مناطق مركزی اروپا به گونه‌ای دیگر است. روس‌ها نگران هستند كه با حفر گورستان‌ها در استونی، این اقدام در لهستان و سایر كشور‌های شرق و مركز اروپا نیز تكرار شود. كشور‌های كمونیستی سابق در شرق و مركز اروپا كه به عضویت ناتو و اتحادیه اروپا درآمدند، به دلیل تجربه تلخ حضور ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی در این كشور‌ها قصد دارند بناها و یادبود‌هایی كه آنها نماد سلطه خارجی می‌دانند، برچینند. این كشور‌ها با اجازه‌دادن به آمریكا و ناتو برای احداث پایگاه و استقرار موشك تمایل خود را به تضعیف و انزوای روسیه نشان داده‌اند به همین دلیل، روسیه نگران تغییر قوای استراتژیك به ضرر خود است و به اعتراض و حتی تهدید به اقدام متقابل می‌كند. این تحولات را می‌توان پس لرزه‌های جنگ سرد در حوزه اروپا، آتلانتیك نامید كه تاكنون تلاش می‌شد پنهان بماند اما اكنون با جنگ لفظی و تهدید علنی آشكار شده است. تاكنون وتوی لهستان یكی از اعضای اتحادیه اروپا به دلیل تحریم‌های روسیه علیه فرآورده‌های گوشتی این كشور مانع تحدید توافقنامه همكاری و مشاركت روسیه و اتحادیه اروپا بوده و اكنون تهدید استونی مذاكرات روسیه و اتحادیه اروپا راه به بن‌بست رسانده است.

آمریكا و روسیه نیز با وجود هفده سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هنوز هیچ ساز و ‌كار با ثباتی برای حل مسائل خود ایجاد نكرده‌اند. روسیه و غرب درباره مسائل فزاینده از استقلال كوزوو گرفته تا تسلط بر خطوط انتقالی انرژی اختلاف دارند. این اختلافات اكنون فارغ از اهداف ایدئولوژیكی دوره جنگ سرد دنبال می‌شود و تحت تاثیر رقابت ژئوپلیتیك به‌ویژه در مناطقی در شرق اروپا، بالكان،‌ قلمرو شوروی سابق و خاورمیانه است. غرب نگران احیای مجدد قدرت روسیه در سایه اقتدار‌گرایی ولادیمیر پوتین است. روسیه با فاصله گرفتن از بی‌ثباتی سیاسی و ثروت حاصل از فروش انرژی، آشكارا سیاست آمریكا و اتحادیه اروپا را به چالش طلبیده است و فشارهای اقتصادی روسیه علیه انقلابیون نارنجی در اوكراین، انقلابیون مخملی در گرجستان و برخی اعضای جدید ناتو و اتحادیه اروپا در شرق این قاره و همچنین تهدید به رقابت تسلیحاتی نامحدود با آمریكا، نمونه‌های بارز در این زمینه است. چالش در روابط روسیه و غرب، به‌ویژه با آمریكا به دلیل پیگیری منافع متضادی كه آنها به ویژه در حوزه اروپا و قلمرو شوروی سابق دنبال می‌كنند، ادامه خواهد یافت.

سید كاظم رضایی