جاده و اسب مهیاست بیا تا برویم

یادی از ترانه های ماندگار دفاع مقدس

خاطره ترانه های ماندگار دفاع مقدس که شنیدن قطعاتی از آن همچنان ما را به فضای روحانی و سرشار از یکدلی و همراهی مردمان این سرزمین در طول ۸ سال جنگ تحمیلی هدایت می کند ریشه در فرهنگ عمیق این سرزمین دارد.

سروده ها و اشعاری که شاید بتوان آن را یکی از عوامل مهم در پیروزی و ترغیب رزمندگان به صحنه های نبرد دانست. چنانکه از دوران باستان نیز افرادی در میان لشکریان هر دو گروه متخاصم بودند که با هدف تشویق سربازان خود به رجز خوانی و بیان سوابق و توانمندیهای مبارزین لشکر خودی می پرداختند. شرح رجز خوانی رزم آوران در هنگامه نبرد و جنگ آوریهای لشکریان در ادبیات شاهنامه به عنوان یکی از منابع ادبی و تاریخی ایران باستان کاملاً مشهود است.

علاوه بر روایات و داستانهای نقل شده از غزوات پیامبر اسلام به خصوص جنگ خندق و خیبر، نشانه هایی از این سنت را می توان در سیره ائمه معصومین(ع) دید. بنا بر روایات، حضرت فاطمه(س) در هنگام خواب نمودن فرزندان خویش پس از حمد و سپاس الهی، خلق نیک و شجاعتهای حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در هنگامه نبرد را در قالب ابیاتی زیبا در گوش آنان زمزمه می فرمود.

موسیقی حماسی از دیرباز در اقوام مختلف ایرانی به ویژه در جنگاوریها و سلحشوری دلیران ایرانی نقش به سزایی داشته است و به مرور زمان، این نوع موسیقی جایگاه خود را در پرده خوانی، تعزیه و حتی ورزش باستانی در قالب ضرب و زنگ در زورخانه ها پیدا کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که پیدایش ترانه سرودهای به یادماندنی را با خود به همراه داشت وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در ۳۱ شهریور ۵۹ نیز به شکوفایی استعدادهای نهفته بسیاری از شاعران و جوانان در سرودن شعرها و ساخت قطعات موسیقی حماسی انجامید.

با وجود آثار ارزشمندی که در سالهای دوران دفاع مقدس(از سال ۵۹ تا ۶۷ ) در حوزه سرودها و ترانه های حماسی ساخته شد اما هنوز پس از گذشت ۲۰ سال از پایان جنگ، اقدام جدی در زمینه گردآوری، شناسایی منابع و به طور کلی تهیه شناسنامه آثار دیده نمی شود.

هوشنگ جاوید از پژوهشگران حوزه موسیقی در این خصوص به مهر گفت: در آن زمان تنها دو نوع موسیقی سنتی و نوعی از موسیقی پاپ تولید می شد که گاهی این نوع موسیقی ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت تولید می شد و خیلی هم فکر شده نبود.

وی در مورد ویژگیهای موسیقی آن دوره خاطرنشان کرد: بیشتر کلام بود تا آهنگسازی. حتی بعضی از این آهنگها توسط تدوینگران تصویری صدا و سیما به عنوان موسیقی دفاع مقدس در بین عموم مردم جا افتاد. یعنی یک موسیقی که برای یک موقعیت دیگری اجرا شده بود را بر روی تصاویر جنگی پیاده کردند و به موسیقی جنگ معروف شد مثل تصنیف «اندک اندک جمع مستان می رسند» ساخته آقای ذوالفنون به خوانندگی آقای ناظری که با یک کار تدوینی زیرکانه در صدا و سیما به عنوان موسیقی جنگ جا افتاد.

جاوید با برشمردن برخی از آثار مثبتی که در اذهان مردم ایران ماندگار شد، افزود: برخی از این قطعات با اینکه کار چند ساعته بود، ماندگار شد اما خیلی از آنها در خاطر حتی افراد میانسال باقی نماند و به دلیل عجله در ساخت آن طور که باید و شاید از نظر هنری زمان فکر کردن وجود نداشت و بیشتر کلام در ماندگاری این آثار مؤثر بود و خود آثار به آن شکل از لحاظ ساخت موسیقی ماندگار نشدند. حتی قطعه ای به عنوان موسیقی جنگ ساخته نشد و بیشتر ترانه ساخته و در قالب سرود عنوان شد.

هوشنگ جاوید اکثر آهنگهای دوره دفاع مقدس را در شاخه ترانه دانست و گفت: از آنجا که خیلیها در آن دوره از واژه ترانه اکراه داشتند این آهنگها به سرود معروف شد و به عنوان سرود حماسی جا افتاد و نه ترانه حماسی. سرود برای خود تعریفی خاص در موسیقی دارد چرا که حتماً باید گروهی خوانده شود و شعر فاخر و سنگینی داشته باشد که می توان شعر «همپای جلودار» به خوانندگی آقای سراج را یکی از سرودهای ماندگار در کل جنگ نامید.

این پژوهشگر موسیقی از نوحه خوانی های آهنگران، کویتی پور و فخری به عنوان زیباترین نغمه های حماسی در جبهه ها یاد کرد و افزود: تأثیر این نوحه ها به گونه ای بود که ایرانیان مقیم خارج از کشور متقاضی این نوارها بودند و صد تا صد تا سفارش خرید می دادند تا ببینند در ایران چه چیزی اجرا می شود.

وی از بی مهری مسؤولان فرهنگی نسبت به برخی از افراد تأثیرگذار در حوزه موسیقی دفاع مقدس اظهار تأسف کرد و گفت: در زمان جنگ برخی گروههای موسیقی در پشت خط مقدم جبهه هم برنامه اجرا می کردند. مثل آقای رشید وطن دوست و تعدادی از خواننده ها که فیلمهای آن موجود است که با وجود بمباران هوایی منطقه گروه در حال نوازندگی و خوانندگی است و در لحظه آخر کار را رها می کنند.

هوشنگ جاوید بداهه خوانی های رزمندگان را در جبهه به نغمه های آوازی تعبیر کرد و گفت: نغمه های آوازی نظیر «کربلا کربلا ما داریم می آییم» کار بزرگ یکی از بچه های شیراز بود که خودش از جانبازان جنگ و برادر شهید است و کارهای خوبی انجام دادند یا در شیراز ما فردی را داریم که معروف به «شهید بی سر» است که از نوحه خوانان جبهه و جنگ بود.